Επίσκεψη στο ΚΠΕ Σουφλίου «Οι περιπέτειες του μεταξοσκώληκα στην πόλη του μεταξιού».
Κόκκινη κλωστή δεμένη στην ανέμη τυλιγμένη, δος της κλώτσο να γυρίσει παραμύθι να αρχινήσει. Το παραμύθι διαδραματίζεται στην Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη γύρω από το Σουφλί και την σηροτροφία, η οποία αρχίζει στα χρόνια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, όταν δύο μοναχοί έφεραν κρυφά στο Βυζάντιο από την Κίνα τα αβγά του μεταξοσκώληκα, μέσα στα μπαστούνια τους. Το δικό μας παραμύθι μας ξεκίνησε στις 8-5-2019 και τέλειωσε στις 11-5-1019 .
Η ιδιαίτερη ευαισθησία για το Περιβάλλον των εκπαιδευτικών του 4ου ΓΕΛ Τρικάλων – Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης που υλοποιούν τα περιβαλλοντικά προγράμματα: «Διαδρομές στο φυσικό περιβάλλον και στον Πολιτισμό του τόπου μας», «Ληθαίος το ποτάμι των Τρικάλων» και «Το Αισθητικό άλσος του Προφήτη Ηλία των Τρικάλων» και η αγάπη των μαθητών/μαθητριών για το περιβάλλον μας οδήγησε στη διοργάνωση μιας διαφορετικής επίσκεψης σε ένα τόπο γεμάτο ιστορία και φυσικές ομορφιές, τον ακριτικό Έβρο.
Η τετραήμερη περιβαλλοντική επίσκεψη στη ΒΑ Ελλάδα, και συγκεκριμένα στην Καβάλα, την Ξάνθη, το Πόρτο – Λάγος, την Αλεξανδρούπολη, την Κομοτηνή και το Σουφλί, την πόλη του μεταξιού στόχευε αφενός στην παρακολούθηση ενός τριήμερου προγράμματος που αφορούσε τη σηροτροφία αφετέρου την ανάπτυξη της περιβαλλοντικής συνείδησης μέσα από ασκήσεις πεδίου και βιωματική μάθηση.
Η σηροτροφία αποτελεί μια σύγχρονη εκτροφή αειφορικής ανάπτυξης χωρίς να επιβαρύνει το περιβάλλον, και προσφέρει άψογα μοντέλα ανακύκλωσης και διαχείρισης των προϊόντων. Οι οικονομικές δραστηριότητες για να είναι αειφορικές πρέπει να βασίζονται σε ορθολογική χρήση των φυσικών πόρων και φυσικά να βελτιώνουν την ποιότητα ζωής των τοπικών κοινωνιών.
Η επίσκεψη στην Καβάλα στις 8 Μαΐου 2019, στο Σουφλί από 9 έως 11 Φλεβάρη 2019, μας έδωσε τη δυνατότητα να επισκεφτούμε το Κ.Π.Ε. Σουφλίου όπου φιλοξενηθήκαμε και να παρακολουθήσουμε το τριήμερο πρόγραμμα που εγκρίθηκε από το ΥΠΠΕΘ: «Οι περιπέτειες του μεταξοσκώληκα στην πόλη του μεταξιού» . Το ταξίδι μας άρχισε με τη γνωριμία της πόλης της Καβάλας, το Υδραγωγείο, τις Καμάρες τις γεύσεις και τις μυρωδιές της Καβάλας. Φτάσαμε στην Καβάλα το μεσημέρι, φάγαμε και ανανεωμένοι/ες μετά από δίωρη ξεκούραση περιπλανηθήκαμε στην παλιά πόλη με τα πλακόστρωτα σοκάκια, παρατηρήσαμε τα σπίτια με τους ξύλινους εξώστες, τους πανέμορφους κήπους και απολαύσαμε τη μαγευτική θέα από ψηλά. Περάσαμε από το Ιμαρέτ και την αυλή του Μωχάμεντ Άλη για να φτάσουμε στον Ιερό Ναό της Παναγίας τον Φάρο και το Φρούριο. Μαγευτήκαμε από ένα υπέροχο ηλιοβασίλεμα που χρωμάτισε με τα ζεστά του χρώματα τα καταγάλανα νερά του Αιγαίου. Όλα τα παραπάνω η ομορφιά της περιοχής, οι μυρωδιές της άνοιξης, τα μνημεία, τα κτίρια και τα γραφικά ταβερνάκια ερεθίζουν τις αισθήσεις και αποτελούν μια εμπειρία που οι μαθητές και οι μαθήτριές μας ήθελαν να ζήσουν ξανά και ξανά!!! Έτσι άρχισαν να παρακαλάνε, ώστε η επιστροφή μας να περιλαμβάνει μια διανυκτέρευση ακόμα στην Καβάλα.
Η επόμενη μέρα μας βρήκε στην «αρχόντισσα της Θράκης», την όμορφη Ξάνθη με τα πλακόστρωτα σοκάκια, τα σαχνισιά και τα τούβλινα αρχοντικά των εμπόρων. Ένα πέρασμα από την κεντρική πλατεία όπου βρίσκεται το παλιό ρολόι τη γειτονιά των καπναποθηκών μας θύμισε τον πλούτο της Ξάνθης. Η άνθιση έμελλε να συμβεί μετά το φιρμάνι του Σουλτάνου το 1859, που επέτρεπε και σε άλλους λαούς να δραστηριοποιηθούν στο εμπόριο καπνού και έτσι με το να δουλεύουν μαζί διάφοροι λαοί (Τούρκοι, Αρμένιοι, Βούλγαροι, Έλληνες, Πόντιοι, κ.ά.) η Ξάνθη παρουσιάζει έντονη κοινωνική και πολιτισμική πολυμορφία. Μια σύντομη στάση για να απολαύσουμε και το Πόρτο – Λάγος, τον βιότοπο της Λίμνης Βιστωνίδας με τα δυο πανέμορφα εκκλησάκια, του Αγίου Νικολάου και της Παναγίας της Παντάνασσας.
Συνεχίσαμε για την Αλεξανδρούπολη μια νέα πόλη γνωστή και με το όνομα Δεδέ-Αγατς που αποτελεί το σταυροδρόμι χερσαίων και θαλάσσιων δρόμων, ενώνει την Ευρώπη με την Ασία, την Δύση με την Ανατολή. Βγάλαμε φωτογραφίες στον φάρο που αποτελεί το σύμβολο της Αλεξανδρούπολης. Μετά το μεσημεριανό φαγητό μας, πήραμε δυνάμεις και συνεχίσαμε με βόλτα στην παραλία της. Έτσι ανανεωμένοι/ες συνεχίσαμε την πορεία μας για το Σουφλί.
Φτάσαμε το απόγευμα στο ΚΠΕ Σουφλίου όπου μας καλωσόρισαν θερμά και μας ενημέρωσαν για «Το Κ.Π.Ε. Σουφλίου και τη λειτουργία του». Στη συνέχεια ακολούθησε το δείπνο και ένα μικρό διάλειμμα για να προχωρήσουμε με την ενημέρωση σχετικά με «τη γνωριμία με το Μετάξι και το Σουφλί». Η παρουσίαση ενός καταπληκτικού βίντεο μας βοήθησε να μάθουμε πως γίνεται το Μετάξι και τα μεταξωτά υφάσματα. Μια διαδικασία που ξεκινάει από την εκκόλαψη συνεχίζει με την εκτροφή του μεταξοσκώληκα, το κλάδωμα και το ξεκλάδωμα, την απόπνιξη, την αναπήνιση, την κλώση, την ύφανση, τη βαφή για να φθάσει στο τελικό στάδιο που είναι το φινίρισμα.
Η σηροτροφία – εκτροφή του μεταξοσκώληκα γίνεται σε χώρους καθαρούς και η μοναδική τροφή είναι φύλλα μουριάς τα οποία περιέχουν τα θρεπτικά συστατικά και το νερό που χρειάζονται οι μεταξοσκώληκες. Μέχρι να πλέξουν το κουκούλι, περνούν από διάφορες ηλικίες με διαστήματα αδράνειας – «ο ύπνος». Η διάρκεια της εκτροφής περιλαμβάνει 5 ηλικίες και 4 ύπνους. Για την εκτροφή των μεταξοσκωλήκων ενός κουτιού των 20.000 αβγών χρειάζονται 500 κιλά περίπου μορεόφυλλα.
Οι ανάγκες για κάθε ηλικία σε μορεόφυλλα κατανέμονται ως εξής: 1η ηλικία 2 kg, 2η ηλικία 8 kg, 3η ηλικία 20 kg, 4η ηλικία 80 kg, 5η ηλικία 390 kg, (σύνολο 500 kg). Από τα στοιχεία αυτά φαίνεται ότι οι ανάγκες των μεταξοσκωλήκων σε μορεόφυλλα αυξάνονται πολύ όσο οι μεταξοσκώληκες μεγαλώνουν. Έτσι, στην τελευταία ηλικία απαιτούνται περισσότερα εργατικά χέρια (δηλαδή όλη η οικογένεια ασχολείται με το τάϊσμα του μεταξοσκώληκα).
Οι μεταξοσκώληκες τρέφονται συνεχώς και μόνο στη διάρκεια του ύπνου δεν παίρνουν τροφή. Γι’ αυτό θα πρέπει να έχουν στη διάθεσή τους συνέχεια φρέσκα φύλλα για να μη καθυστερήσει η ανάπτυξή τους. Τα φύλλα στις πρώτες ηλικίες (μέχρι την 3η) χορηγούνται κομμένα σε μικρά κομμάτια, από 1 μέχρι 5 εκατοστά. Ο κύριος λόγος του τεμαχισμού των φύλλων είναι η διευκόλυνση διατροφής του μεταξοσκώληκα. Στην 4η ηλικία χορηγούνται ολόκληρα φύλλα και στην 5η ηλικία η τροφοδότηση μπορεί να γίνει και με ολόκληρους βλαστούς. Ακολουθεί το κλάδωμα, στάδιο που τα σκουλήκια θα πλέξουν το κουκούλι.
Την 8η ημέρα της 5ης ηλικίας οι μεταξοσκώληκες σταματούν το φαγητό, γίνονται διαφανείς, μικραίνουν, κινούνται συνέχεια, ανεβαίνουν στα ψηλότερα σημεία της στρωμνής και διαγράφουν με το κεφάλι τους ομόκεντρους κυλίνδρους, βγάζουν νήματα από το στόμα τους που προσπαθούν κάπου να τα στεριώσουν. Οι μεταξοσκώληκες ανεβαίνουν στα κλαδιά για να πλέξουν το κουκούλι. Το οποίο αποτελείται από μεταξωτή κλωστή μήκος 2.000/2.500 περίπου μέτρων. Στη συνέχεια ακολουθεί το ξεκλάδωμα είναι μια εργασία που έχει για σκοπό την συγκομιδή των κουκουλιών πάνω από τα κλαδιά.
Τα κουκούλια διακρίνονται σε 4 κατηγορίες. Κανονικά, διπλά, ανώμαλα, λερωμένα. Μέσα σε 15 μέρες από τότε που οι μεταξοσκώληκες ανέβηκαν στα κλαδιά γίνεται η απόπνιξη. Εάν δεν γίνει η απόπνιξη η πεταλούδα τρυπάει το κουκούλι και βγαίνει έξω για να ζευγαρώσει. Έτσι ο βιολογικός κύκλος ξαναρχίζει. Εν συνεχεία ακολουθεί η αναπήνιση, τα κουκούλια τοποθετούνται σε ειδικές μικρές λεκάνες με ζεστό νερό 50 έως 60 βαθμούς Κελσίου για να διαλυθεί η μεταξόκολλα και να ξετυλιχθεί ευκολότερα η ίνα, η κλωστή ξετυλίγεται από το κουκούλι και τυλίγεται σε ανέμες. Την επόμενη ημέρα αφού πήραμε το πρωινό μας επισκεφτήκαμε το Μουσείο Σουφλίου. Ακούσαμε για τα κουκουλόσπιτα, που ήταν διώροφα κτίρια και χρησίμευαν για την εκτροφή του μεταξοσκώληκα. Οι μεταξοσκώληκες αραδιασμένοι πάνω σε μεγάλα κρεβάτια τρέφονται με φύλλα μουριάς. Δύο φορές την εβδομάδα τα κρεβάτια καθαρίζονται από τα αποφάγια και τις ακαθαρσίες των μεταξοσκουλήκων. Στις αίθουσες των κρεβατιών η θερμοκρασία και η υγρασία πρέπει να είναι συγκεκριμένη, κυρίως για την εκκόλαψη.
Ανηφορίσαμε από την πλατεία προς τις παλιές γειτονιές. Γειτονιές με σπίτια που έχουν σαχνισιά, μεγάλες ξύλινες προθήκες του ισογείου, το χαγιάτι και τον τσατμά. Τα κουκουλόσπιτα είχαν τεράστιες μπαλκονόπορτες χωρίς μπαλκόνια. Δυστυχώς η εκκλησία του Αϊ – Γιώργη δεν ήταν ανοιχτή. Ο ναός έχει ένα πανύψηλο οκταγωνικό καμπαναριό που διακρίνεται από κάθε σημείο της πόλης. Όπως μας ενημέρωσαν ο ναός είναι ιδιαίτερος καθώς έχει όμορφα ξυλόγλυπτα και φημίζεται για τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο ο καλλιτέχνης αποτύπωσε τους ιερούς συμβολισμούς της Χριστιανικής παράδοσης στο τέμπλο του ναού. Άξιες θαυμασμού είναι οι συμβολικές παραστάσεις και ο Εσταυρωμένος στο κέντρο του Τέμπλου.
Ακολούθησε το γεύμα στο Κ.Π.Ε. Σουφλίου και στη συνέχεια στις 13:00 κάναμε ένα διάλειμμα και αναχωρήσαμε για να επισκεφτούμε το δάσος Δαδιάς. Πρώτα παρακολουθήσαμε ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βίντεο και στη συνέχεια θα ακολουθούσε επίσκεψη στο βιότοπο του Μαυρόγυπα. Μια ανοιξιάτικη νεροποντή δεν μας επέτρεψε να φτάσουμε στο παρατηρητήριο. Στη συνέχεια επισκεφτήκαμε την επιχείρηση Μουχταρίδη για να μας διηγηθεί τον μύθο της αράχνης και του μεταξοσκώληκα που ξετυλίγεται και υφαίνεται σε υπερσύγχρονους αργαλειούς που καθιστούν τα υφάσματα μοναδικά στη χρήση τους. Μια σειρά από διαδικασίες οδηγεί στην ύφανση διαδικασία με την οποία το νήμα πλέκεται σε ύφασμα. Για όλα τα είδη των υφασμάτων υπάρχει ένας τύπος αργαλειού, ο οριζόντιος ή καθιστός όπως λέγεται. Οι αργαλειοί μπορεί να είναι ξύλινοι, χειροκίνητοι, στην παραδοσιακή οικοτεχνία, ή αυτόματοι ηλεκτροκίνητοι στην βιοτεχνία και βιομηχανία. Μετά την ύφανση ακολουθεί η βαφή. Αν θέλουμε να διατηρήσουνε το φυσικό του χρώμα, ακολουθεί η διαδικασία της λεύκανσης.
Ακολούθησε επίσκεψη σε άλλη μια τοπική επιχείρηση για να ολοκληρωθεί η ενημέρωση που αφορούσε βασικά στοιχεία και πληροφορίες για τη σηροτροφία. Στη συνέχεια επιστρέψαμε στο ΚΠΕ και συνεχίσαμε χωρισμένοι σε τρεις ομάδες για να ολοκληρώσουμε τις εργασίες με κατασκευές από μετάξι, αναπήνιση μεταξιού και ζωγραφική από μετάξι. Στις 21:30 θα γνωρίζαμε το νυχτερινό Σουφλί. Πήραμε το δείπνο μας και ακούσαμε μουσική σε μια όμορφη pub του Σουφλίου.
Η μεταποίηση προϊόντων σηροτροφίας ήταν αρκετά ενδιαφέρουσα και μας οδήγησε σε πολλές ερωτήσεις για να καταλήξουμε σε συμπεράσματα και να αξιολογήσουμε το σεμινάριο. Είχαμε την ευκαιρία τόσο στο Μουσείο όσο και σε άλλα καταστήματα να αγοράσουμε μεταξωτά μαντήλια, κεντήματα και υφάσματα, φέτα και καβουρμά που όπως διαπιστώσαμε είναι νοστιμότατος. Την επόμενη πρωί – πρωί μαζέψαμε τα πράγματά μας και παρουσιάσαμε τις εργασίες μας. Το πρόγραμμα ολοκληρώθηκε όταν παραδώσαμε τα φύλλα αξιολόγησης. Ευχαριστήσαμε από καρδιάς τον υπεύθυνο του ΚΠΕ Σουφλίου κ. Γιώργο Μπουτάκη, την Παιδαγωγική Ομάδα του Κ.Π.Ε. Σουφλίου και αναχωρήσαμε για τον τόπο μας.
Στα δεξιά μας αποχαιρετούσαμε το εργοστάσιο μέταξας των αδελφών Τζίβρε, που από το 1909 επί σειρά ετών γνώρισε τη δόξα και τώρα ο χώρος όπου κάποτε εργαζόταν περίπου 100 μεταξεργάτριες παραμένει αναξιοποίητος ενώ θα μπορούσε , να μετατραπεί σε Μουσείο Προβιομηχανικής και Βιομηχανικής Κληρονομιάς. Ακολούθησε η δύση ενός υπέροχου τριημέρου με μια τελευταία αναλαμπή στην Κομοτηνή, μια σύντομη στάση για φαγητό, καφεδάκι αλλά και αγορά παραδοσιακών γλυκισμάτων όπως σουτζούκ λουκούμ και καφέ Κομοτηνής.
Ευχαριστούμε την παιδαγωγική ομάδα του Κ.Π.Ε. Σουφλίου και ιδιαίτερα τον υπεύθυνο του Κ.Π.Ε. Σουφλίου Γιώργο Μπουτάκη, καθώς και τους διαφόρους φορείς της τοπικής κοινωνίας όπως το Δήμο Σουφλίου, τη Δημοτική επιχείρηση σηροτροφίας και το Μουσείο Μετάξης Σουφλίου για όλα όσα μάθαμε κατά τη διάρκεια του τριήμερου σεμιναρίου κάνοντας πράξη τα λόγια του Σόλωνα «Γηράσκω αεί διδασκόμενος», καθώς η «δια βίου μάθηση», δηλαδή να διδασκόμεθα από τους «δασκάλους μας» απαιτείται καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής μας!!!
Η διευθύντρια του σχολείου
Μαριάννα Αποστόλου