Το Πολεμικό Ναυτικό στους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1913

gogos_nikos_4

 

 

 

 

Γράφει ο υποναύαρχος ΠΝ ε.α. Νίκος Γκόγκος

Εκατό χρόνια πέρασαν από τους Βαλκανικούς Πολέμους  1912-1913. Τους πολέμους πoυ αποτέλεσαν μεγαλειώδη σταθμό δόξας στην εξέλιξη του Ελληνικού κράτους. Λίγα χρόνια νωρίτερα το 1897 η Ελλάδα έβγαινε από τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο ηττημένη, ταπεινωμένη και οικονομικά χρεωκοπημένη, υπό την επιτήρηση του Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου.

Στα 15 χρόνια που μεσολάβησαν μέχρι τον Οκτώβριο του 1912, η Ελλάδα ορθοπόδησε. Με σύστημα και όραμα άρχισε να ξανακτίζεται σε όλους τους τομείς. Ιδιαίτερα οι ένοπλες δυνάμεις, στρατός και ναυτικό, άλλαξαν ριζικά. Εξοπλίστηκε ο στρατός με κάθε είδους  πυροβόλα και οπλισμό και το ναυτικό με καράβια.

Τότε είναι που το πολεμικό ναυτικό απόκτησε το θωρηκτό «Γεώργιος Αβέρωφ» με το κληροδότημα του ευεργέτη Γεώργιο Αβέρωφ,  από τον οποίο πήρε το όνομά του. Αποκτήθηκαν ακόμη 6 αντιτορπιλικά, 4 ανιχνευτικά και 2 υποβρύχια.

Το κίνημα στου Γουδί το 1909 έφερε από την Κρήτη ως πρωθυπουργό τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Φιλοδοξία του Βενιζέλου ήταν να καταστήσει το πολεμικό ναυτικό ικανό να αναλάβει άμεση επιθετική και απελευθερωτική ενέργεια κατά της Τουρκίας. Επέλεξε και ανέθεσε την αποστολή αυτή στον Παύλο Κουντουριώτη.

Οι Σέρβοι και οι Βούλγαροι ήταν οι πρωταγωνιστές στη Βαλκανική. Η Ελλάδα μετά την ήττα της το 1897έχασε και το κύρος της μέσα στα Βαλκάνια. Ο Βενιζέλος  με τη διορατικότητα που τον διέκρινε,  αλλά και η Βουλγαρία με την ανάγκη να είναι σύμμαχοι με την Ελλάδα, κυρίως λόγω του πολεμικού της ναυτικού, υπόγραψαν μυστική Ελληνο-Βουλγαρική συμμαχία. Χωρίς τη συμμετοχή του ελληνικού στόλου σε μια μελλοντική σύγκρουση, οι Τούρκοι θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν σχεδόν ανεμπόδιστα,τα θωρηκτά τους στον Εύξεινο Πόντο, να αποκλείσουν τα βουλγαρικά λιμάνια, να μεταφέρουν στρατεύματα και να βομβαρδίσουν παράλιες πόλεις της Βουλγαρίας. Και ακόμη οι Τούρκοι, βγαίνοντας από τα Στενά θα μπορούσαν να μεταφέρουν στρατό σε όλη την αιγιακή έκταση της Μακεδονίας και της Θράκης.

Στις 5 Οκτωβρίου 1912 κηρύχθηκε ο πόλεμος με την Τουρκία. Ο Στόλος ήταν συγκεντρωμένος στο Φάληρο. Εκεί κατέβηκαν ο Βασιλιάς Γεώργιος Α’, ο Πρωθυπουργός Βενιζέλος και το Υπουργικό Συμβούλιο για να ξεπροβοδίσουν το Στόλο. Σε μια σεμνή τελετή δίνονται διαδοχικά οι ευχές προς τον αρχηγό Κουντουριώτη και τα πληρώματα των πλοίων. Σε κλίμα ενθουσιασμού και συγκίνησης διαβάζεται η διαταγή προαγωγής του Κουντουριώτη σε υποναύαρχο. Ο Βενιζέλος στην ομιλία του προς το ναύαρχο, τους αξιωματικούς, υπαξιωματικούς  και τα πληρώματα προσδιόρισε την ιστορική αποστολή τους λέγοντας:

«Η πατρίς δεν σας ζητεί μόνο να αποθάνετε υπέρ αυτής. Τούτο θα ήτο το ολιγότερον. Οφείλετε να νικήσετε».

Στην αντιφώνησή του ο Κουντουριώτης συγκινημένος είπε: «Κύριε πρόεδρε, να είστε βέβαιος ότι θα ακολουθήσουμε το παράδειγμα των προγόνων μας του ΄21».

Ο Στόλος αποπλέει και ακολουθώντας επιθετική τακτική κατευθύνεται στη Λήμνο, να την καταλάβει και να την χρησιμοποιήσει ως ορμητήριο και προχωρημένη ναυτική βάση, πολύ κοντά στην προς νότο έξοδο των Στενών. Η κατάληψη της Λήμνου ολοκληρώνεται στις 9/10/1912. Από το Μούδρο μπορούσε να επιτηρεί αποτελεσματικά τις κινήσεις των τουρκικών ναυτικών δυνάμεων από τα Δαρδανέλια και είχε τον πλήρη επιχειρησιακό έλεγχο του Β. Αιγαίου.

Στις 18Οκτωβρίου κατέλαβε τη Θάσο. Μέχρι στις 19/10/1912 κατελήφθησαν από τα νησιά του Β. Αιγαίου, η Ίμβρος, ο Άγιος Ευστράτιος και η Σαμοθράκη. Τρεις μέρες αργότερα το ανιχνευτικό ΙΕΡΑΞ κατέπλευσε στα ιστορικά Ψαρά. Η μικρή τουρκική φρουρά παρατάχθηκε έξω από το σπίτι του Μουδίρη και οι Τούρκοι του νησιού απειλούσαν τους Έλληνες κατοίκους. Τότε ο κυβερνήτης του ΙΕΡΑΞ έβαλε με το πυροβόλο εναντίον της συγκεντρωμένης φρουράς. Σκοτώθηκε ο τελευταίος Μουδίρης του νησιού και 3 στρατιώτες. Μικρό άγημα του ΙΕΡΑΞ σφράγισε την ελευθερία στο βράχο του Κανάρη, όπου η δόξα «θα μελετά τα λαμπρά παλικάρια» στους αιώνες.

Τη νύχτα της 18/10 /1912 το τορπιλοβόλο «11» με κυβερνήτη τον υποπλοίαρχο Νικόλαο Βότση τορπίλισε με επιτυχία και βύθισε στο λιμάνι της Θεσσαλονίκης το Τουρκικό θωρηκτό «φετίχ Μπουλέτ». Πλήρωμα και πλοίο διέφυγαν αβλαβή. Επίσης στις 8 Νοεμβρίου 1912 το τορπιλοβόλο «14» τορπίλισε και ανατίναξε καινούργιο τουρκικό εξοπλισμένο σκάφος το οποίο βυθίστηκε μαζί με τον κυβερνήτη του στο λιμάνι Αϊβαλί της Μ. Ασίας.

Με πρωτοβουλία του ο Κουντουριώτης στις 24/10/1912 οδήγησε το ΑΒΕΡΩΦ έξω από τα Δαρδανιέλια, κοντά στα τούρκικα φρούρια, κατέλαβε την Τένεδο και το αγκυροβόλησε εκεί. Η Τένεδος έγινε η πιο προωθημένη βάση των μικρών περιπολικών σκαφών του Στόλου μας.

Την 1η Νοεμβρίου 1912 το Υπουργείο διέταξε την άμεση κατάληψη του Αγίου Όρους για εθνικούς λόγους πριν προλάβουν να επέμβουν οι Βούλγαροι. Την επομένη το πρωί ο ιστορικός ΆΘως βρισκόταν υπό ελληνική κατοχή.

Στις 4 Νοεμβρίου κατελήφθη η Ικαρία.

Υπολείπονταν ακόμη για την ολοκλήρωση των νησιών του Αιγαίου κυρίως η Μυτιλήνη και η Χίος. Για την κατάληψή τους απαιτήθηκε ενίσχυση των ναυτικών αγημάτων με σημαντικές δυνάμεις του τακτικού στρατού, θυσίες και αρκετός χρόνος για να εξουδετερωθούν οι τουρκικές φρουρές των δύο νησιών. Οι επιχειρήσεις κατάληψης της Μυτιλήνης άρχισαν στις 8 Νοεμβρίου και η πλήρης κατοχή επιτεύχθηκε στις 5/12/1912.

Την κατάληψη της Χίου στις 12/11/1912 ενήργησαν 4 βοηθητικά εύδρομα. Η απόβαση των δικών μας στρατευμάτων δεν ήταν ευχερής και δεν ήταν αναίμακτη. Σε μια θαρραλέα επίθεση του ναυτικού αγήματος σκοτώθηκαν ένας ανθυποπλοίαρχος, ένας ναυτικός δόκιμος και είκοσι ναύτες. Ο διοικητής του αγήματος τραυματίστηκε. Ήταν το πρώτο ναυτικό αίμα που χύθηκε στον πόλεμο.

Η ναυμαχία της Έλλης. Το πρωί της 3ης Δεκεμβρίου 1912 βγήκε από τα Στενά ο τουρκικός στόλος. Ο ελληνικός στόλος βγήκε από το Μούδρο προς συνάντηση του τουρκικού, με επικεφαλής τον ΑΒΕΡΩΦ. Οι στόλοι κινούνται προς Βορρά σε γραμμή παραγωγής σε απόσταση περίπου 17000 μέτρα. Όταν η απόσταση μεταξύ τους έγινε 12000 μ. άρχισε πυρ. Τα τούρκικα πυρά δεν ήταν εύστοχα και δεν προκαλούσαν σοβαρές ζημιές στα πλοία μας. Όταν η απόσταση έγινε 9500 μ. ο ναύαρχος Κουντουριώτης κρεμάει στο στήθος του το σταυρό του Παναγίου Τάφου, υψώνει το διεθνές σήμα «Ζ» που σημαίνει ότι καθιστά την κίνησή του ανεξάρτητη και εκπέμπει το ακόλουθο ιστορικό σήμα προς τα υπόλοιπα πλοία της δύναμής του: «Με τη βοήθεια του Θεού και τις ευχές του Βασιλέως μας πλέω μεθ’ ορμής ακαθέκτου και με πεποίθησιν  προς τη νίκη εναντίον του εχθρού του γένους. Κουντουριώτης».

Αυξάνει την ταχύτητα του ΑΒΕΡΩΦ με πορεία προς τον εχθρό, βάλλοντας συνεχώς με τα πυροβόλα. Όλα τα τουρκικά πλοία βάλουν κατά του ΑΒΕΡΩΦ. Αυτός με ταχύτητα 20 κόμβων, μέσα σε καπνούς και πίδακες νερού πλησιάζει τον εχθρό στα 4600 μ. Ο εχθρός κάμπτεται , χάνει το ηθικό του κυρίως από τα χτυπήματα του ΑΒΕΡΩΦ, στρίβει δεξιά και φεύγει προς τα Στενά. Ο ΑΒΕΡΩΦ στρίβει και αυτός δεξιά και καταδιώκει τον υποχωρούντα στόλο μέχρι τα 2850 μ. Έφθασε σχεδόν σε απόσταση που άρχισε να βάλλεται από τα παράκτια πυροβόλα. Ο Κουντουριώτης αποφασίζει να σταματήσει την καταδίωξη, η ναυμαχία που είναι γνωστή ως ναυμαχία της Έλλης, διακόπτεται και τα τουρκικά πλοία εισέρχονται στα Δαρδανιέλια με πολλαπλάσιες των ελληνικών  ζημιές. Δύο νεκροί και δύο τραυματίες οι ελληνικές απώλειες.

Ασκήθηκε κριτική στο ναύαρχο, διότι θεωρήθηκε ότι διακινδύνευσε υπέρμετρα το  ΑΒΕΡΩΦ. Ο βασιλιάς Γεώργιος του έστειλε απόρρητο προσωπικό τηλεγράφημα συνιστώντας να έχει σύνεση και φρόνιση, να μη είναι νευρικός, να μη εκθέτει σε κίνδυνο πλέον του δέοντος τη ζωή του, των ανδρών του και την ύπαρξη των πλοίων. Σε απάντηση αυτών των επικρίσεων/συστάσεων ο ναύαρχος αργότερα θα πει:

«Τα πολεμικά πλοία δεν είναι δια στολισμόν. Η ιστορία διδάσκει, ότι ουδέν έθνος δύναται να θαλασσοκρατεί, εφ’ όσον δεν θεωρεί τα πολεμικά πλοία προορισμένα να κινδυνεύουν και εν ανάγκη να καταστραφούν».

Η ναυμαχία της Λήμνου. Στις 5 Ιανουαρίου 1913 ο τουρκικός στόλος εξέρχεται από τα Στενά, το ίδιο και ο ελληνικός από το Μούδρο. Οι αντίπαλοι στόλοι βρίσκονται σε απόσταση 8800 μέτρα μεταξύ τους, πλέοντες προς Νότο σε γραμμή παραγωγής με συγκλίνουσες πορείες. Άρχισε το πυρ. Τα τουρκικά πυρά δεν είναι πάλι εύστοχα σε αντίθεση με τα ελληνικά. Όταν η απόσταση ελαττώθηκε στα 6700 μ., ο τουρκικός στόλος αρχίζει να δείχνει σημάδια κάμψης. Μετά από λίγο όλος ο τουρκικός στόλος έχει τραπεί σε φυγή στρέφοντας αριστερά και άτακτα προσπαθώντας με βορειοανατολική πορεία να επιστρέψει στα Στενά. Ο ΑΒΕΡΩΦ στρέφει και αυτός αριστερά , αυξάνει ταχύτητα και πυροβολώντας με όλα τα πυροβόλα, καταδιώκει μόνος του τα τουρκικά πλοία. Μετά από δυο περίπου ώρες το ΑΒΕΡΩΦ έπαυσε το πυρ και ο τουρκικός στόλος κατέφυγε στα Στενά. Σε αυτή τη φάση οι αποστάσεις του ΑΒΕΡΩΦ από τον υποχωρούντα στόλο ποίκιλλαν από 7000 έως 9000 μ. Οι απώλειες ήταν πάλι ασήμαντες για τους έλληνες (ένας τραυματίας και υλικές ζημιές). Οι τουρκικές απώλειες ήταν πολύ μεγαλύτερες και οι βλάβες μη επισκευάσιμες  μέχρι το τέλος του πολέμου. Η ναυμαχία της 5/1/13 ονομάστηκε ναυμαχία της Λήμνου και σε αυτήν εξασφαλίστηκε ο έλεγχος του Αιγαίου. Η τουρκική κυβέρνηση δεν αποτόλμησε άλλη ενέργεια στο Αιγαίο, το οποίο έγινε «ελληνική λίμνη».

Κατά τον Β’ Βαλκανικό Πόλεμο τα ελληνικά πολεμικά πλοία,  υπό την ηγεσία πάντα του Κουντουριώτη, απελευθέρωσαν την Καβάλα.

Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι τελείωσαν  με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου.

Ο ελληνικός στόλος ξεπλήρωσε πλήρως την αποστολή του. Επέστρεψε νικητής στις 5 Αυγούστου 1913 στο Φάληρο σε πανηγυρική ατμόσφαιρα, ενώ ο Κουντουριώτης που είχε ήδη προαχθεί σε αντιναύαρχο, ήταν ο πρώτος Έλληνας μετά τον Κωνσταντίνο Κανάρη που ελάμβανε αυτό το βαθμό.

 

koyn_copy