Γράφει η Μαριάννα Αποστόλου, πρόεδρος του Ε.ΠΟ.Σ. Κρηνίτσας
Με τη λέξη Πάσχα, Πασχαλιά, Λαμπρή και Λαμπρά (Κύπρο) εννοούμε το χρονικό διάστημα, δυο βδομάδων, που αρχίζουν από την Ανάσταση του Λαζάρου και τελειώνουν την Κυριακή του Θωμά. Το Πάσχα με απόφαση της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου, το 325 μ.Χ., ορίστηκε να γιορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά την πανσέληνο της εαρινής ισημερίας. Το Πάσχα είναι η μεγαλύτερη γιορτή του Χριστιανισμού και από τα βυζαντινά χρόνια, τα χρόνια της τουρκοκρατίας και μέχρι σήμερα σ’ όλη την χώρα οι χριστιανοί προετοιμάζονται 40 μέρες πριν για τις πασχαλινές γιορτές.
Μετά τις Απόκριες αρχίζει στην Κρηνίτσα η νηστεία πριν το Πάσχα η οποία κρατάει 40 ημέρες, όσες μέρες νήστεψε και ο Χριστός στην έρημο. Η κυρά Σαρακοστή ήταν είδος ημερολογίου. Μια γυναίκα χωρίς στόμα να δείχνει ότι νηστεύει και 7 πόδια όσες οι βδομάδες της Σαρακοστής πριν το Πάσχα. Κάθε Σάββατο έκοβαν και ένα πόδι. Το τελευταίο το έκοβαν το Μ. Σάββατο. Την ημέρα του Ευαγγελισμού και την Κυριακή των Βαΐων η νηστεία επιτρέπει την κατανάλωση ιχθύος.
Του Λαζάρου οι «Λαζαρίνες» της Κρηνίτσας, έτσι ονομάζονται όσα κορίτσια συμμετέχουν στις λαϊκές εορταστικές εκδηλώσεις, που αρχίζουν την Παρασκευή – παραμονή του Λαζάρου και συνεχίζονται το Σάββατο του Λαζάρου. Οι «Λαζαρίνες» στην Κρηνίτσα κάθε χρόνο το απόγευμα της Παρασκευής – παραμονής του Λαζάρου μαζεύουν αγριολούλουδα (ανεμώνες, κούκους, μαργαρίτες, ίτσια/λουλούδια από κουτσοπιές), αλλά και τριαντάφυλλα, σουμπουγιές (βιολέτες) και γύφτσες (καλέντουλες) από τους κήπους και με αυτά στολίζουν τα καλάθια τους.
Συγχρόνως τραγουδάνε ανοιξιάτικα τραγούδια όπως «..ίτσια – ίτσια κόκκινα κορίτσια» κ.ά. (Ιτσιές στην Κρηνίτσα ονομάζουμε τις Κουτσουπιές), ακούγονται φωνές χαρούμενες, πειράγματα και γέλια, καθώς περιμένουν την επόμενη να τραγουδήσουν το Λάζαρο, ένα γεγονός με ιδιαίτερη σημασία για κάθε κορίτσι. Όπως στόλιζαν παλιότερα οι Λαζαρίνες τα καλαθάκια τους έτσι κάθε χρόνο από το βράδυ της Παραμονής του Σάββατου του Λαζάρου οι νοικοκυρές στολίζουν περίτεχνα τα καλαθάκια των κοριτσιών τους, δένουν χεριές – χεριές τα αγριολούλουδα και στη συνέχεια τα στερεώνουν πάνω στο καλάθι.
Όταν τελειώνει το στόλισμα τοποθετούν το στολισμένο καλαθάκι σε δροσερό μέρος για να μην μαραθούν τα αγριολούλουδα. Μέσα στο καλάθι τοποθετείται ένα αυγό για φώλι. Το αυγό αποτελεί πηγή της ζωής και οι Λαζαρίνες, σύμφωνα με το μεγάλο ερευνητή της λαογραφίας και της αρχαιολογίας, Κώστα Σιαμπανόπουλο, είναι καθαρά αρχαιοελληνικό έθιμο και έχει σχέση με την αναγέννηση της φύσης και την ανανέωση της ζωής. Πρωί – πρωί το Σάββατο του Λαζάρου, οι «Λαζαρίνες» της Κρηνίτσας, καλοντυμένες και στολισμένες με τα καινούρια ρουχαλάκια τους ξεκινούν από τα σπίτια τους για να συναντηθούν στην Εκκλησία για να τραγουδήσουν τα παραδοσιακά τραγούδια του Λαζάρου.
Έρχονται στο ραντεβού τους στην Εκκλησία των Ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης
και τραγουδάνε το τραγούδι για την Εκκλησιά:
Εκκλησίτσα φουντωτή
Εκκλησίτσα φουντωτή-φουντωτή καμαρωτή
Που ’χεις στην κορφή σταυρό κι στη ρίζα κρύο νερό.
Το ’μαθαν κι οι πέρδικες πήγαιναν κι το ’πιναν
Έστησα το βρόχι μου, τσάκωσα μια πέρδικα
Σκούζει βάζει η πέρδικα, σώπα – σώπα πέρδικα
Δεν σου κάνω τίποτα κι αν σου κάνω τίποτα
νάχω χίλια κρίματα, χίλια παραδείγματα
του θεού τα κρίματα.
Στη συνέχεια τραγουδάνε σε όλα τα σπίτια του χωριού και σε κάθε σπίτι λένε το ανάλογο τραγούδι που σχετίζεται με το επάγγελμα, την οικογένεια, τους πόθους, τους καημούς και τα όνειρά του κάθε νοικοκύρη. Όπως παλιότερα τα τραγούδια τα μαθαίνουν τα μικρότερα κορίτσια, από τα μεγαλύτερα καθώς συμμετέχουν στην ομάδα με τις «Λαζαρίνες». Οι «Λαζαρίνες» τραγουδάνε τα παραδοσιακά τραγούδια
και το τραγούδι του Λαζάρου που ταιριάζει σε κάθε σπιτικό.
Ήρθε ο Λάζαρος (τραγουδιέται στα περισσότερα σπίτια)
Ήρθε ο Λάζαρος ήρθαν τα βάγια
ήρθε η Κυριακή που τρων τα ψάρια.
Σήκω Λάζαρε και μην κοιμάσαι
ήρθε η μάνα σου από την Πόλη
σου ’φερε χαρτί και κομπολόι
γράψε Θόδωρε γράψε Δημήτρη
γράψε λεμονιά και κυπαρίσσι
οι κοτούλες σας αυγά γεννούνε
δώστε μας και μας να τα χαρούμε
Για το Λάζαρο που τραγουδούμε.
Στις οικογένειες που υπάρχει μικρό παιδί το οποίο περπατάει
Ένα μικρό μικρούτσικο
Ένα μικρό μικρούτσικο του βασιλιά τ’ αγγόνι
τριγύρω γύρω έφερνε βασιλικό μαζώνει
βασιλικό και βάλσαμο και μοσχοκαρυοφύλλι
χεριά δίνει στη μάνα του χεριά στην αδελφή του
χεριά και στην ξαδέλφη του που πλέκει το γαϊτάνι.
Στις οικογένειες που υπάρχει μικρό παιδί στην κούνια
Ένα μικρό μικρούτσικο https://www.facebook.com/129760433876127/videos/1191518177722404/
Ένα μικρό μικρούτσικο, μικρό στη σαρμανίτσα,
τρεις βαϊοπούλες το κουνούν και τρεις αράδα- αράδα
τη μια τη λένε Βαγγελιώ την άλλη Δεσποπούλα
την Τρίτη τη μικρότερη την λεν καψοκαρδούλα
που έκαψε εννιά καρδιές και τη δική μου δέκα.
Εάν στο σπίτι είχαν μοναχογιό:
Μάνα μου τον υγιόκα σου
Μάνα μου τον υγιόκα σου, μάνα μ΄ το μοναχό σου,
τον έλουζις τον χτένιζις στου δάσκαλου τον στέλνεις
κι ου δάσκαλους τον καρτιρεί μι μιά χρυσή βιργούλα,
μι μιά χρυσή μι μιά αργυρή μι μιά μαλαματένια.
Πιδί μου πουν΄ τα γράμματα πιδί μου πουν΄ ο νούς σου,
τα γράμματα είνι στου χαρτί κι ου νους μου πέρα-πέρα,
πέρα διαβεί πέρα στρατί πέρα στις μαυρομάτες
πούχουν το μάτι σαν ελιά το φρύδι σαν γαϊτάνι.
Εάν στο σπίτι είχαν κορίτσι για παντρειά:
Σι τούτα σπίτια τα ψηλά
Σι τούτα σπίτια τα ψηλά τα μάρμαρα στρωμένα,
εδώ έχουν κόρη για παντρειά θέλουν να την παντρέψουν,
την τάζουνε του Βασιλιά, την τάζουνε του Ρήγα,
δεν θέλω ιγώ του Βασιλιά δεν θέλω ιγώ του Ρήγα,
μόν΄ θέλω το αρχοντόπουλο τ’ αρχοντογεννημένο
Οπού γεννήθηκε εχθές κατάματα στον ήλιο
Τον ήλιο βάζει πρόσωπο και το φεγγάρι αστέρι
Και τον καινούριο αυγερινό κουμπί και δαχτυλίδι.
Εάν στο σπίτι είχαν μοναχοκόρη
Μάνα μ’, τη θυγατέρα σου
Μάνα μ’, τη θυγατέρα σου, μάνα μ’ την μοναχιά σου,
την έλουζες, τη χτένιζες, στα σύννεφα την κρύβεις
και σκόρπισαν τα σύννεφα και φάνηκε η κόρη
την είδε ο Θεός, την είδε η γη, την είδε ο κόσμος όλος,
την είδε κι ο πραματευτής κι έπεσε να πεθάνει
Σήκω, σήκω, πραματευτή, γαμπρό για να σε κάνω,
γαμπρό στη θυγατέρα μου, γαμπρό στη μοναχιά μου.
Εάν στο σπίτι είχαν κάποιον που είχε κάνει σπουδές ή σπουδάζει
Γραμματικέ, γραμματικέ
Γραμματικέ, γραμματικέ και ψάλτη κι αναγνώστη
Που έγραφες κοντύλιαζες κοντά στην κρύα βρύση
Σπαράχτηκαν τα χέρια σου και χύθηκε η μελάνη
Και βάψανε τα ρούχα σου τα λιανομεταξένια
Σε εννιά ποτάμια τά ’πλυνα και βάψαν τα ποτάμια
Σε εννιά λιβάδια τά ’πλωσα και βάψαν τα λιβάδια
Επέρασε κι ο Βασιλιάς και βάψε τ’ άλογό του
Επέρασαν κι οι πέρδικες και βάψαν τα φτερά τους.
Εάν στο σπίτι είχαν κάποιον στην ξενιτειά
Ξενιτεμένο μου πουλί
Ξενιτεμένο μου πουλί και παραπονεμένο
η ξενιτιά σε χαίρεται και ιγώ χω τουν καημό σου
Τι να σου στείλω ξένε μου αυτού στα ξένα που είσαι;
Να στείλω μήλο σέπεται κυδώνι μαραγκιάζει
Να στείλω και το δάκρυ μου σε καθαρό μαντίλι
Το δάκρυ είναι καυτερό θα κάψει το μαντήλι.
Το τραγούδι για τον νοικοκύρη.
Σ’ αυτό το σπίτι το ψηλό
Σ’ αυτό το σπίτι το ψηλό
πέτρα να μη ραγίσει
Ο νοικοκύρης του σπιτιού
χρόνια πολλά να ζήσει.
να ζήσει χρόνια εκατό και
εξάμηνα διακόσια
να ασπρίσουν τα μαλλάκια του
σαν τ’ άσπρο περιστέρι.
Οι νοικοκυρές σήμερα δίνουν αυγά σοκολάτες και ευρώ ενώ παλιότερα έδιναν αυγά, ξυλοκέρατα και στραγάλια που και που δραχμούλες και καραμέλες, σε όλες τις «Λαζαρίνες». Είναι ευημερία για το σπιτικό κάθε νοικοκυράς να κεράσει όλα τα κορίτσια. Όταν κάποια νοικοκυρά δεν είναι πρόθυμη να κεράσει τις «Λαζαρίνες» τότε της «έβγαινε το όνομα». Το άκουσμα των παλιών «Λαζαριάτικων» τραγουδιών δίνει ιδιαίτερο «χρώμα» στην εορταστική αυτή περίοδο της Πασχαλιάς γιατί «ο άνθρωπος που αγνοεί την ιστορία, τις παραδόσεις και τα έθιμά του, είναι δέντρο χωρίς ρίζες». Οι οικοκυρές θα ετοιμάσουν τα πρόσφορα για τη λειτουργία της Κυριακής των Βαΐων
Η Κυριακή των Βαΐων, είναι αφιερωμένη σε ανάμνηση της θριαμβευτικής εισόδου του Χριστού στα Ιεροσόλυμα, ο Ναός του Αγίου Δημητρίου στην Κρηνίτσα είναι στολισμένος με κλαδιά από βάγια τα οποία μετά τη Θεία λειτουργία μοιράζονται στους πιστούς. Η εκκλησία μας το έθιμο αυτό το καθιέρωσε από τον 9ο αιώνα. Την Κυριακή των Βαΐων το βράδυ τελείται η Ακολουθία του Νυμφίου. Η Μ. Εβδομάδα είναι αφιερωμένη στα Πάθη του Ιησού Χριστού. Ονομάζεται Μεγάλη από την ανάμνηση των γεγονότων που διαδραματίζονται καθημερινά και θεωρούνται σημαντικά για τη χριστιανική θρησκεία. Τη Μεγάλη Εβδομάδα ακολουθείται αυστηρή νηστεία και παλαιότερα αποχή από κάθε εργασία. Κάθε βράδυ στην Εκκλησία γίνεται ακολουθία.
- Η Μεγάλη Δευτέραείναι αφιερωμένη στη μνήμη του Ιωσήφ του γιου του Ιακώβ, που αναφέρεται στη Παλαιά Διαθήκη και στην άκαρπη συκιά, που την καταράστηκε ο Χριστός και ξεράθηκε με έναν Του λόγο.
- Η Μεγάλη Τρίτηείναι αφιερωμένη στην παραβολή των Δέκα Παρθένων. Η παραβολή αυτή συμβολίζει την πίστη και την προνοητικότητα. Ψάλλεται το τροπάριο που έγραψε η μοναχή Κασσιανή.
- Η Μεγάλη Τετάρτηείναι αφιερωμένη στη μνήμη της αμαρτωλής γυναίκας, που μετανόησε, πίστεψε στον Χριστό και άλειψε τα πόδια Του με μύρο. Στην εκκλησία τελείται το μυστήριο του ευχελαίου.
- Η Μεγάλη Πέμπτηείναι αφιερωμένη στον Μυστικό Δείπνο, στην προσευχή στην Γεθσημανή, στην προδοσία του Ιούδα, στη σύλληψη του Ιησού, στην ανάκριση από τον Άννα, στην Άρνηση του Πέτρου και στην καταδίκη του Χριστού από τον Καϊάφα. Στην Εκκλησία τοποθετείται στο κέντρο ο Σταυρός με τον εσταυρωμένο και τα κορίτσια βάζουν στεφάνια στην κεφαλή και στα χέρια του Ιησού. Το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης στολίζουμε τον Επιτάφιο και τη νύχτα ξενυχτάμε τον νεκρό.
Η Μεγάλη Παρασκευή είναι αφιερωμένη στα Άγια Πάθη και στη Σταύρωση. Έχουμε την Κορύφωση του θείου δράματος, τελείται η «Ακολουθία των Παθών» και θυμόμαστε και βιώνουμε τα Άγια Πάθη του Κυρίου μας. Ακούμε τη Ζωή εν Τάφω…μυροφόρες μαυροντυμένες ραίνουν τα άνθη στον Επιτάφιο και ακολουθεί η περιφορά του Επιταφίου στους δρόμους της Κρηνίτσας. Παλαιότερα ο επιτάφιος στολίζονταν το πρωί της Μ. Παρασκευής με λουλούδια που έχουν φέρει όλοι οι χωριανοί: βιολέτες, τριαντάφυλλα, μενεξέδες. Φτιάχναμε στεφάνια και γιρλάντες και κρεμούσαμε στον Επιτάφιο. Τώρα στολίζουμε τον Επιτάφιο το βράδυ της Μ. Πέμπτης μετά τα Δώδεκα Ευαγγέλια.
- Το Μεγάλο Σάββατο είναι αφιερωμένο στην Ταφή του Χριστού και την «εις Άδου Κάθοδο».
Κατά τη διάρκεια της Μ. Εβδομάδας ακολουθούν εργασίες καθαριότητας το πλύσιμο των αυλών, το βάψιμο των δένδρων με ασβέστη, το ξεχορτάριασμα και εργασίες που έχουν σχέση με την αναγέννηση της φύσης. Την Τρίτη οι νοικοκυρές ετοιμάζουν τα κουλουράκια για να στείλουν στα κουμπαρούδια, την Τετάρτη ζυμώνουν τα τσουρέκια και την Πέμπτη ετοιμάζουν τα κόκκινα αυγά.
Κόκκινα όπως είναι κόκκινο το χρώμα της χαράς, αλλά και λογιών – λογιών χρώματα για την Ανάσταση του Χριστού. Στην Κρηνίτσα βάφουμε αυγά – πλούμπες με φύλλα από διάφορα φυτά. Το πρώτο αυγό είναι της Παναγιάς και αυτό μπαίνει στο εικονοστάσι. Κόκκινα αυγά βάζουμε και στο νεκροταφείο στους δικούς μας νεκρούς που έφυγαν από τη ζωή.
Η Μ. Παρασκευή είναι μέρα αργίας και νηστείας. Ημέρα πένθους. Πολλοί πίνουν ξίδι για την αγάπη του Χριστού. Επίσης όσοι αντέχουν νηστεύουν τρεις μέρες (χωρίς φαγητό και μόνο νερό πίνουν). Τα μικρά παιδιά περνάνε τρεις φορές κάτω από τον επιτάφιο για να πάρουν ευλογία.
Το Σάββατο το πρωί κοινωνούν μικρά παιδιά και ηλικιωμένοι και το βράδυ γίνεται η λειτουργία της Ανάστασης. Οι νοικοκυρές ετοιμάζουν φρέσκο ζυμωτό ψωμί και καθαρίζουν τα εντόσθια για τη μαγειρίτσα (σύβρασμα). Παλιότερά η λειτουργία γινόταν ξημερώματα κατά τις 3.30 π.μ. Στις μέρες μας το βράδυ του Μ. Σαββάτου λίγο πριν τα μεσάνυχτα θα χτυπήσουν οι καμπάνες για την λειτουργία της Ανάστασης, θα φορέσουμε τα ολοκαίνουργα ρούχα μας, και θα ανάψουμε με το ΄Άγιο Φως τις λαμπάδες για να παρακολουθήσουμε την λειτουργία της Ανάστασης. Όταν επιστρέφουμε από την Ανάσταση σταυρώνουμε με το Άγιο Φως το πάνω μέρος της εξώπορτας και ετοιμάζουμε τη φωτιά για το ψήσιμο του αρνιού .
Παλαιότερα ξεχώριζε η Τρίτη τελευταία ημέρα του Πάσχα όπου μετά τη λειτουργία πραγματοποιούνταν στην Κρηνίτσα μια μεγαλοπρεπής γιορτή και στο πίσω μέρος της Εκκλησίας των Ισαποστόλων Κωνσταντίνου και Ελένης στήνονταν χορός. Μετά τη λειτουργία ανάβουν οι φωτιές για το ψήσιμο του οβελία.
Ας κρατήσουμε περήφανα στις καρδιές μας, αλώβητο αυτό το θησαυρό για τον παραδώσουμε στις επόμενες γενιές! Έτσι θα ακούμε τους παλμούς του τόπου μας ολοζώντανα και δεν θα σβήσει τίποτε στη χοάνη της παγκοσμιοποίησης .
Εύχομαι Χαρούμενη Ανάσταση σε όλους/όλες. Το Άγιο Φως να χαρίσει αγάπη στις καρδιές μας για να γίνει ο κόσμος καλύτερος, δικαιότερος, χαρούμενος !!!