Η περίοδος της Μ. Τεσσαρακοστής που διανύουμε χαρακτηρίζεται ως κατανυκτική. Το ύφος όλης της περιόδου είναι άκρως μυσταγωγικό και ασκητικό. Το πνεύμα που διακατέχει τους πιστούς συνάδει με την πνευματικότητα που αναδύεται από τις Ιερές Ακολουθίες της περιόδου αυτής. Κυρίως όμως σχετίζεται με την σιωπή και την ησυχία ως στάσεις ζωής, ως ασκητική του ήθους που πρεσβεύει η θεολογία της Ορθόδοξης Ανατολής.
Πώς ένα ποίημα σχετίζεται με την κατανυκτική αυτή περίοδο που διανύουμε; Και μάλιστα ερωτικό; Τί έχει να προσδώσει ένα ερωτικό ποίημα σε μία περίοδο που κάνει λόγο για νηστεία, άσκηση, προσευχή; Μήπως είναι ασυμβίβαστα αυτά; Από την άλλη αν υφίσταται κάποια σχέση, πώς συνδέονται αυτά και πώς συμβάλλει στην πνευματική αναγέννηση του πιστού ένα ερωτικό ποίημα;
Το ποίημα αυτό είναι το Άσμα Ασμάτων· ένα έργο που ανήκει στην κατηγορία Ποιητικά – Διδακτικά βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης [1]. Είναι γνωστό για τους συμβολισμούς του. Εδώ θα μας απασχολήσει ο υπομνηματισμός του Άσματος Ασμάτων από τον άγιο Γρηγόριο Νύσσης, ο οποίος περιλαμβάνει δεκαπέντε λόγους. Ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης (335 μ.Χ.) υπήρξε ένας από τους Τρεις Καππαδόκες Πατέρες της Εκκλησίας, μαζί με τον αδελφό του Μ. Βασίλειο και τον άγιο Γρηγόριο Θεολόγο. Γεννήθηκε στην Νεοκαισάρεια το 335 [2] από ευσεβείς και εύπορους γονείς, τον ρήτορα Βασίλειο και την Εμμέλεια. Υπήρξε οικογένεια οσίων και πολύτεκνη οικογένεια [3]. Ο ίδιος υπήρξε έγγαμος [4].
Ο Γρηγόριος Νύσσης είχε βαθιά γνώση της ελληνικής γλώσσας και της ελληνικής παιδείας. Ήταν επηρεασμένος από την αριστοτελική, στωική και ιδιαίτερα την πλατωνική φιλοσοφία [5]. Χειροτονήθηκε Επίσκοπος στην πόλη Νύσσα της Καππαδοκίας από τον αδερφό του Μ. Βασίλειο, ύστερα από πιέσεις του ιδίου και παρά το γεγονός ότι ο ίδιος δεν το επιθυμούσε [6]. Χαρακτηρίζεται ως ο πιο φιλοσοφικός από τους άλλους δύο Καππαδόκες Πατέρες [7] αλλά και ένας σπουδαίος μυστικός θεολόγος που ανέπτυξε την κληρονομιά του αγίου Αθανασίου μιας και στάθηκε απέναντι στους τελευταίους εκπροσώπους της αρειανικής παράδοσης εδραιώνοντας την επιτυχία της Νίκαιας [8]. Στα έργα του χρησιμοποιεί την φιλοσοφική σκέψη [9] προκειμένου να διατυπώσει τις αλήθειες της ορθόδοξης πίστης και να κατατροπώσει με επιχειρήματα τους αιρετικούς της εποχής του [10].
Υποσημειώσεις:
[1] Βλ. περισσότερα Γρηγορίου Νύσσης, Εξήγηση στα Άσματα, ΕΠΕ 7, Εισαγωγή σσ. 5-8.
[2] Γρηγορίου Νύσσης, ΕΠΕ 1, σ. 16.
[3] Ο Μ. Βασίλειος, Αρχιεπίσκοπος Καισαρείας της Καππαδοκίας και τα εννέα αδέλφια του (μεταξύ των οποίων ο άγιος Γρηγόριος Επίσκοπος Νύσοης, ο άγιος Πέτρος Επίσκοπος Σεβαστείας, η οσία Μακρίνα, ο όσιος Ναυκράτιος και τα άλλα πέντε αδέλφια που έζησαν άγιο έγγαμο βίο).
[4] Βλ. Παναγιώτη Χρήστου, Εκκλησιαστική Γραμματολογία. Πατέρες και θεολόγοι του Χριστιανισμού, Τόμος Α’, Εκδόσεις Κυρομάνος, Θεσσαλονίκη, 19944, σ. 187. Πρβλ. Αρχιμ. Παγκρατίου Μπρούσαλη, Εἰς τόν βίον τοῦ Μωϋσέως, Αποστολική Διακονία, 20112, σ. 10.
[5] ‘’Διά τόν ἅγιον Γρηγόριο Νύσσης ἡ πλατωνική φιλοσοφία δέν εἷναι αὐτοσκοπός, ἀλλά μέσον πρός ὅσον τό δυνατόν ἀρτιωτέραν κατανόησιν καί ἑρμηνείαν τῆς θείας Ἀποκαλύψεως. Φιλοσοφεῖ ὁ ἱερός Πατήρ, ὡς χριστιανός ὅμως, εὑρισκόμενος ἐν τῇ ἐκκλησιαστικῇ παραδόσει, ἔχων ὡς κρηπίδα τῆς διδασκαλίας του τήν θείαν Ἀποκάλυψιν καί δή τό μοναδικόν θεανθρώπινον γεγονός τῆς τοῦ Θεοῦ – Λόγου ἐπιφανείας’’. Βλ. σχετικά Κωνσταντίνου Β. Σκουτέρη, Μετεωορπορεῖν καί συμμετεωροπορεῖν παρά τῷ ἁγίῳ Γρηγορίῳ Νύσσης, Περιοδικό Θεολογία, Τόμος ΛΘ, Τεύχος 3, 1968, σ. 425.
[6] Δημήτριος Τσάμης, Εκκλησιαστική Γραμματολογία. Από την αποστολική εποχή ως την άλωση της Κωνσταντινούπολης, Εκδόσεις Π. Πουρναρά, Θεσσαλονίκη, 20166, σ.148.
[7] Ευαγγέλου Κωνσταντίνου, Γρηγόριος ο Νύσσης, Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, Τόμος 12ος, σσ. 754-771. Πρβλ. Πρωτοπρ. Δημητρίου Βακάρου, Μυστήριον και αποκάλυψις του Θεού κατά τον άγιο Γρηγόριον Νύσσης, Περιοδικό Θεολογία, Τόμος ΝΔ, Τεύχος 2, 1983, σ. 305.
[8] Βλ. Andrew Louth, The origins of the Christian mystical tradition, From Plato to Denys, Oxford University Press, 2007, p. 78.
[9] Ο Γρηγόριος Νύσσης αλλά και άλλοι Πατέρες της Εκκλησίας χρησιμοποίησαν φιλοσοφική γλώσσα για να διατυπώσουν το ορθόδοξο δόγμα και να πολεμήσουν τους αιρετικούς. Το ορθόδοξο δόγμα διατυπώθηκε με όρους που προέρχονταν από την αρχαία ελληνική φιλοσοφία. Βλ. σχετικά Ιω. Δ. Ζηζιούλα, Ἀπό τό προσωπείον εἰς τό πρόσωπον. Ἡ συμβολή της πατερικῆς θεολογίας εἰς τήν ἔννοιαν τοῦ προσῶπου, Χαριστήρια εἰς τήν μνήμη τοῦ Μητροπολίτου Χαλκηδόνος Μελίτωνος, Πατριαρχικόν Ἵδρυμα Πατερικῶν Μελετῶν, Θεσσαλονίκη, 1977.
[10] Βλ. περισσότερα Ιωάννη Γρ. Πλεξίδα, Η ανθρωπολογία του κακού. Μια ανάγνωση του Γρηγορίου Νύσσης, εκδόσεις Λογείον, Τρίκαλα, 2013, σ. 23.
(συνεχίζεται)