Ένα μεγάλο παραδείσιο πάρκο αναψυχής ήταν στην αρχαιότητα τα Τρίκκαια πεδία. Εκεί συνέρρεαν χιλιάδες ασθενείς και επισκέπτες από όλη την Ελλάδα, για να ακούσουν τις διδαχές του Ασκληπιού και να γιατρευτούν από τις σωματικές και ψυχικές νόσους που τους ταλαιπωρούσαν.
Ο συγγραφέας Βασίλης Πάνος, στην εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μελέτη του με τίτλο Το επιφανέστατο ιερό Ασκληπιείο της Αρχαίας Τρίκκης, αναδεικνύει το ζήτημα του Ασκληπιείου Τρίκκης, του επιφανέστερου της οικουμένης, καθώς και ζητήματα που αφορούν την αρχαιολογική έρευνα, τη θέση και τα ευρήματα.
Το έργο χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος περιλαμβάνονται οι ενότητες Θεογονία, Μυθοδία, Ήρωες και Ημίθεοι, Ο σωτήρας, η Θεογεννήτρα Τρίκκη, «Λόγοι και «Διδαχές», Ταπεινός θεραπευτής, Οι Μαθητές, Τα ιερά Ασκληπιεία.
Στη Θεογονία ερμηνεύεται η γέννηση της θρησκείας, η δημιουργία του θεού Ήλιου που με τον καιρό μεταμορφώθηκε στον ανθρωπόμορφο Δία, πατέρα ανθρώπων και θεών, ο κατακλυσμός, με τον Δευκαλίωνα και την Πύρρα και η γέννηση του Έλληνα που γέμισε με τους απογόνους του όλη τη γη.
‘Έτσι γεννήθηκε η θρησκεία που ήταν ίδια σ΄ όλες τις φυλές της γης, αφού προέρχονταν απ΄ τα ίδια φυσικά φαινόμενα, τις ίδιες άγνωστες δυνάμεις που δρούσαν το ίδιο σε όλη την επιφάνεια της γης και σ’ όλο το στερέωμα τ΄ ουρανού.
Στη Μυθοδία, η διήγηση μεταφέρεται στους Έλληνες, μια φυλή βοσκών νομάδων που κατοικούσε στο Δούναβη. Είχαν λάβει το όνομά τους από τον πατέρα τους τον Έλληνα, γιο του Δευκαλίωνα και της Πύρρας. Περίπου χίλια χρόνια πριν τον Τρωικό πόλεμο, η φυλή μετατοπίζεται νοτιότερα ψάχνοντας να βρει καινούργια βοσκοτόπια με πιο πλούσια βοσκή. Επικράτησε επί των γηγενών κατοίκων, των Πελασγών, Μινύων, Κάρων και Λελέκων, και δεν άργησε να επεκταθεί στα παράλια της Μικράς Ασίας, όπως και σε όλο το Αιγαίο, αφού κατέκτησε τα μυστικά της κατασκευής πλοίων και σιδερένιων όπλων από τους Αιγιώτες, Φοίνικες και Αιγυπτίους. Τελευταία κατάκτησή τους η Τροία, το απόρθητο εμπορικό οχυρό.
Η θεοποίηση και λατρεία των Ηρώων και Ημιθέων ερμηνεύεται στην επόμενη ενότητα. Θεράπευαν από κάθε κίνδυνο κι εχθρό που απειλούσε κι έφερνε ανίατες αρρώστιες στη ζωή τους, προστάτευαν από θανάσιμες αρρώστιες, επιδημίες, από πόνους και πληγές που γεννιούνταν απ΄ την αναζήτηση της καθημερινής τροφής και από την υπερβολή και λανθασμένη χρήση τους.
Η γέννηση του Ασκληπιού αναφέρεται εκτενώς στην ενότητα Ο σωτήρας. Ο θεός Απόλλωνας, που με την Αθηνά και την Άρτεμη ασκούσαν την ιατρική στο θεϊκό πάνθεον του Ολύμπου, αφού σκότωσε την εγκυμονούσα Κορώνη, θνητή ιέρεια, για απιστία, μεταμορφωμένος σε γύπα, άρπαξε από τα σπλάχνα το παιδί της και το απίθωσε στο ιερό της Τρίκκης, στο ναό της Ακραίας Αρτέμιδος, της αδελφής του. Εκεί το παρέδωσε στις ιέρειες παρθένες του ιερού και στις τροφογεννήτρες κόρες του ναού.
Η Θεογεννήτρα Τρίκκη, όπου μεγάλωσε ο γιος του θεού, ήταν γεμάτη από ιερά θεών, ημίθεων και ηρώων. Διατηρούσε ναό του Απόλλωνα και της Άρτεμης, ναό της Αθηνάς, ιερό δρόμο πομπής, ιερών μυστών και άλλων θεών και στην κορυφή του λόφου δέσποζε το ιερό του Δία. Εκατοντάδες δέντρα και φυτά, ζώα και πτηνά, οργιαστική βλάστηση μέσα και έξω από την πόλη, και στη μέση ο ποταμός Ληθαίος, πηγή ζωής.
Φαίνεται πως ο θεραπευτής ιατρός, που διδάχθηκε την ιατρική τέχνη από τον κένταυρο Χείρωνα στις πευκόφυτες πλαγιές του Πηλίου, ασκούσε ιατροφαρμακευτική θεραπεία με πνευματική και σωματική άσκηση και τη σοφή ρήση Μέτρον άριστον. Γλαφυρά αναλύονται στην ενότητα Ταπεινός Θεραπευτής οι καινοτόμες θεραπευτικές μέθοδοι του Ασκληπιού σε σύγκριση με τις παλαιότερες παραϊατρικές μεθόδους που στηρίζονταν στη δεισιδαιμονία.
Στην ενότητα Οι Μαθητές, αναλύεται η επίδραση της ιατρικής του Ασκληπιού σε σύγχρονους και μεταγενεστέρους, η συνέχιση των θεραπευτικών του μεθόδων από τους γιούς του, Μαχάονα και Ποδαλείριο, και η σημασία του θεραπευτηρίου της Τρίκκης, το οποίο απέκτησε τεράστια φήμη σε όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό ως ιεροθεραπευτήριο που περιλάμβανε καταλύματα, κατακλιντήριο, εγκοιμητήριο, εστιατόριο, γυμνάσιο(γυμναστήριο), βιβλιοθήκη, ωδείο, λουτρά, χοροθεραπευτική σκηνή, βωμούς, ναό του σωτήρα Ασκληπιού, ρύακα της μετάνοιας και την ιερά οδό.
Ο Ασκληπιός υπήρξε ο πρώτος άνθρωπος στην Ευρώπη που δημιούργησε οργανωμένο θεραπευτήριο, που σημαίνει πως κατά τον 13ο αιώνα π. Χ., στην αρχαία Τρίκκη, δημιουργήθηκε ανακλιντήριο, δωμάτια με κρεβάτια για τους ασθενείς, όπως τα σημερινά νοσοκομεία, και εγκοιμητήριο για εφαρμογή ψυχοθεραπείας. Ο Ασκληπιός δίδασκε με τη μέθοδο της θεραπευτικής νηστείας, τους κανόνες της σωστής διατροφής, την αποχή από τις διατροφικές υπερβολές και τη χρήση υγιεινής με συνεχή λουτρά. Θεράπευε με τη δύναμη των βοτάνων, ενώ το νερό του ποταμού το έκανε σύμβολο της θεραπευτικής του δύναμης δίνοντάς του το όνομα Ληθαίος, σε ανάμνηση της λησμονιάς και της ίασης που πρόσφερε στους ασθενείς του.
Ο οφιούχος Ασκληπιός εικονίζεται με σύμβολό του τον όφι. Όπως ο όφις αποδύεσθαι το δέρας και ανανεούσθαι,έτσι και ο Ασκληπιός διά της ιατρικής ανανεοί τα ανθρώπινα σώματα.
Το πρώτο μέρος κλείνει με αναφορά στα ιερά Ασκληπιεία και ιδιαίτερη μνεία στο επιφανέστερο όλων, το Ασκληπιείο της Τρίκκης: έστι δ΄ η μεν Τρίκκη, όπου το ιερόν του Ασκληπιού, το αρχαιότατον και επιφανέστατον, όμορος τοις τε Δόλοψιν και τοις περί την Πίνδον τόποις (Στράβων).
Στο δεύτερο μέρος, Το επιφανέστερο Ιερό Ασκληπιείο, ο συγγραφέας καταγίνεται σε εξονυχιστική αναφορά των έως τώρα σχετικών αρχαιολογικών ερευνών και ευρημάτων από το τέλος του 19ου αιώνα έως σήμερα, με τα ονόματα των αρχαιολόγων και τα ευρήματά τους. Η έρευνα αφορά τον εντοπισμό του αρχαίου Ασκληπιείου στην Τρίκκη, μία από τις αρχαιότερες πόλεις της Ευρώπης, εφόσον η ζωή της χρονολογείται ασταμάτητα από τα μέσα της τρίτης χιλιετίας προ Χριστού. Ταυτόχρονα εκτίθενται τα σοβαρά προβλήματα που προκύπτουν όσον αφορά τη σημερινή έρευνα.
Έκδηλη αποτυπώνεται η αγωνία του συγγραφέα για την αδιαφορία και την καταστροφή των όποιων ευρημάτων. Μάλιστα οργισμένος, χαρακτηρίζει Ταλιμπάν όσους καταστρέφουν την πολιτισμική κληρονομιά μιας τόσο αρχαίας πόλης, με ανοικοδόμηση στα σημεία όπου εδώ και χρόνια οι αρχαιολόγοι πιθανολογούν πως κείται η αρχαία Τρίκκη, ενώ προβαίνει σε αντίστοιχες προτάσεις προτρέποντας όλους να συνεισφέρουν στην ανάδειξη της πολιτιστικής της κληρονομιάς.
Το βιβλίο κλείνει με ενδιαφέρουσες μαρτυρίες αρχαίων συγγραφέων και ποιητών – του Ομήρου, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη, του Σοφοκλή, του Αρχίλοχου και άλλων – για τον Ασκληπιό, την Τρίκκη, τη Θεσσαλία. Ενδεικτικά αναφέρουμε μέρος επιστολής του Ευσταθίου, σύμφωνα με τον οποίο η περιοχή Θεσσαλία «από Θετταλού τινός η πρώην καλουμένη Πελασγία, Θεσσαλία εκλήθη. Εν ταύτη, ως λόγος, ουκ εξήν πελαργούς κτείνειν, επεί την χώραν όφεων εξεκάθαιρον», όπως και απόσπασμα από το Στράβωνα «ταύτα δε εστί τα μέσα της Θετταλίας, ευδαιμονεστάτη χώρα πλην όση ποταμόκλυστός εστίν. Ο γαρ Πηνειός διά μέσης ρέων και πολλούς δέχμενος ποταμούς υπερχείται πολλάκις∙ η δε Εστιαιώτις τα εσπέρια και τα μεταξύ Πίνδου και της άνω Μακεδονίας».
Η μελέτη του Βασίλη Πάνου για το Ασκληπιείο Τρίκκης είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Πλούσιο συλλεκτικό φωτογραφικό υλικό σε κάθε σελίδα από αρχαία μνημεία που εκτίθενται σε διάφορα μουσεία του κόσμου την καθιστά ιδιαίτερα ευχάριστη και ευανάγνωστη όχι μόνον από ενηλίκους, αλλά και από μικρά παιδιά. Είναι καρπός πολύχρονης έρευνας του συγγραφέα και αυτό τον τιμά ιδιαίτερα, αποτέλεσμα της αγωνίας και της αγάπης του για την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου μας. Το έργο δεν αφορά μόνον τους κατοίκους των Τρικάλων που πατούν στα ένδοξα μονοπάτια της αρχαίας Τρίκκης, αλλά και όλους τους Έλληνες, εφόσον η ανάδειξη του Ασκληπιείου Τρίκκης, του επιφανέστερου ασκληπιείου της αρχαιότητας, σχετίζεται με την πολιτισμική κληρονομιά όλης της ανθρωπότητας.
Τα Ασκληπιεία δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι ήταν μεγάλα κέντρα πολιτισμού, πάρκα επιστήμης, ιερών ναών και τέχνης. Λειτουργούσαν ενιαία για ένα κοινό σκοπό, έσωζαν και απελευθέρωναν τους ανθρώπους από όλα τα δεσμά και τα λάθη του βίου και τους ενέτασσαν και πάλι μέσα σε ειρηνικούς όρους ζωής. Μέσα απ΄ αυτά τα μεγάλα πολιτιστικά κέντρα ξεπήδησε αργότερα ό, τι σήμερα ονομάζουμε κλασσικό ελληνικό πολιτισμό.
Λίλια Τσούβα