Την ώρα που οι κάτοικοι στη Θεσσαλία έβλεπαν το ορμητικό νερό να μετατρέπει τον κάμπο σε θάλασσα καταστρέφοντας τον τόπο και τις περιουσίες τους, οι κάτοικοι στα παραλίμνια χωριά της Μεγάλης Πρέσπας παρακολουθούσαν για ένα ακόμα καλοκαίρι τη λίμνη να συρρικνώνεται και να «φεύγει» λίγο ακόμα προς τα μέσα, αλλάζοντας το τοπίο που γνώριζαν επί χρόνια. Παρότι τις χωρίζουν μόλις 300 χιλιόμετρα, οι δύο περιοχές βιώνουν τις διαφορετικές όψεις της κλιματικής κρίσης: ξηρασία και πλημμύρα.
«Οταν βλέπαμε αυτό που συμβαίνει στη Θεσσαλία, σκεφτόμασταν γιατί να μην έριχνε εδώ λίγο από το νερό, μπας και γέμιζαν οι λίμνες», σχολίασε ο Σταύρος Δημανόπουλος, πρόεδρος της Κοινότητας Ψαράδων που βρίσκεται μπροστά στη Μεγάλη Πρέσπα και ψαράς ο ίδιος στο επάγγελμα.
Κάτοικοι των παραλίμνιων περιοχών σε Ελλάδα, Β. Μακεδονία και Αλβανία έχουν χτίσει τις κοινότητές τους βασίζοντας το εισόδημά τους σε μεγάλο βαθμό στη Μεγάλη Πρέσπα: ψάρεμα, τουρισμός, καλλιέργειες που ποτίζονται από το νερό της.
Η Μεγάλη Πρέσπα είναι μία από τις αρχαιότερες λίμνες της Ευρώπης, φιλοξενεί σπάνια είδη πουλιών και ενδημικά είδη ψαριών και σήμερα μοιράζεται μεταξύ Ελλάδας, Βόρειας Μακεδονίας, και Αλβανίας. Κάτοικοι στις τρεις χώρες έχουν χτίσει τις κοινότητές τους βασίζοντας το εισόδημά τους σε μεγάλο βαθμό στη λίμνη: ψάρεμα, τουρισμός, καλλιέργειες που ποτίζονται από την Πρέσπα. Ωστόσο, τα τελευταία τριάντα χρόνια η λίμνη χάνει συνεχώς το νερό της, με αποτέλεσμα η στάθμη της να έχει πέσει πάνω από τα 8 μέτρα. «Η Πρέσπα περνά τα τελευταία χρόνια μια περίοδο βαθμιαίας ξηρασίας, όπου τα μειωμένα χιόνια και οι μειωμένες βροχές κυριαρχούν», σημειώνει η Μυρσίνη Μαλακού, διευθύντρια της Εταιρείας Προστασίας Πρεσπών.
Από εκεί που ζούσαμε μέσα στα χιόνια, τώρα τον χειμώνα δεν φοράς πουλόβερ. Βλέπουμε τη ραγδαιότητα κάποιων φαινομένων και όλοι αναρωτιόμαστε τι ζούμε.
Κλιματική κρίση; Ισως, απαντάει η κ. Μαλακού, που επισημαίνει ότι στα εκατομμύρια χρόνια ζωής της η λίμνη έχει αδειάσει και έχει ξαναγεμίσει, καθώς κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει πώς λειτουργούν οι υπόγειες στοές που συνδέουν το σύστημα των Πρεσπών με άλλες λίμνες, όπως την Οχρίδα. Ωστόσο, τόσο η ίδια όσο και οι υπόλοιποι κάτοικοι της περιοχής δεν μπορούν να παραβλέψουν πόσο έχει αλλάξει το κλίμα στην περιοχή το τελευταίο διάστημα. «Από εκεί που ζούσαμε μέσα στα χιόνια, τώρα τον χειμώνα δεν φοράς πουλόβερ. Βλέπουμε τη ραγδαιότητα κάποιων φαινομένων και όλοι αναρωτιόμαστε τι ζούμε. Οπως και να το ονομάσουμε όμως, θα πρέπει να προσαρμοστούμε».
Στο παραλίμνιο χωριό των Ψαράδων η υποχώρηση της λίμνης φαίνεται παντού: βάρκες στη στεριά, προβλήτες που επιμηκύνονται συνεχώς προς τα μέσα, εστιατόρια χτισμένα κάποτε μπροστά στη λίμνη που τώρα απέχουν μέτρα από το νερό. «Η ανησυχία μας είναι μεγάλη για το φαινόμενο αυτό. Δεν ξέρουμε τι να κάνουμε με τις προβλήτες. Δεν πιάνουμε πια και την ποσότητα των ψαριών που πιάναμε. Αλλάζει η στάθμη και δεν ξέρουμε πού πηγαίνουν τα ψάρια», περιγράφει ο πρόεδρος του χωριού, λέγοντας πως μόνο δύο ψαράδες έχουν μείνει πια στην κοινότητα.
Τις εικόνες αυτές αλλά και την ανησυχία των ντόπιων είχε καταγράψει στην αποστολή της η «Κ» το 2020. Από τότε η λίμνη έχει «πέσει» κι άλλο.
Παρόμοιες εικόνες κατέγραψε και ο φακός του Reuters στην πλευρά της Βόρειας Μακεδονίας στις αρχές Σεπτεμβρίου.
«Ναι, είναι δραματική η εικόνα μιας βάρκας στη στεριά, αλλά εγώ προσωπικά το έχω συνηθίσει πλέον. Με ανησυχεί, αλλά κυρίως πια με κινητοποιεί να ζητήσω από τις Αρχές και τους συναδέλφους ερευνητές να ενεργήσουμε ώστε να προβλέπουμε και να είμαστε προετοιμασμένοι για το μέγεθος των αλλαγών», δήλωσε στην «Κ» ο Ντράγκαν Αρσόβσκι, βιολόγος που ζει και εργάζεται στη Βόρεια Μακεδονία.
Από την πλευρά της χώρας του, η συρρίκνωση της λίμνης έχει προκαλέσει μεγαλύτερη ανησυχία στους γεωργούς που πρέπει να κάνουν συνεχώς νέες γεωτρήσεις για να βρουν νερό, αναλαμβάνοντας τα αντίστοιχα κόστη για την άρδευση. Οπως ανέφερε, η λίμνη έχει διατηρηθεί παρά τις μεγάλες αλλαγές στη στάθμη και την επιφάνειά της ανά τους αιώνες, ωστόσο οι άνθρωποι παραμένουν ευάλωτοι στις αλλαγές της.
Η λίμνη έχει διατηρηθεί ανά τους αιώνες, ωστόσο οι άνθρωποι παραμένουν ευάλωτοι στις αλλαγές της.
Τη φιλοσοφία αυτή ασπάζεται και η Μυρσίνη Μαλακού. «Η ζωή εμπεριέχει την αλλαγή, δεν έχει σταθερότητα. Ο άνθρωπος επιθυμεί τη σταθερότητα, αλλά αυτό δεν είναι η φυσική κατάσταση», υποστηρίζει. Στη φάση αυτή, όπως είπε, γίνεται προσπάθεια για να θεραπευτούν τα προβλήματα που προκαλεί η αλλαγή της στάθμης της λίμνης και του κλίματος στο οικοσύστημα των Πρεσπών αλλά και στις ανθρώπινες δραστηριότητες.
«Ενα φυσικό κλειστό σύστημα που αδειάζει όποτε θέλει δεν μπορείς να το βοηθήσεις, μπορείς όμως να λάβεις μέτρα: Μπορείς να κάνεις οικονομία με στάγδην άρδευση (σ.σ άρδευση του φυτού/δέντρου υπό μορφή σταγόνων) και να εξασφαλίσεις ότι τα μέρη που αποκαλύπτονται δεν θα χάσουν τη χρήση τους». Αντίστοιχα διαφορετικά θα πρέπει να κινηθεί ο τουρισμός, καθώς τα τελευταία χρόνια η συρρίκνωση της λίμνης και ο συνεπαγόμενος ευτροφισμός σε κάποια σημεία της δεν επιτρέπουν στον επισκέπτη να κολυμπάει ευχάριστα, όπως παλιά.
Τι λένε οι παππούδες; Τον Μάιο να μην ψαρεύεις γιατί τα ψάρια γεννούν. Σωστό! Τώρα όμως τον Μάιο δεν έχει νερό. Μήπως δεν πρέπει να ψαρεύεις τον Ιούνιο; Δεν μπορείς να ανατρέξεις στην παλιά γνώση για να λύσεις το πρόβλημα.
Η αλλαγή του κλίματος και η λειψυδρία επηρεάζει αντίστοιχα και τα πουλιά και τα ψάρια που ζουν στις Πρέσπες. Οπως παραδέχεται η κ. Μαλακού, αυτές είναι καινούργιες συνθήκες και έτσι κανείς δεν έχει μια έτοιμη απάντηση στο πώς να ανταποκριθεί σε αυτές. «Στη συγκεκριμένη περίπτωση, δεν είναι εύκολο να ανατρέξεις στο παρελθόν για να φτιάξεις το μέλλον, όπως κάνουν συνήθως οι κοινωνίες. Τι λένε οι παππούδες; Τον Μάιο να μην ψαρεύεις γιατί τα ψάρια γεννούν. Σωστό! Τώρα όμως τον Μάιο δεν έχει νερό. Μήπως δεν πρέπει να ψαρεύεις τον Ιούνιο; Δεν μπορείς να ανατρέξεις στην παλιά γνώση για να λύσεις το πρόβλημα», τόνισε λέγοντας πως η κατάσταση τώρα απαιτεί προσαρμογή, αξιολόγηση και έρευνα.