Θανάσης Ευαγελόπουλος : Περί της «εσωτερικής υποτίμησης». Γιατί απέτυχε

eyagelopoulos

Η εσωτερική υποτίμηση αποτελεί πάγια πρακτική του ΔΝΤ στις οικονομίες που εντάσσονται σε πρόγραμμα

Εσωτερική υποτίμηση είναι ο υποβιβασμός των αξιών σ’ ένα χαμηλότερο σημείο ισορροπίας. Η τελευταία λέξη ορίζει το πλέον κρίσιμο στοιχείο της επιτυχίας των στόχων της εσωτερικής υποτίμησης.
Χωρίς το εργαλείο της υποτίμησης του νομίσματος, όπως συμβαίνει στην περίπτωση της Ελλάδας λόγω του ευρώ, το σχέδιο της «εσωτερικής υποτίμησης» περιλαμβάνει σε πρώτη φάση (βραχυχρόνια φάση) τον περιορισμό των δημοσίων δαπανών και του προγράμματος δημοσίων επενδύσεων ώστε στην φάση αυτή να αρχίσει η ύφεση. Στην δεύτερη φάση, με μειωμένες λόγω της ύφεσης τις αντιστάσεις του εργατικού δυναμικού το σχέδιο περιλαμβάνει την πτώση των μισθών σε ολόκληρο το εύρος της οικονομίας με στόχο την πτώση των τιμών. Οι δύο φάσεις στην εφαρμογή της διαδικασίας αυτής στην Ελλάδα, υπό την απειλή της χρεοκοπίας ως ψυχολογικό καταναγκασμό, ενσωματώθηκαν, ώστε να εξουδετερωθούν οι κοινωνικές αντιδράσεις, με την μέθοδο του ΣΟΚ.

Το θεωρητικό και θετικό σενάριο

 

Σύμφωνα με το θεωρητικό σενάριο η μείωση των μισθών επιφέρει μείωση του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος και η μείωση αυτή επιφέρει πτώση των τιμών. Έτσι εγκαθίσταται μια καθοδική σπείρα των μισθών-τιμών, μια σπείρα υποτίμησης. Η μείωση των εγχώριων τιμών αυξάνει την ανταγωνιστικότητα των προϊόντων με συνέπεια να αυξάνονται οι εξαγωγές και να μειώνονται οι εισαγωγές (επειδή τα εισαγόμενα προϊόντα θα είναι ακριβότερα των εγχωρίων). Αυτό σημαίνει αύξηση της ζήτησης και της παραγωγής εγχώριων προϊόντων. Στο τέλος της προσαρμογής, ο δίαυλος της ανταγωνιστικότητας της τιμής θα έχει οδηγήσει την οικονομία σε κατάσταση ισορροπίας και η διαδικασία της εσωτερικής υποτίμησης θα έχει ολοκληρωθεί. Ως εδώ, σε ότι αφορά το θετικό σενάριο, η λύση της εξίσωσης είναι δυνατή και για τους θιασώτες και εφαρμοστές της πολιτικής αυτής χαράς Ευαγγέλια. Να όμως που τα πράγματα, ειδικά στην εφαρμογή τους στην Ελλάδα, δεν ήταν και δεν είναι έτσι. Και δεν είναι έτσι, γιατί το πρόβλημα δεν περιέχει την μία απλή εξίσωση, αλλά είναι ένα σύστημα εξισώσεων με πολλούς παράγοντες, με πολλές παραμέτρους και αγνώστους.

 

Οι παράγοντες του συστήματος.

 

1. Ο παράγων “χρόνος” και η “δόση” του φαρμάκου. Η επιλογή του κατάλληλου χρόνου, τα χρονικά βήματα της εφαρμογής, ο χρονικός προγραμματισμός και ο παράγων της ποσότητας δηλαδή αυτού που ονομάζουμε “δόση του φαρμάκου” αποτελούν παραμέτρους του συστήματος εξισώσεων της εσωτερικής υποτίμησης. Στην οικονομία γενικά οι νομισματικές και δημοσιονομικές παρεμβάσεις ασκούνται με την μέθοδο του σταγονόμετρου και αυτό επειδή το σύστημα είναι πολυπαραγοντικό, εύθραυστο, με δυναμική που ενδεχομένως είναι και απρόβλεπτη. Έτσι, σε κάθε βήμα ελέγχονται τα αποτελέσματα και λαμβάνονται ανάλογα οι αποφάσεις. Αντί αυτού του κανόνα, σε κλίμα γενικευμένης προσαρμογής και πίεσης, ακολουθήθηκε ο δρόμος του “ακαριαίου” χρονικά και ποσοτικά. Αυτό έγινε με σκοπό να ελεγχθεί η δεύτερη κρίσιμη πολιτική παράμετρος που είναι η κοινωνία και ο παράγων άνθρωπος. Εδώ γίνεται κυρίως το πείραμα.
2. Ο παράγων άνθρωπος και το πείραμα. Η Ελλάδα έγινε πειραματόζωο. Η ακαριαία χρονικά εφαρμογή και η μεγάλη ποσότητα, συνθέτουν ένα παραλυτικό από τον τρόμο και τον φόβο μείγμα για τον άνθρωπο, καθιστώντας αυτόν το “ποντίκι” του πειράματος με την εφαρμογή των επιστημονικών μεθόδων του δόγματος του ΣΟΚ. Το πείραμα, σε ότι αφορά το πειραματόζωο, το ποντίκι, δυστυχώς για την Ελλάδα και τους Έλληνες προς το παρόν πέτυχε. Αν δεν υπάρξει γρήγορα αφύπνιση, η εξέλιξη και η ιστορία των Ελλήνων πλέον στο εφεξής θα γράφεται διαφορετικά. Η επιτυχία στην κρίσιμη αυτή παράμετρο του προγράμματος (παράγων άνθρωπος) έδωσε την ανοχή τον χρόνο και δυνατότητα “επέκτασης” στην εφαρμογή του πειράματος. Ως προς το οικονομικό, το παραγωγικό και το μεταρρυθμιστικό αποτέλεσμα απέτυχε παταγωδώς.
3. Το νομισματικό σύστημα.
Ένα ακόμη στοιχείο του πειράματος. Πως μπορεί να εφαρμοσθεί πολιτική εσωτερικής υποτίμησης σ’ ένα κράτος που δεν έχει δικό του νόμισμα, δεν μπορεί να ασκήσει νομισματική και συναλλαγματική πολιτική, δεν μπορεί να κάνει παράλληλα εξωτερική υποτίμηση του νομίσματος ώστε να δοθεί τουλάχιστον η αρχική ώθηση που χρειάζεται η παραγωγική οικονομία μετά το σοκ που δημιουργεί απλώς και μόνο η εξαγγελία την εσωτερικής υποτίμησης; Και εδώ τα αποτελέσματα είναι αρνητικά. Η χώρα αποδιοργανώθηκε παραγωγικά από την συμμετοχή της στο “λάκκο των λεόντων”, στην Ευρωζώνη του ισχυρότερου νομίσματος στον κόσμο και δεν διέθετε την παραγωγική δομή ώστε να οδηγηθεί σε μια οικονομία “ανταγωνιστικότητας της τιμής”.
4. Το μοντέλο, η κοινωνική και παραγωγική δομή της Ελλάδας. Η Ελλάδα δεν ήταν και δεν είναι μια καθαρή καπιταλιστική οικονομία και κατά συνέπεια δεν είχε αντίστοιχη παραγωγική και κοινωνική διαστρωμάτωση. Η ραχοκοκαλιά της οικονομίας της, οι μικρομεσαίες , οι οικογενειακές και ατομικές επιχειρήσεις και επαγγέλματα παράγουν το 57% της απασχόλησης και το μεγαλύτερο ποσοστό του ΑΕΠ. Παράλληλα δημιουργήθηκε ένα γραφειοκρατικό στην λειτουργία και αναποτελεσματικό στις παροχές κράτος, με συνέπεια να αναπτυχθεί ένας δυσανάλογα μεγάλος τομέας παροχής υπηρεσιών. Έτσι διαμορφώθηκε μια μεγάλη και ισχυρή μεσαία τάξη που κινούσε με επιτυχία τον οικονομικό κύκλο και αποτελούσε τον πυρήνα της κοινωνικής συνοχής. Οι μισθωτοί φτάνοντας κάποια στιγμή σε ικανοποιητικά εισοδήματα, τροφοδοτούσαν την απαραίτητη ζήτηση για την λειτουργία του οικονομικού κύκλου. Στον αντίποδα οι λίγες μεγάλες επιχειρήσεις, με μικρή συμμετοχή προσφοράς εργασίας σε σχέση με το σύνολο του παραγωγικού δυναμικού, κατείχαν θέσεις κλειδιά στο παραγωγικό και πολιτικό γίγνεσθαι, ελέγχοντας σε μονοπωλιακό τοπίο (βασικά είδη ζωής και διατροφής, υγεία, χοντρεμπόρια, λιανεμπόριο κ.λ.π) κρίσιμες παραμέτρους της οικονομίας. Έτσι αυτές καθορίζοντας τις τιμές (στόχος στο σχέδιο της εσωτερικής υποτίμησης), δημιούργησαν ένα στρεβλό ή και ανύπαρκτο ανταγωνισμό. Τι αποτελέσματα λοιπόν θα έφερνε η περικοπή των μισθών ώστε να ικανοποιείται η κρίσιμη παράμετρος ισορροπίας της εσωτερικής υποτίμησης που είναι η μείωση του μισθολογικού κόστους χωρίς μείωση της παραγωγής; Πως θα γίνει ανταγωνιστική η ατομική και η οικογενειακή επιχείρηση που δεν έχει κανένα “μισθωτό” εργαζόμενο; Πως θα γίνει ανταγωνιστική η μικρή επιχείρηση με έναν δύο εργαζομένους από την μείωση των μισθών τους; Το ίδιο ερώτημα ισχύει και για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις που είναι όμως η ραχοκοκαλιά της οικονομίας. Η απάντηση είναι τόσο εύκολη, που η ίδια η ευκολία της επιβεβαιώνει αυτό που στην πράξη συμβαίνει και βλέπουμε, και που είναι η καταστροφή των μικρομεσαίων, η μεγάλη μείωση της μεσαίας τάξης και η εφαρμογή ενός νέου οικονομικού δόγματος, ενός νέου μεταλλαγμένου καπιταλισμού με ροπή στην φεουδαρχία.

 

Πως λειτουργεί ο μηχανισμός της αποτυχίας.

 

Για να επέλθει η απαιτούμενη ισορροπία στο σχέδιο της εσωτερικής υποτίμησης μετά την μείωση των ονομαστικών μισθών, θα πρέπει να επέλθει μεταβολή του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος (το κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος είναι το κλάσμα του μέσου ονομαστικού μισθού προς την παραγωγικότητα της εργασίας και μετράει πόσο κοστίζει σε μισθούς η παραγωγή μιας μονάδας προϊόντος ήτοι ΚΕ=μέσος μισθός/παραγωγικότητα). Η μείωση όμως του μοναδιαίου κόστους εργασίας δεν είναι προφανής διότι η ύφεση μειώνει όχι μόνο τους ονομαστικούς μισθούς αλλά και την παραγωγικότητα, δηλαδή μειώνει και τον αριθμητή και τον παρονομαστή του κλάσματος. Με άλλα λόγια, η μείωση της παραγωγικότητας μπορεί να είναι τόσο μεγάλη ώστε να αντισταθμίσει την μείωση των ονομαστικών μισθών και συνεπώς η εσωτερική υποτίμηση να αποτύχει. Ένα απλοϊκό παράδειγμα: Αν ο μπάρμαν της καφετέριας αμείβεται με 1000ευρώ μισθό και παράγει 1000 καφέδες τότε το κόστος εργασίας ανά καφέ είναι ΚΕ=1000/1000=1 ευρώ. Αν η αμοιβή του γίνει 700ευρώ αλλά λόγω της ύφεσης ή και λόγω της πτώσης της παραγωγικότητας του, οι καφέδες γίνουν 500, τότε θα έχουμε ΚΕ=700/500=1,40 ευρώ, συνεπώς μεγαλύτερο κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος. Αν οι θέσεις εργασίας ανά παραγόμενο προϊόν είναι περισσότερες από μία, τότε η επιχείρηση θα προβεί σε απολύσεις ή σε νέες μειώσεις των μισθών για να προσεγγίσει την μείωση της ζήτησης και την πτώση της παραγωγής. Οι απολύσεις ή μειώσεις των μισθών θα αυξήσουν την ύφεση, με συνέπεια νέα πτώση της ζήτησης και της παραγωγής. Έτσι δημιουργείται ένας “φαύλος κύκλος” που τροφοδοτεί το περίφημο “καθοδικό σπιράλ”, με συνέπεια την δραματική πτώση του ΑΕΠ που εμφανίζεται στο πιο κάτω διάγραμμα της “αποτυχίας”.

 

ΤΟ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ ΤΗΣ ΑΠΟΤΥΧΙΑΣ:

diagrama2

 

Ο θανάσιμος εναγκαλισμός του στασιμοπληθωρισμού και του αποπληθωρισμού ζήτησης.
Ο στρεβλός ή ανύπαρκτος ανταγωνισμός στην Ελλάδα με την μονοπωλιακή ή ολιγοπωλιακή θέση αρκετών εκ των μεσαίων και των λίγων μεγάλων επιχειρήσεων που ελέγχουν όμως σημεία κλειδιά της οικονομίας, η ανάγκη των επιχειρήσεων σε ρευστότητα, οι πολύ πιεστικές ανάγκες των μικρομεσαίων κυρίως για κάλυψη των υποχρεώσεων του αύριο, οι ανάγκες για την ανανέωση του στοκ και αγορά πρώτων υλών και μάλιστα τοις μετρητοίς , αλλά και οι βιοτικές ανάγκες, οδηγούν την αγορά παρά την μείωση του κόστους εργασίας να μην μειώνονται ανάλογα οι τιμές αλλά και να αυξάνουν. Έτσι έχουμε το απλοϊκό παράδειγμα η ταβέρνα να έχει δύο τραπέζια γεμάτα και οι τιμές να είναι στα ύψη γιατί αύριο πρέπει να πληρωθεί το ρεύμα ή η εφορεία.
Εάν οι τιμές δεν μειωθούν ή μειωθούν λιγότερο από τον στόχο όπως συμβαίνει στην Ελλάδα με τα βασικά και αναγκαία αγαθά ( ενέργεια, νερό, γάλα, ψωμί κ.λ.π) δημιουργώντας τον περίφημο στασιμοπληθωρισμό, πόσο δε μάλλον εάν ο κρίσιμος όρος ο περίφημος παρανομαστής που επί του προκειμένου είναι η παραγωγή, μειωθεί, δημιουργώντας τον περίφημο αποπληθωρισμό ζήτησης στην επενδυτική οικονομία, τότε δεν οδηγούμαστε σε ισορροπία και η διαδικασία της εσωτερικής υποτίμησης ακυρώνεται αφήνοντας όμως πίσω της καταστροφή.

 

Το συμπέρασμα και τα αμείλικτα ερωτήματα:

 

Η εσωτερική υποτίμηση στην Ελλάδα απέτυχε παταγωδώς να εκπληρώσει τους οικονομικούς και αναπτυξιακούς στόχους της. Ήταν εξ αρχής-θεωρητικά λάθος. Δεν το γνώριζαν; Γιατί όμως επιλέγει; Και γιατί δεν σταματά η εφαρμογή της μετά το λάθος και την δημόσια παραδοχή του λάθους από το ΔΝΤ; Πέραν από τους οικονομικούς στόχους της νομής και κατοχής του πλούτου υπάρχουν στόχοι με σοβαρό πολιτικό περιεχόμενο, που θα αλλάξουν την ζωή του ανθρώπου. Για την υλοποίηση αυτών των στόχων, το μέσον είναι το πείραμα, το ποντίκι ο Ελληνικός Λαός. Εδώ οι δικοί μας ταγοί αυτά δεν τα ήξεραν; Γιατί το δέχτηκαν; Γιατί μας έλεγαν ψέματα ότι τέλος του 10 μετά του 11, μετά του 12 μετά του 13 μετά του 14 και τώρα του 15 και βλέπουμε ……. θα έρθει η ανάπτυξη; Γιατί αφήνουν την Ελλάδα να πουληθεί στους ξένους; Γιατί ταύτισαν κάθε διεκδίκηση με ένα απερίγραπτο αύριο; Για να προκαλεί “απερίγραπτο” φόβο; Για να παραλύσει η κοινωνία και να δεχθεί τις νέες καταστάσεις ως αναγκαίο κακό; Για να πληγεί η δημοκρατία και να εφαρμοστούν οι πρακτικές των τυράννων; Πως δέχθηκαν να θυσιάσουν τρείς γενιές, να δημιουργήσουν περιβάλλον γενοκτονίας με την φυγή χιλιάδων νέων που σπούδασε με θυσίες και με όνειρα η Ελληνική οικογένεια; Δεν λαμβάνουν υπόψη ότι οι συνθήκες, η σύνθεση και τα ηλικιακά και ποιοτικά χαρακτηριστικά είναι τέτοια που υπάρχει κίνδυνος όχι μόνο να μην γυρίσουν πίσω στην πατρίδα αλλά , σε άλλο περιβάλλον εκτός Ελλάδος, στο βάθος χρόνου, να πληγεί η εθνική ταυτότητα ; Δεν γνωρίζουν ότι οι Αμερικανοί χάνοντας μερικώς μία γενιά νέων από την ψυχική διάλυση τους στον πόλεμο του Βιετνάμ, δημιούργησαν ένα γενεολογικό κενό που στοίχιζε έως και τώρα στην οικονομική και κοινωνική ζωή της Αμερικής; Οι ταγοί μας τα γνωρίζουν και όσοι δεν τα γνώριζαν έμαθαν ότι αυτό που κάνουν είναι λάθος. Γιατί το έκαναν και γιατί το συνεχίζουν;
Η μόνιμη επωδός περί του δήθεν κινδύνου εξόδου από την Ευρωζώνη καθιστώντας ως δόγμα το « πάση θυσία», οδηγεί μαθηματικά σε πραγματική θυσία του παραγωγικού ιστού και της κοινωνίας και με βάση τις εξελίξεις και τις αποκαλύψεις δεν πείθει πλέον ακόμη και αυτούς που θεώρησαν ότι έχουν ίδιο όφελος και στήριξαν τις πολιτικές αυτές. Στον άνθρωπο λειτουργεί ο ψυχολογικός μηχανισμός της απόρριψης των δυσάρεστων ειδήσεων που λειτουργεί σε πρώτο βαθμό ως άμυνα (στρουθοκαμηλισμός). Η λόγω του μηχανισμού αυτού “ανάσχεση” της σκέψης και της αντίδρασης, εντέχνως χρησιμοποιείται και λειτουργεί σε δεύτερο βαθμό ως λειαντικός μηχανισμός για την τελική αποδοχή μέτρων και πολιτικών που με διάφορους τρόπους μας λένε, αλλά εμείς αρνούμαστε να πιστέψουμε π.χ συντάξεις 360 ευρώ κ.λ.π. Αυτό επιμηκύνει το πείραμα και διατηρεί το πειραματόζωο σε λανθάνουσα κατάσταση. Είναι όμως νομοτέλεια η “θυσία” να ορίζει το τέλος της πράξης. Τότε το ερώτημα, το γιατί, θα καταστεί αμείλικτο. Οι απαντήσεις θα γραφούν στην πλούσια, ταραχώδη και πολλές φορές επώδυνη, που –δυστυχώς για τους πειραματιστές- στο τέλος θα αποδώσει δικαιοσύνη.
Εκτός αν τα πειραματόζωα δεν συνέλθουν. Τότε η ιστορία μας θα γράφεται πλέον διαφορετικά.

 

Θανάσης Ευαγγελόπουλος