Διά στόματος του πρίγκιπα Μίσκιν, ο Ντοστογιέφσκι μας λέει πως η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο. Η ομορφιά αυτή δεν είναι άλλη από τον Χριστό. Παραφράζοντας τα λόγια του μεγάλου συγγραφέα, θα μπορούσαμε να πούμε με άνεση και βεβαιότητα πως η Θεία Λειτουργία θα σώσει τον κόσμο, ένα κόσμο που δεν χαρακτηρίζεται μόνο ως αλλοπρόσαλλος, αλλά οδυνηρός, πολύ οδυνηρός.
Η Εκκλησία μας στις 13 Νοεμβρίου προβάλλει και τιμά τον άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο. Η Θεία Λειτουργία που τελείται τις περισσότερες φορές κατά τη διάρκεια του έτους είναι έργο του ιδίου. Βασικά, ο ίδιος εμπλούτισε ένα αντιοχειανό κείμενο ευχών, το οποίο έφερε μαζί του όταν πήγε στην Κωνσταντινούπολη.
Μέσα από την Θεία Λειτουργία συμβαίνει κάτι ανατρεπτικό. Αφενός μεν, συνταράσσεται οντολογικά ο άνθρωπος, με οτιδήποτε αυτό σημαίνει για την ψυχοσωματική του ύπαρξη, αφετέρου δε, ο άνθρωπος και τα πάντα αγιάζονται. Γι’ αυτό και οι ευχές της Θείας Λειτουργίας δεν αφορούν μόνο τον άνθρωπο, αλλά την ειρήνη του σύμπαντος κόσμου, τους πιστούς, τις πόλεις, τις χώρες, την γη, τους ταξιδιώτες, τους νοσούντες, κάθε ανάγκη του ανθρώπου. Επισημαίνει σχετικά, ο μακαριστός Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης Ζηζιούλας πως ‘’ολόκληρος ο κόσμος είναι μία λειτουργία, μία ‘’κοσμική λειτουργία’’, που ‘’αναφέρει’’ στον θρόνο του Θεού όλη την δημιουργία’’.
Αξίζει να σημειωθεί πως υφίσταται μία ισχυρή σύνδεση μεταξύ Εκκλησίας και Θείας Ευχαριστίας. Ο άγιος Νικόλαος Καβάσιλας (14ος αι.), προβαίνει στη σύνδεση τους και σημειώνει πως ‘’σημαίνεται δέ ἡ Ἐκκλησία ἐν τοῖς μυστηρίοις οὐχ ὡς ἐν συμβόλοις… Οὐ γάρ ὀνόματος ἐνταῦθα κοινωνία μόνον ἤ ἀναλογίας ὁμοιότης, ἀλλά πράγματος ταυτότης’’. Μας λέει λοιπόν ο Καβάσιλας πως αν θέλουμε να δούμε τι είναι η Εκκλησία, μπορούμε μόνο μέσα στην Θεία Ευχαριστία να την δούμε και μάλιστα υφίσταται πραγματική ταυτότητα μεταξύ των δύο, θα σημειώσει. Εδώ, ο Καβάσιλας πράττει κάτι που δεν είχε τολμηθεί νωρίτερα με τόση σαφήνεια. Δεν αναφέρεται στον θεσμικό ρόλο της Εκκλησίας, αλλά την ταυτίζει με το κατεξοχήν μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας.
Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει στρέψει το βλέμμα και την καρδιά του προς πολλά, όχι όμως προς τον Θεό. Δόξα, πλούτη, αναγνωρισιμότητα, υστεροφημία, είναι μερικά από όσα πιστεύει πως θα τον λυτρώσουν και θα σφραγίσουν κάθε κίνδυνο και απειλή. Από την άλλη, οι βιοτικές μέριμνες, τα οικονομικά προβλήματα, τα κοινωνικά και προσωπικά αδιέξοδα, τα ψυχολογικά τραύματα ενός ανέραστου ηθικισμού που πλάκωσε παρά γέννησε την ελπίδα της χαράς, απομακρύνουν τον άνθρωπο από τον κόπο της σωτηρίας και τον υποδουλώνουν στην ευκολία της απώλειας. Η σωτηρία αναζητείται παντού και πουθενά. Πολιτικοί λόγοι, διακηρύξεις, μανιφέστα, προβάλλονται ως έτοιμες συνταγές, γεμίζοντας με κενό τα κενά του ανθρώπου. Και τίποτε από όλα αυτά δεν μεταμορφώνει τον κόσμο. Και φυσικά, ο λόγος για σωτηρία του κόσμου αποβαίνει άτοπος.
Η Θεία Λειτουργία, ως έργο ενός συνόλου, όπως η ίδια η λέξη δηλώνει, δεν αποτελεί επινόημα κοσμικό. Στην Θεία Λειτουργία έχουμε μία ευχαριστιακή θεώρηση του κόσμου, αφού ο Χριστός προσφέρεται στον άνθρωπο. Προσφέρει το Σώμα του και το Αίμα του εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν καί εἰς ζωήν αἰώνιον. Μέσα στην Θεία Λειτουργία αγιάζεται ο άνθρωπος, δεν καθίσταται καλός και αγαθός. Αγιάζεται η δημιουργία όλη. Η Θεία Λειτουργία, πράγματι, ως συνολικό έργο, αναιρεί κάθε ατομικότητα και με ευχαριστιακό ήθος μεταμορφώνει και αγιάζει την κτίση. Κατά πάντα και διά πάντα. Η προσφορά των Τιμίων Δώρων και ο καθαγιασμός τους, αυτή η ευχαριστιακή αναφορά, σημαίνει την ευχαριστιακή αναφορά όλου του κόσμου στο πρόσωπο του Κυρίου. Πρόκειται για μία Λειτουργία με ήθος ευχαριστιακό, ήθος λιτό, ταπεινό, ασκητικό, δοξολογικό, ικετευτικό. Μόνο η Θεία Λειτουργία μπορεί να τα προσφέρει όλα αυτά, αλλά και κάθε θείο χάρισμα στον προσευχόμενο πιστό μέσα στην σύναξη επί το αυτό.
Το ερώτημα παραμένει. Θα μας σώσει από όλα η Θεία Λειτουργία; Ο Μητροπολίτης Περγάμου Ιωάννης Ζηζιούλας προβαίνει στις εξής σημειώσεις σε βιβλίο του: ‘’Η κοινωνία αυτή, που μεταμορφώνεται, για να μεταμορφώσει, δεν υπάρχει πλέον. Την διέλυσε η ευσεβιστική ατομοκρατία μας, που πίστεψε ότι δεν χρειάζεται την ενορία, την ευχαριστιακή αυτή κοινότητα, για να δράσει στον κόσμο. Την υποκατέστησε η διδακτική λογοκρατία μας, που πίστεψε ότι αρκεί να μιλήσουμε προς τον κόσμο για να τον μεταβάλουμε. Η Εκκλησία μας ως παρουσία στον κόσμο έγινε άμβωνας χωρίς Θυσιαστήριο και άθροισμα χριστιανών χωρίς ενότητα και σύναξη. Δεν αντλούμε τις ηθικές επιταγές μας από τη νέα ζωή, που γευόμαστε στην ευχαριστιακή μας σύναξη· και η κοινωνία φαίνεται να έχει χάσει το φύραμα της θεονόμου κοινωνίας που θα την ζυμώσει σε μία ηθική αναγέννηση’’.
Πρωτοπρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (θεολόγος, βαλκανιολόγος)
Εφημέριος Διάβας Ι.Μ. Σταγών & Μετεώρων