Δήμητρα Μέγα: Η πιο δύσκολη γνώση είναι αυτή του εαυτού μας

                                                                              ‘’Το είναι του ανθρώπου συνίσταται

                                                                                στο ότι ακόμα δεν είναι’’

                                                                                                                   Ζαν Πωλ Σαρτρ

            Ο ποιητής και πεζογράφος Φρειδερίκος Χέμπελ έγραψε κάποτε μελαγχολικά: ‘’Και αυτός που είμαι χαιρετά θλιμμένος αυτόν που θα μπορούσα να είμαι’’. Παρόμοια μελαγχολία εκδηλώνει και ο μυθιστοριογράφος, θεατρικός συγγραφέας και ζωγράφος Αύγουστος Στρίντμπεργκ με μορφή προσευχής : ‘’Ευλόγησε, Κύριε, τον εαυτό μου που υποφέρει πολύ με τη σκέψη ότι δεν είναι αυτός που θα μπορούσε να είναι και που, φυσικά, θα ήθελε να είναι ‘’.

Και ο επίσκοπος Τολιάρας και Νοτίου Μαδαγασκάρης κ. Πρόδρομος σε ένα από τα αριστουργηματικά κείμενά του και μέσα από την ταπείνωση που τον χαρακτηρίζει,  γράφει: ‘’Σήμερα, συν Θεώ, συμπληρώθηκε ένας χρόνος από την εις επίσκοπον χειροτονία μου. Σαν σήμερα από το στόμα του Μακαρ. Πατριάρχου Αλεξανδρείας κ.κ. Θεοδώρου βγήκε λόγος αληθής, λόγος πόνου. ‘’ Χάιδεψε τα πληγιασμένα από τις ασθένειες κεφαλάκια των παιδιών, ως να είναι τα Άγια Νήπια της Βηθλεέμ’’. Και αυτή την εντολή την έκανα μέρος της ζωής μου, χωρίς ούτε μια στιγμή να δυσανασχετώ. Άλλωστε ποτέ δεν παρατήρησα καμιά πληγή στα παιδιά μου, δεν είχα το χρόνο, μιας και τα μάτια μου αντίκριζαν συνεχώς νέες αμαρτίες εντός μου’’.

Η συνειδητοποίηση της ηθικοπνευματικής ανεπάρκειας ενός ατόμου και το αίσθημα ευθύνης του για την επάρκειά της , αρετές που δυστυχώς έχουν λιποθυμήσει στις μέρες μας, είναι η κινητήριος δύναμη, η αφετηρία και το στέγαστρο της εξελικτικής πορείας του ψυχισμού του με τέλος ( σκοπό ) την τελειότητα της ύπαρξής του.

           Δεν πρέπει επομένως να πιστεύουμε ότι η ζωή μας κινείται μόνο κάτω από το γενετήσιο  ένστικτο και το ‘’οιδιπόδειο σύμπλεγμα ‘’ κατά τον Φρόυντ, ‘’ τα αισθήματα κατωτερότητας’’, κατά τον Άντλερ και ‘’ τα απωθημένα του ασυνείδητου ‘’ κατά τον Γιουνγκ.

Η ζωή μας κινείται γόνιμα και δημιουργικά με βάση την εταστική μελέτη της εσωτερικότητάς μας για την κατάρτιση της λίστας των προτερημάτων και των ελλείψεών μας. Βέβαια, ‘’ Χαλεπόν εαυτόν γνώναι ‘’ ( Θαλής ). Η πιο δύσκολη γνώση είναι αυτή του εαυτού μας. Η φιλαυτία θολώνει την κρίση μας. ‘’Όποιος γνωρίζει τους άλλους είναι μορφωμένος. Όποιος γνωρίζει τον εαυτό του είναι σοφός ‘’ ( Λάο Τσε ).

Όμως δεν αρκεί η γνώση. Χρειάζεται απαραιτήτως και αγώνας συνεχής και ανηλεής για την απελευθέρωσή μας από τη δυναστική επιβολή των ενστίκτων και των παθών. Κοντολογίς είναι αναγκαία η επανάσταση κατά του ατελούς εαυτού μας για την ενηλικίωση και την αρτιότητα της προσωπικότητάς μας.

Και λέγοντας προσωπικότητα εννοούμε τη συνισταμένη των σωματικών, πνευματικών και ψυχικών χαρακτηριστικών ενός ατόμου που το διαφοροποιούν απ’ όλα τα άλλα. Και ολοκληρωμένη προσωπικότητα είναι εκείνη που συνδυάζει όλα αυτά τα χαρακτηριστικά σε μια ιδανική ισορροπία. Είναι η τελειότερη και η υψηλότερη μορφή, το ανώτερο είδος πάνω στη γη. ‘’Η ύψιστη ευδαιμονία του ανθρώπου πάνω στη γη  ’’ ( Γκαίτε ).

Σύμφωνα με τα δεδομένα της ψυχολογίας και της παιδαγωγικής τα χαρακτηριστικά αυτά κατατάσσονται σε τέσσερες ομάδες : α)το σωματικό εγώ, β) το κοινωνικό εγώ, γ) το χρονικό εγώ του παρελθόντος και δ) το χρονικό εγώ του μέλλοντος. Η υγιής και ολοκληρωμένη προσωπικότητα δημιουργείται δια της αρμονικής συναναπτύξεως των τεσσάρων ψυχολογικών εγώ. Και η συνανάπτυξη επιτυγχάνεται διά της Χριστιανικής βιοθεωρίας. Πώς;

Ως γνωστόν, ο άνθρωπος θεωρείται σήμερα ως μια ψυχοσωματική ενότητα.

Το σωματικό εγώ είναι το σύνολο των ψυχικών γεγονότων και εκδηλώσεων που επιδρά στη σωματική κατάσταση ενός ατόμου. Η Χριστιανική διδασκαλία βοηθάει στην άριστη καλλιέργεια του σωματικού εγώ καταπολεμώντας τα πάθη της ψυχής. (π.χ. μίσος, κακία, φθόνο, κακεντρέχεια κ.τ.λ.). Τα πάθη αυτά δηλητηριάζουν κυριολεκτικά τον οργανισμό, τα κύτταρα και το αίμα, όπως ακριβώς ενεργούν οι τοξικές ουσίες.

Επομένως η χριστιανική ζωή με την καθαρότητα της καρδιάς, με την υπέροχη θεία λατρεία μας και την αγάπη προς το Θεό και τον συνάνθρωπο γαληνεύει τα εσώτατα βάθη της ψυχής του ανθρώπου και ετοιμάζει τις άριστες προϋποθέσεις της σωματικής υγείας. ‘’Ρώννυσι το σώμα’’.

Το κοινωνικό εγώ είναι η συνισταμένη των ψυχικών καταστάσεων που δημιουργούνται από το γεγονός ότι ο άνθρωπος ως κοινωνικό ον, έχει διάφορες σχέσεις με το κοινωνικό περιβάλλον του. Το κοινωνικό εγώ αναπτύσσεται ομαλότατα και φυσιολογικότατα μέσα στη χριστιανική ατμόσφαιρα.  Ο αυθεντικός χριστιανός έχει αρμονικές σχέσεις με το κοινωνικό περιβάλλον του προικισμένος με κοινωνικές αρετές, όπως η αγάπη, η δικαιοσύνη, η φιλαλήθεια, ο σεβασμός, η αλληλεγγύη και άλλες. Και αν ακόμα νιώσει κάποτε ότι όλοι τον εγκατέλειψαν δεν απογοητεύεται, δεν απελπίζεται, γιατί αισθάνεται την αόρατη γλυκιά παρουσία του Κυρίου. ‘’Ιδού εγώ μεθ’ υμών ειμί πάσας τας ημέρας μέχρι της συντελείας του αιώνος’’.

            ‘’Για να μη μ’ έχει του χεριού της η ερημιά,

              να’ βρω εκκλησάκι να ‘χω να μιλήσω ‘’.  (Οδ. Ελύτης, ‘’Φωτόδεντρο’’ )

Το χρονικό εγώ, απόρροια του παρελθόντος, είναι το σύνολο των ψυχικών καταστάσεων που δημιουργούνται από τις συνειδητές ή ασυνείδητες αναμνήσεις. Αυτό κυρίως εξυγιαίνεται μέσα στη χριστιανική μυστηριακή ζωή και αποβαίνει παράγοντας εσωτερικής ισορροπίας, αρμονίας και δύναμης, με τη μετάνοια. Η μετάνοια  με την αναδρομική της δύναμη μεταμορφώνει την ανθρώπινη προσωπικότητα, εξουδετερώνοντας την ενοχή και τις τύψεις συνείδησης, σπάζοντας τα τυραννικά δεσμά του παρελθόντος και παρέχοντας στον άνθρωπο την πνευματική ελευθερία. Ένας πολέμιος των εκπροσώπων του Χριστιανισμού έγραψε : ‘’Κι αν ακόμα δεν υπήρχε Θεός, θα έπρεπε ο άνθρωπος να τον επινοήσει για την ευτυχία του’’.

Το χρονικό εγώ το στραμμένο προς το μέλλον είναι ουσιώδες στοιχείο της ανθρώπινης προσωπικότητας. Το εγώ αυτό είναι το σύνολο των ψυχικών εκδηλώσεων και συνδέεται άμεσα με την τάση του ανθρώπου να βάζει μελλοντικούς στόχους και να αγωνίζεται να τους πετύχει. Και αυτό το εγώ αξιοποιείται χριστιανικά κατά τρόπο μοναδικό. Η μετάνοια δεν είναι μόνο εξυγίανση του παρελθόντος αλλά και παρότρυνση για την κατάκτηση του μέλλοντος. Ο μετανοών επιστρατεύει όλες τις εσωτερικές του δυνάμεις για την εξέλιξη και την ανάπτυξη αυτού εις  ‘’ άνδρα τέλειον, εις μέτρον ηλικίας του πληρώματος του Χριστού ’’( Εφεσ.δ’13 ) με πρόγραμμα βίου και δύναμη για κατάκτηση της βασιλείας του Θεού και της αιωνιότητας. Και μόνο αυτή η γλυκιά ελπίδα και προσμονή ρίχνει βάλσαμο στις πληγές και τα βάσανα της επίγειας ζωής, χαρίζοντας υπομονή, καρτερία και δύναμη για αγώνα. Άλλωστε έχει οδηγό του και συνοδοιπόρο του το αιώνιο πρότυπο τελειότητας , τον αρχηγό της πίστεώς μας, τη Θεότητα του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού.

Ιδιαίτερα , σήμερα, όπως παρατήρησε ο Γιουνγκ, η σχέση του ανθρώπου με το Θεό, έχει πολύ μεγαλύτερη σημασία, απ’ ό,τι ο ίδιος το παραδέχεται. Το βαθύ θρησκευτικό συναίσθημα, ως ψυχική ανάγκη, είναι στοιχείο ψυχικής ωριμότητας.

Συμπέρασμα: Η Χριστιανική βιοθεωρία αξιοποιεί όλες τις πτυχές της ανθρώπινης ύπαρξης δημιουργώντας υγιείς και ολοκληρωμένες προσωπικότητες. Ανθρώπους ικανούς να γίνουν κυρίαρχοι των δυνάμεών τους  και ν’ αφιερώσουν την ατομικότητά τους στην υπηρεσία των ιδεωδών, ενεργώντας με πλήρη ελευθερία, αυτοκαθορίζοντας το σκοπό τους.

Υγιείς και ολοκληρωμένες προσωπικότητες αγωνίζονται να δημιουργήσουν με πάλη επική και αίμα και οι ελάχιστοι Ιεραπόστολοί μας στις εσχατιές της γης με πενιχρότατα μέσα. Με τα συσσίτια και τα κέντρα υγείας προσπαθούν να διατηρήσουν στη ζωή τους ανθρώπους που γεννιούνται, ζουν και πεθαίνουν μέσα στην έσχατη ένδεια. Με την κατήχηση και τη λατρευτική ζωή παλεύουν να τους ανοίξουν ένα παράθυρο στην αιωνιότητα, σώζοντας την ψυχή τους. Και  φυσικά, το πετυχαίνουν σε πολύ μεγάλο βαθμό, αυτοί οι υπεράνθρωποι λάτρεις του Χριστού, μεταφέροντας το αιώνιο κάλεσμά Του σ’ όλους τους ανθρώπους.

‘’ Ο άνθρωπος γενικά, αν εξαιρέσουμε τους αγίους, δεν κατανόησε ακόμα το βάθος και το βάρος της θρησκευτικής του φύσης . Θα φθάσει, αναμφισβήτητα κάποτε σε υψηλότερους βαθμούς αυτογνωσίας και τότε μπροστά του θα βρίσκει πάντα το αιώνιο κάλεσμα του Χριστιανισμού και με νέα δύναμη θα προσπαθεί να το ζει ‘’. (Β.Ν. ΤΑΤΑΚΗΣ )

Δήμητρα Μέγα

Φιλόλογος – μέλος του Ορθόδοξου

                                             Ιεραποστολικού Συλλόγου ο Άγ. Οικουμένιος