Αναστήλωση του Ναού Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού Κρανιάς – Δολιανών

KRANIAS - DOLIANONi

Το χρονικό της αναστήλωσης του Ιερού Ναού της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού Κρανιάς – Δολιανών.

Κύριε Διευθυντά

Με αφορμή τα πρόσφατα ρεπορτάζ που εμφανίστηκαν στον τοπικό γραπτό και ηλεκτρονικό τύπο και αφορούσαν την κυριακάτικη λειτουργία της 14ης Σεπτεμβρίου στο ναό της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, ο Πολιτιστικός Σύλλογος και το Εκκλησιαστικό Συμβούλιο της Κρανιάς αισθάνεται την υποχρέωση να καταθέσει την άποψή του σχετικά με το χρονικό της ανακατασκευής του ναού μετά τις σημαντικές καταστροφές που αυτός υπέστη τον Οκτώβριο του 1943 από τα γερμανικά στρατεύ-ματα κατοχής.
Θα θέλαμε εξαρχής να τονίσουμε ότι δεν είναι στις προθέσεις μας να αντιδι-κήσουμε με τους συντάκτες των ρεπορτάζ, οι οποίοι πιστεύουμε ότι οδηγούμενοι από ελλιπή γνώση των γεγονότων προχώρησαν στην δημοσιοποίηση μιας επιπόλαιας προσέγγισης της πραγματικότητας.
Το κίνητρο της σύνταξης της επιστολής μας είναι ένα και μοναδικό. Είναι η διαχρονική μας οφειλή στον αγώνα των πατεράδων και παππούδων μας να αναστη-λώσουν τον θρησκευτικό χώρο, ο οποίος αντικατόπτριζε τα ήθη και τα έθιμα τους, την πίστη, το φρόνημα και τα ιδανικά με τα οποία ανατράφηκαν και γαλουχήθηκαν σε μια αλλοτινή εποχή. Αποτελεί όμως και για εμάς εκτός από απομεινάρι και κληρονομιά της προγονικής μας εστίας, το λίκνο της θρησκευτικής μας πίστης.
Στην επιστολή μας θα παρουσιάσουμε το χρονικό της ανακατασκευής του ναού μέσα από έγγραφα και μαρτυρίες των πρωταγωνιστών της. Για κάθε καλόπιστο αναγνώστη, ο φωτογραφικό αρχείο που συνοδεύει την επιστολή μας αποτελεί, κατά τη γνώμη μας, σφραγίδα εγκυρότητας όσων αναφέρουμε.
1954/1955: Ήταν η πρώτη προσπάθεια των Κρανιωτών να αποκαταστήσουν τις σοβαρές ζημιές που είχε υποστεί ο ναός από την προσπάθεια ανατίναξής του. Από την έκρηξη προκλήθηκαν μεγάλες ζημιές στο εσωτερικό του ναού, κατέρρευσε ο κε-ντρικός τρούλος και καταστράφηκε το μεγαλύτερο μέρος του νάρθηκα. Στα μέσα της δεκαετίας του 1950-60 η Κρανιά αριθμούσε μόλις 50 σπίτια.. Από το 1954 ωστόσο οι Κρανιώτες εορτάζουν τη Κοίμηση της Θεοτόκου με λειτουργία, που γίνεται στον μι-σογκρεμισμένο ναό. Ο τότε πρωτοσύγκελος Κλέοπας κατασκευάζει ένα πρόχειρο τέ-μπλο στο οποίο τοποθετούνται όσες εικόνες του Μοναστηριού είχαν διασωθεί.
Από επιγραφή σε κονίαμα, με ημερομηνία 13.9.1956 πιστοποιείται η πρώτη παρέμβαση των Κρανιωτών. Την ύπαρξη της επιγραφής επιβεβαιώνει ο τρικαλινός πολιτικός μηχανικός και Επιμελητής Αρχαιοτήτων του ν. Τρικάλων στα μέσα της δε-καετίας 1960-70 κ. Σωτήρης Τζήμας σε άρθρο του («Οι αναστηλωτικές εργασίες στην Ι.Μ Τιμίου Σταυρού. Οι ανασκαφές στην παρακείμενη ερειπωμένη Ι.Μ. Αγίας Ζώνης και Αγίου Νικολάου και ο συσχετισμός των δύο μνημείων».Πρακτικά συνεδρίου. Σελ. 675. Καλαμπάκα 2005). Με προσωπική εργασία οι Κρανιώτες απομακρύνουν αρχικά τα καμένα και κατεστραμμένα υλικά, τοποθετώντας στη συνέχεια μια πρόχειρη στέγη από κεραμίδια στο κενό που είχε αφήσει ο κεντρικός τρούλος. Στην προσπάθειά τους αυτή σημαντική βοήθεια προσέφεραν και οι κάτοικοι των Δολιανών.
Ορίζεται το 1957 από την Κοινότητα του χωριού επιτροπή που διαχειρίζεται τα έσοδα από τις εισφορές των Κρανιώτικων οικογενειών. Τα μέλη της πρώτης επιτροπής ήταν οι τότε επίτροποι των εκκλησιών του χωριού Γιάννης Κλιάφας, Στέφανος Καραφάνταλος και Μιλτιάδης Τσότσος.
Η επιτροπή εκτός από την συγκέντρωση των δωρεών αφιερώνει μεγάλο μέρος των προσπαθειών της ώστε να πεισθούν οι αρμόδιοι φορείς να χρηματοδοτήσουν το έργο.

pana 234

Φωτογραφικό στιγμιότυπο από τον εορτασμό της Κοίμησης της Θεοτόκου το 1955 στον Ιερό Ναό της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού. Διακρίνονται τα απομεινάρια του κατεστραμμένου κεντρικού τρούλου και ο ετοιμόρροπος νάρθηκας (στο αριστερό μέρος του κτίσματος).

Πηγή: Πολιτιστικός Σύλλογος Κρανιάς Ασπροποτάμου

1960/1963: Το 1960 το Ελληνικό κράτος χρηματοδοτεί για πρώτη φορά την επισκευή του ναού. Ο τότε επιμελητής της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας κ. Γιώργος Ζιάκας ήτανε ο πρώτος που ενέσκηψε με ενδιαφέρον στο θρησκευτικό μνημείο. Σε συνεργασία με την Τεχνική Υπηρεσία της νομαρχίας Τρικάλων επισκεύασαν την στέγη, αντικαθιστώντας τα κεραμίδια με σχιστόπλακες. Προσπάθειες έγιναν ακόμη να ενισχυθεί η στατική επάρκεια του κτίσματος.
1967/1968: Πολύ σημαντικές για τη διάσωση του ναού ήταν οι αναστηλωτικές εργασίες του καλοκαιριού του 1967 και 1968 που πραγματοποίησε ο μηχανικός κ. Σω-τήρης Τζήμας. Με την ιδιότητα του Επιμελητή Αρχαιοτήτων του ν. Τρικάλων και διαπιστώνοντας την πολύ κακή κατάσταση του ναού κατάφερε να αποσπάσει χρημα-τικό κονδύλιο από την νομαρχία Τρικάλων με το οποίο στερεώθηκαν και μονώθηκαν οι τρούλοι, αντικαταστάθηκε ο αποσαθρωμένος ξύλινος σκελετός της στέγης και το-ποθετήθηκαν σχιστόλιθοι στη θέση που ήταν κεραμίδια και τσίγκια.
1982/1985: Είχαν περάσει σχεδόν 40 χρόνια από την καταστροφή που είχε υποστεί ο Ναός του Τιμίου Σταυρού και οι κατά καιρούς παρεμβάσεις που είχαν γίνει απέβλεπαν κατά κύριο λόγο στο να διατηρηθεί όρθιο το κτίσμα αλλά και να κατευ-νάσει η πολιτεία τις όλο και πιο φορτικές πιέσεις των Κρανιωτών για πλήρη αποκα-τάσταση του μοναδικού στην Ελλάδα αρχιτεκτονικού μνημείου.
Απογοητευμένοι οι Κρανιώτες από την στάση των αρμόδιων φορέων, ταυτό-χρονα όμως το ίδιο αποφασισμένοι να δώσουν ζωή στην εκκλησία που αποτελούσε γι’ αυτούς σύμβολο διαχρονικό της πίστης τους και θεματοφύλακα της ιστορίας του χωριού τους, προχώρησαν μόνοι τους στη σύσταση ερανικής επιτροπής αντικαθιστώ-ντας την επιτροπή των επιτρόπων των ναών της Κρανιάς. Η εντεκαμελής ερανική ε-πιτροπή που συνεστήθη με απόφαση του Νομάρχη Τρικάλων τον Μάρτιο του 1980 απηύθυνε την παρακάτω έκκληση που δημοσιεύθηκε στον τοπικό τύπο.
Παραθέτουμε την επιστολή όπως ακριβώς δημοσιεύτηκε στον τοπικό τύπο:

ΕΡΑΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΠΑ ΤΗΝ ΕΠΙΣΚΕΥΗ
ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ—ΚΡΑΝΙΑΣ
Τρίκαλα 2 Απριλίου 1980
Προς τους απανταχού Κρανιώτες
Αγαπητοί χωριανοί
‘Οπως γνωρίζετε στο χωριό μας, ύστερα απ’ την καταστροφή του το 1943, απόμειναν σαν κληρονομιά απ’ τούς προγόνους μας πολύ λίγα μνημεία να μας θυμίζουν τα ήθη και τα έθιμα, τη ζωή και την ιστορία τού χωριού
Δυστυχώς, γραπτές μαρτυρίες πού να ρίχνουν έστω και αμυδρό φως στην προγονική εποχή τού χωριού μας, δεν υπάρχουν. Στα ελάχιστα ιστορικά κείμενα που διασώθηκαν, δεν αναφέρονται παρά ασήμαντα και πενιχρά στοιχεία, χωρίς ιδιαίτερη σημασία.
Κατά συνέπεια, μόνο στα λίγα μνημεία πού περισώθηκαν στο χωριό μας μπορούμε να μελε-τήσουμε την ιστορία του. Και τα μνημεία αυτά, με τα οποία είχαν συνυφασμένη τη ζωή τους οι προπά-τορες μας, έχομε καθήκον ιερό να το διαφυλάξουμε και να το κληροδοτήσουμε σώο και αβλαβές στις επερχόμενες γενιές. Κι ανάμεσά τους, την πρώτη και κορυφαία θέση κατέχει αναντίρρητα το μοναστήρι τού χωριού μας, αφού είναι αφιερωμένο στον Τίμιο Σταυρό.
Όπως λένε οι ειδικοί που το μελέτησαν επιστημονικά, πρόκειται για μοναδικό στην περιοχή τού Ασπροποτάμου εθνικοθρησκευτικό μνημείο. 0ι 13 πέτρινοι τρούλοι του, οι πανύψηλοι και λεπτο-καμωμένοι κίονες πού στηρίζουν τη θολωτή πορολίθινη οροφή, δημιουργούν μια εντύπωση πού δείχνει μοναδική μεγαλοπρέπεια και επιβλητικότητα.
Επιπλέον, οι κρυψώνες του στην οροφή, το κρυφό σχολειό στη βορεινή πλευρά, το ανάγλυφο στους εξωτερικούς τοίχους, το πέτρινο σύνθρονο, μέσα στο ιερό και γενικά η ιδιόρρυθμη αρχιτεκτονική του σύνθεση, δικαιολογούν απόλυτα την απόφαση τού Υπουργείου Πολιτισμού να χαρακτηρισθεί «δ ι α τ η ρ η τ έ ο μ ν η μ ε ί ο ».
Αξίζει να σημειωθεί ότι ο καθηγητής της Σχολής Καλών Τεχνών του ‘Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου κ. Παύλος Μυλωνάς πού επισκέφθηκε το μοναστήρι και το μελέτησε εμπεριστατωμένα τόνισε επανειλημμένα, πώς πρόκειται για μοναδικό σε σύλληψη και εκτέλεση έργο σ όλη την ‘Ελλάδα. Ειδικότερα υπογράμμισε, πώς ή σπουδαία εσωτερική αρχιτεκτονική σύνθεση, πού είναι έργο, κατά την έγκυρη γνώμη του, πολύπειρου μα άγνωστου τεχνίτη, το κατατάσσουν στα αξιόλογα και σπάνια μνημεία της Βυζαντινής τέχνης.
Το μοναστήρι αυτό, όπως είναι γνωστό σ’ όλους μας, επιχείρησαν να το αφανίσουν με φωτιά και δυναμίτιδα τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής το 1943, αλλά δεν το κατόρθωσαν, χάρις στην αν-θεκτικότητα και στερεότητα του. Δεν γλύτωσε βέβαια ο εσωτερικός του διάκοσμος, όμως παρέμεινε ασάλευτη η οικοδομή με τη θολωτή πέτρινη οροφή, όπως και η στέγη, πάνω στην οποία υψώνονται οι τρούλοι.Όσο νάναι όμως, οι βανδαλισμοί της κατοχικής λαίλαπας, η πυρπόληση και οι δυναμιτιστικές απόπειρες για ανατίναξη του μοναστηριού ως και οι σεισμοί που επακολούθησαν μεταγενέστερα, μαζί με τις δυσμενείς καιρικές συνθήκες που επικρατούν στην ορεινή αυτή περιοχή, έχουν συγκλονίσει το οικοδόμημα επικίνδυνα, όπως δείχνουν ανάγλυφα οι μεγάλες ρωγμές στους τοίχους και οι ζημιές της πλακοσκέπαστης στέγης.
Η Εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Λαρίσης που είναι υπεύθυνη και αρμόδια για τη συντή-ρηση του μοναστηριού, πριν από πολλά χρόνια, έκανε μερικές επισκευές αλλ’ ανεπαρκείς. Από το Υ-πουργείο Πολιτισμού και Επιστημών, στο οποίο καταφεύγουμε κάθε χρόνο για τη χορήγηση πιστώσε-ων, δε βλέπουμε δυστυχώς, να υπάρχει βάσιμη ελπίδα για να ικανοποιηθεί το δίκαιο αίτημά μας. Μια ολόκληρη 10ετία το Εκκλησιαστικό μας Συμβούλιο, με τη συμπαράσταση του Συλλόγου Κρανιωτών της Αθήνας, αγωνίζεται να επιτύχει κάποια οικονομική ενίσχυση από μέρους του Υπουργείου χωρίς όμως θετικό αποτέλεσμα. Έτσι όμως αν περιμένουμε μοιρολατρικά, ώσπου νάρθει η βοήθεια από το Υπουργείο, υπάρχει κίνδυνος να σωριασθεί συθέμελα και να θρηνούμε ύστερα την απώλεια του πάνω στα θλιβερά και όμορφα ερείπια του.
Αγαπητοί μας συγχωριανοί
Το μοναστήρι αντιπροσωπεύει και θ’ αντιπροσωπεύει όσο ζει τους ίδιους τους γεννήτορές μας. Κατοπτρίζει τα ήθη και τα έθιμα τους, την πίστη και το φρόνημα ως και τα ιδανικά με τα οποία ανατράφηκαν και γαλουχήθηκαν σε μια αλλοτινή εποχή γεμάτη από στερήσεις και ελλείψεις πολιτι-στικών αγαθών. Είναι το απομεινάρι και η κληρονομιά της προγονικής μας εστίας που πρέπει, κατά την γνώμη μας, να σωθεί.
Σ’ αυτό πιστεύουμε πως είμαστε όλοι σύμφωνοι.
Για να σωθεί όμως ένας τρόπος υπάρχει: Να αναλάβουμε σταυροφορία όλοι οι Κρανιώτες για τη σωτηρία του μοναστηριού και να βοηθήσουμε όσο μπορούμε. Να συνεισφέρουμε όλοι ανεξαιρέτως. Οι πλουσιότεροι περισσότερα και οι φτωχοί από το υστέρημα τους. Είμαστε μεγάλο χωριό και πάμπολλοι είναι αυτοί που ευδοκίμησαν οικονομικά στη ζωή τους. Όλοι μας με μια πατριωτική χειρο-νομία μπορούμε να εξασφαλίσουμε το απαιτούμενο χρηματικό ποσό για την επισκευή της οικοδομής.
Κάνουμε θερμή έκκληση σ’ όλους τους αγαπητούς συγχωριανούς, που ποτέ δεν υστέρησαν σ’ ευγενικές χειρονομίες, να προσφέρουν κάθε οικονομική βοήθεια- ακόμα και εκείνοι που τιμούν τη μνήμη προσφιλών τους νεκρών — αποστέλλοντάς την στον ταμία τής ερανικής επιτροπής κ. Λεωνίδαν Πά-ντζιον, οδός Άθανασίου Μικρού 13, Τρίκαλα- Θεσσαλίας – Τηλέφωνο 28.520»
Ας μη λείψει κανένας από το ιερό προσκλητήριο πού κάνουμε έν ονόματι τού Τιμίου Σταυρού, τού προστάτου τών οικογενειών μας.
Το Ιστορικό τής επισκευής τού μοναστηριού καθώς και τα ονόματα των δωρητών θα καταγραφούν σε ειδικό βιβλίο πού θα φυλαχθεί στο αρχείο τής ενορίας μας για να αποτελέσει παράδειγμα προς μίμηση στις επερχόμενες γενιές. Σημειώνουμε για τούς δωρητές, πώς το ποσό πού θα προσφέρουν εκπίπτεται ως έξοδο κατά τη δήλωση φορολογίας και κατά συνέπεια αφαιρείται από το φορολογητέα ποσό.
Περιμένουμε τη θαρραλέα χειρονομία σας.
Με πατριωτικούς χαιρετισμούς
Η ΕΡΑΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
Ο πρόεδρος
ΑΝΔΡΕΑΣ ΤΖΙΑΤΖΙΑΣ Ιερέας
Τα μέλη
1) Ιωάννης Κλιάφας, άντιπρόεδρος
2) Αλέκος Τελειώνης, γραμματέας
3) Λεωνίδας Πυτιντζόγιας, Ταμίας
4) Βασίλειος Κλιάφας
5) Μιλτιάδης Τσιότσος
6) Αλέκος Λέγκας
7) •Ιωάννης Ζαφόλιας
8) Κων) νος Μποντίλας
9) Κων)νος Σιάχος
10) Χρήστος Παπαζαχαρίας

Το προσκλητήριο της ερανικής επιτροπής έχει άμεσα αποτελέσματα. Μέχρι το τέλος του έτους το ποσό που συγκεντρώθηκε άγγιξε το 1.000.000 δραχμές. Ενδεικτικά της κινητοποίησης των Κρανιωτών είναι τα δημοσιεύματα στον τοπικό τύπο των Τρικάλων με τα ονόματα των Κρανιωτών αλλά και κατοίκων των Δολιανών όπως και το ποσό της δωρεάς του καθενός.

dorees12

Αποκόμματα από την εφημερίδα «ΕΡΕΥΝΑ» με τα ονόματα των δωρητών «για το μοναστήρι της Κρανιάς». Πρόκειται για τα φύλλα της 8ης και 17ης Μαΐου 1980 και 1ης Ιουνίου 1980. Οι δωρεές και οι αντίστοιχες δημοσιεύσεις συνεχίστηκαν όλο το 1980. (βλέπε αρχείο «ΕΡΕΥΝΑΣ»).

Την επόμενη χρονιά (1981) η ερανική επιτροπή αναστήλωσης του Τιμίου Σταυρού απευθύνει καινούρια πρόσκληση.

Η ΕΡΑΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΓΙ Α ΤΗΝ ΑΝΑΣΤΗΛΩΣΗ
ΤΗΣ ΙΕΡ. ΜΟΝΗΣ «ΤΙΜΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ»
ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ και ΕΚΚΛΗΣΙΣ
Πρός τούς απανταχού
Κρανιώτες — Δολιανίτες

.