Αν περάσατε τις τελευταίες ημέρες υποφέροντας από τη ζέστη σε κάποια μεσογειακή παραλία ή ασφυκτιώντας στους δρόμους του Βερολίνου, του Λονδίνου ή της Ρώμης εν μέσω καύσωνα, το κρύο μπορεί να είναι το τελευταίο πράγμα σας έρχεται στο νου. Αλλά μην γελιέστε, ο χειμώνας έρχεται και αναμένεται βαρύς και διχαστικός εξαιτίας της ενεργειακής κρίσης που επιδεινώνεται ραγδαία καθώς ο Vladimir Putin στραγγαλίζει τις προμήθειες ρωσικού φυσικού αερίου. Αρκετές συμφορές την τελευταία δεκαετία έχουν φτάσει κοντά στο να διαλύσουν την Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της κρίσης του ευρώ στις αρχές της δεκαετίας του 2010 και της μεταναστευτικής το 2015. Το χειμερινό ενεργειακό σοκ του 2022 θα μπορούσε άνετα να προστεθεί σε αυτές. Για άλλη μια φορά, η ενότητα και η αποφασιστικότητα της ηπείρου πρόκειται να δοκιμαστούν.
Οι περισσότεροι Ευρωπαίοι δεν μπορούν ακόμη να δουν ή να οσμιστούν τη καταστροφή που βρίσκεται προ των πυλών εξαιτίας του φυσικού αερίου, αλλά στις αγορές τα προειδοποιητικά σημάδια βρίσκονται παντού. Οι τιμές για την παράδοση φυσικού αερίου αυτόν τον χειμώνα, στα 182 ευρώ/μεγαβατώρα (184 δολάρια/μεγαβατώρα), είναι σχεδόν τόσο υψηλές όσο στις αρχές Μαρτίου, μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, και επτά φορές υψηλότερες από το μακροπρόθεσμο επίπεδό τους. Οι κυβερνήσεις προετοιμάζουν σχέδια διάσωσης των παραλυμένων επιχειρήσεων κοινής ωφέλειας στη Γαλλία και τη Γερμανία και ορισμένοι επενδυτές στοιχηματίζουν για το ποιες βιομηχανικές επιχειρήσεις θα χρεοκοπήσουν αργότερα φέτος, καθώς θα αρχίσει να εφαρμόζεται ο επιμερισμός στο φυσικό αέριο. Ενώ οι περισσότεροι πολιτικοί της Ευρώπης αποτυγχάνουν να μιλήσουν στους πολίτες για τις δύσκολες επιλογές που βρίσκονται μπροστά μας, ακόμη και οι έμποροι ενέργειας που έχουν συνηθίσει σε πολέμους και πραξικοπήματα έχουν αρχίσει να ανησυχούν.
Η σοβαρή ενεργειακή κρίση αποτελεί κίνδυνο από τότε που τα ρωσικά τανκς εισέβαλαν στην Ουκρανία. Καθώς οι κυρώσεις και οι ρωσικοί εκβιασμοί απειλούν να αποκόψουν την Ευρώπη από τον κύριο προμηθευτή της, το φυσικό αέριο είναι το «σημείο πνιγμού». Ικανοποιεί το ένα τέταρτο της ενεργειακής ζήτησης της ηπείρου και η Ρωσία προμηθεύει το ένα τρίτο αυτής. Τα ποσοστά είναι υψηλότερα για ορισμένες χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Γερμανίας. Σε αντίθεση με το πετρέλαιο και τον άνθρακα, τα οποία είναι ανταλλάξιμα και διαπραγματεύονται σε παγκόσμιο επίπεδο, το φυσικό αέριο πρέπει είτε να διοχετεύεται μέσω αγωγών είτε να μεταφέρεται ως υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG), χρησιμοποιώντας εγκαταστάσεις που χρειάζονται χρόνια για να κατασκευαστούν ή να αναδιαμορφωθούν.
Όπως ο κ. Putin γνωρίζει πολύ καλά, το φυσικό αέριο είναι επίσης μια αγορά στην οποία η Ρωσία έχει το πάνω χέρι. Η οικονομία της θα κατέρρεε χωρίς τις εξαγωγές πετρελαίου, οι οποίες κατά μέσο όρο αντιστοιχούν στο 10% του ΑΕΠ της τα τελευταία πέντε χρόνια – γι’ αυτό και η Ρωσία έχει καταβάλει εξαιρετικές και σε μεγάλο βαθμό επιτυχείς προσπάθειες για να σπάσει το δυτικό εμπάργκο αργού πετρελαίου. Αλλά η Ρωσία μπορεί να ζήσει χωρίς τις εξαγωγές φυσικού αερίου, οι οποίες αντιστοιχούν μόνο στο 2% του ΑΕΠ. Με το να κλείσει τις στρόφιγγες των αγωγών της, πιστεύει ότι μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερο πόνο στην Ευρώπη από ό,τι στην ίδια.
Μέχρι πριν από λίγες εβδομάδες φαινόταν ότι η Ευρώπη θα μπορούσε να αποφύγει τα χειρότερα με περισσότερα φορτία LNG από την Αμερική και αλλού. Η ζήτηση φυσικού αερίου είναι εποχιακή, οπότε είναι ζωτικής σημασίας η δημιουργία αποθεμάτων την άνοιξη και το καλοκαίρι. Από ένα τρομακτικό 26% τον Μάρτιο, τον Ιούνιο οι δεξαμενές φυσικού αερίου της Ευρώπης ήταν πάνω από μισογεμάτες και σε καλό δρόμο να φτάσουν το 80% μέχρι τον Νοέμβριο, το ελάχιστο που απαιτείται για να περάσει ο χειμώνας.
Τώρα η κατάσταση επιδεινώνεται και πάλι. Για την επιδείνωση αυτή, εν μέρει ευθύνονται οι δυσλειτουργίες του νορβηγικού κοιτάσματος φυσικού αερίου, όπως και ο ζεστός καιρός που δημιουργεί ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας για την τροφοδοσία των κλιματιστικών. Αλλά το μεγάλο πρόβλημα είναι η ροή φυσικού αερίου από τη Gazprom, το μονοπώλιο φυσικού αερίου της Ρωσίας, προς την Ευρώπη. Ήδη κυμαινόταν περίπου στο μισό του κανονικού επιπέδου και έχει μειωθεί ακόμα περισσότερο.
Η Ρωσία αναφέρει ότι από τις 11 Ιουλίου ο Nord Stream 1, ένας σημαντικός αγωγός, υποβάλλεται σε εργασίες συντήρησης, οι οποίες θα ολοκληρωθούν μέχρι τις 22 Ιουλίου. Όμως, δεν έχει αντισταθμίσει τις απώλειες αυξάνοντας την προμήθεια μέσω εναλλακτικών αγωγών που περνούν από την Ουκρανία. Επειδή οι έμποροι πιστεύουν ότι ο κ. Putin συμπιέζει σκόπιμα την προσφορά, οι τιμές για παράδοση σε δύο χειμώνες, το 2023-24, είναι τετραπλάσιες του κανονικού επιπέδου.
Οι καταναλωτές, οι οποίοι χρησιμοποιούν το φυσικό αέριο άμεσα για θέρμανση και μαγείρεμα, αλλά και έμμεσα ως ηλεκτρική ενέργεια, δεν έχουν ιδέα τι μπορεί να τους περιμένει. Προς το παρόν, πολλοί προστατεύονται από ανώτατα όρια τιμών, επιδοτήσεις και μακροχρόνιες συμβάσεις. Ο τυπικός Γερμανός πληρώνει για το φυσικό αέριο τουλάχιστον 70% λιγότερο από την τιμή αγοράς.
Οι βιομηχανικοί χρήστες, όπως τα χημικά και οι εταιρείες υαλουργίας, αντιμετωπίζουν προβλήματα, καθώς και ένας ευρύς κατάλογος επιχειρήσεων, συμπεριλαμβανομένων πολλών Γερμανών πρωταθλητών. Σύμφωνα με την τράπεζα UBS, η διακοπή της ροής του ρωσικού φυσικού αερίου θα μπορούσε να μειώσει την ανάπτυξη του ΑΕΠ κατά 3,4 ποσοστιαίες μονάδες και να αυξήσει τον πληθωρισμό κατά 2,7 ποσοστιαίες μονάδες σε ολόκληρη την ευρωζώνη.
Στη Γερμανία το πλήγμα θα ήταν ακόμη χειρότερο.Μπορεί να νομίζετε ότι η ύφεση και ο πληθωρισμός θα ήταν αποδεκτά – άλλωστε, το 2020 το πληγωμένο από την κρίση ΑΕΠ της Ευρώπης μειώθηκε κατά 6%. Αλλά η ενεργειακή απειλή είναι πιο ύπουλη. Οι ελλείψεις θα μπορούσαν να προκαλέσουν συμπεριφορές του τύπου “φτωχοποίησης του γείτονα”, καθώς τα κράτη συσσωρεύουν φυσικό αέριο, εμποδίζοντας τη ροή του στην επόμενη χώρα. Η Βρετανία έχει ήδη απειλήσει με κάτι τέτοιο. Τα χάσματα στη χονδρική τιμή του φυσικού αερίου σε διάφορες χώρες της ΕΕ υποδηλώνουν ότι οι επιχειρήσεις φοβούνται την κατάρρευση της ενιαίας αγοράς. Τα χρέη των κυβερνήσεων είναι υψηλότερα από ποτέ. Ένα στασιμοπληθωριστικό σοκ θα μπορούσε να εγείρει φόβους για χρεοκοπίες ή ακόμη και για μια ιταλική κρίση χρέους που θα απειλούσε ολόκληρη την ευρωζώνη. Μια λαϊκή αντίδραση για τις τιμές της ενέργειας θα μπορούσε επίσης να υπονομεύσει την υποστήριξη των πολιτών σε όλη την ήπειρο για αντίσταση στον κ. Putin.
Για όλους αυτούς τους λόγους, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις πρέπει να αφυπνιστούν για να αντιμετωπίσουν το ενεργειακό σοκ τώρα. Όπως και με τα εμβόλια, οφείλουν να υπερβούν τις εθνικές διαιρέσεις. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επεξεργάζεται ένα σχέδιο που θα παρουσιάσει σε έκτακτη σύνοδο κορυφής στις 26 Ιουλίου. Δεδομένου του ρόλου τους στο εμπόριο φυσικού αερίου, το σχέδιο θα πρέπει να περιλαμβάνει τη Βρετανία και τη Νορβηγία. Η προσφορά πρέπει να μεγιστοποιηθεί, γι’ αυτό αξίζει να επιδιώξουμε κοινές αγορές φορτίων LNG και γι’ αυτό η Ολλανδία θα πρέπει να αναβάλει το κλείσιμο του κοιτάσματος φυσικού αερίου Groningen το επόμενο έτος.
To δεύτερο βήμα είναι μια κοινή ιεραρχία που θα διέπει τον επιμερισμό, η οποία θα εφαρμόζεται σε όλη την ήπειρο: οι εντατικοί χρήστες ενέργειας θα πρέπει να υποφέρουν πρώτοι και οι καταναλωτές τελευταίοι. Οι χώρες πρέπει να μοιράζονται την αποθηκευτική δυνατότητα και να εγγυώνται την ελεύθερη διακίνηση του φυσικού αερίου. Όσο πιο ολοκληρωμένο, τόσο πιο ανθεκτικό θα είναι το σύστημα. Τέλος, οι πολιτικοί πρέπει να είναι ειλικρινείς με τους πολίτες. Οι τιμές καταναλωτή πρέπει να αυξηθούν τώρα, ώστε να περιοριστεί η ζήτηση και να αυξηθεί η αποθηκευτική δυνατότητα. Η βοήθεια θα έρθει τον επόμενο χειμώνα ακόμη και από μικρές εθελοντικές αλλαγές στις συνήθειες των νοικοκυριών, όπως η μείωση του θερμοστάτη.
Το βραβείο για την Ευρώπη δεν είναι απλώς να τα καταφέρει τους επόμενους μήνες. Η Ευρώπη θα απελευθερωθεί για πάντα από τον ρωσικό ενεργειακό εκφοβισμό. Θα έχει επίσης δημιουργήσει έναν συνεκτικό μηχανισμό ενεργειακής ασφάλειας σε ολόκληρη την ήπειρο, ο οποίος θα συμβάλει στην επιτάχυνση της στροφής προς καθαρότερη ενέργεια. Η Ευρώπη έδειξε ότι κατά τη διάρκεια κρίσεων συσπειρώνεται. Ήρθε η ώρα να το ξανακάνει. Αν διαβάζετε αυτό το κείμενο στο Παρίσι ή τη Μαδρίτη με τον κλιματισμό ανοιχτό, ξέρετε τι πρέπει να κάνετε.
© 2022 The Economist Newspaper Limited. All rights reserved.
Άρθρο από τον Economist το οποίο μεταφράστηκε και δημοσιεύθηκε με επίσημη άδεια από την www.powergame.gr Το πρωτότυπο άρθρο, στα αγγλικά βρίσκεται στο www.economist.com