Του Κων/νου Β. Παυλάκου,
π. Σχολικού Συμβούλου Φιλολόγων
…Το ΟΧΙ αυτό οι φαντάροι μας το φόρεσαν για χλαίνη.
Και στο Ιβάν τ’ ανέβασαν κι απέ στο Τεπελένι.
Και γίνηκε το ΟΧΙ αυτό αίμα, φωτιά, κραυγή,
κι εμπρός του εγονάτισε έκπληκτη όλ’ η γη !…
Σοφία Βέμπο: Το Έπος του ’40.
ΠΗΓΕΣ
- «Πρέπει να είμεθα χωρίς άλλο ευγνώμονες εις τον Ι. Μεταξά, διότι είπε ολομόναχος εις το σκοτάδι της νυκτός το μέγα ΟΧΙ. Λέγουν όσοι αντικρίζουν με εμπάθεια και αυτά τα γεγονότα της ιστορίας, ότι το ΟΧΙ δεν το είπε ο Μεταξάς, ότι το είπεν ο Ελληνικός λαός. Ναι, το είπεν ο Ελληνικός λαός, αλλά αφού το είχεν πει ο Μεταξάς. Εάν έλεγε ο Μεταξάς ΝΑΙ, πώς θα έλεγεν ΟΧΙ ο Ελληνικός λαός, που θα ξυπνούσε αργότερα; θα το έλεγε βέβαια μέσα του και θα το εξεδήλωνε έμπρακτα όταν θα οργάνωνε μυστικά την αντίστασίν του, αλλά η Αλβανική εποποιία δεν θα εγράφετο ποτέ. Ας είμεθα λοιπόν τίμιοι απέναντι της ιστορίας. Το μέγα ΟΧΙ είναι πράξις του Ι Μεταξά» (Παναγ. Κανελλόπουλου: Τα χρόνια του Μεγάλου Πολέμου).
[Σημείωση: ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος έδωσε στη δημοσιότητα, στις αρχές του 1937, υπόμνημα προς τον βασιλιά, στο οποίο τον κατηγορούσε για το ρόλο του στην εγκαθίδρυση της δικτατορίας, με αποτέλεσμα να συλληφθεί και να εκτοπιστεί αρχικά στην Κύθνο και τη Θάσο και τελικά στην Κάρυστο της Εύβοιας.
Ωστόσο η ιταλική επίθεση της 28ης Οκτωβρίου συσπείρωσε όλους τους Έλληνες γύρω από την κυβέρνηση. Έτσι ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος με αίτησή του αφέθηκε ελεύθερος και υπηρέτησε εθελοντής στο μέτωπο, όπου ανέπτυξε αξιόλογη δράση, εκδίδοντας στρατιωτική εφημερίδα. (Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΕ΄, σελ. 393 και 396)].
Οι καθηγητές του Πανεπιστημίου Κων/νος Τσάτσος, Ιωάννης Θεοδωρακόπουλος και Ιωάννης Κακριδής, σε επιστολή τους προς τον Μεταξά, με ημερομηνία 30 Οκτ. 1940 (Αρχείο Μεταξά), ζητούσαν να επιτραπεί η κατάταξή τους στο στρατό για να πολεμήσουν. Η αίτησή τους όμως απορρίφθηκε, και τους υποδείχθηκε να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στην «Πνευματική Επιστράτευση».
- 2. Την 3ην πρωινήν της 28ης Οκτωβρίου 1940 ο Ιταλός πρεσβευτής Γκράτσι μετέβη στην Κηφισιά, όπου διέμενεν ο Έλλην πρωθυπουργός (Ι. Μεταξάς) και του επέδωσε το ιταλικόν τελεσίγραφον. Δι’ αυτού η Ιταλική κυβέρνησις ζητούσε το δικαίωμα να καταλάβει ορισμένα στρατηγικά σημεία του ελληνικού εδάφους.
Ο Έλλην πρωθυπουργός διαπίστωσε ότι επρόκειτο περί κυνικού τελεσιγράφου δια του οποίου εζητείτο η παράδοσις αμαχητί της Ελλάδος.
-Alors, c’est la guerre? (= ώστε έχομεν πόλεμον;)
είπεν εις τον Γκράτσι.
-Δεν είναι απαραίτητον. Η Ιταλική κυβέρνησις ελπίζει ότι θα δεχθήτε την αξίωσίν της και θα αφήσετε τα ιταλικά στρατεύματα να διέλθουν δια να καταλάβουν τα στρατηγικά σημεία της χώρας.
–ΟΧΙ, ούτε λόγος δύναται να γίνη περί ελευθέρας διελεύσεως…
[Νέα Γενική Ιστορία των Ελλήνων, τόμος 13ος 1972, 363-364].
- 3. Στις 3 το πρωί της 28ης Οκτωβρίου ο Ιταλός πρεσβευτής Grazzi επισκέπτεται τον Έλληνα πρωθυπουργό, τον αφυπνίζει και τοu επιδίδει τελεσίγραφο, σύμφωνα με το οποίο η Ιταλία, για να εξασφαλιστεί, απαιτεί να καταλάβει βάσεις και άλλα σημεία του ελληνικού εδάφους, που θα κρίνει αναγκαία και τα οποία θα χρησιμοποιήσει ως το τέλος του μεγάλου πολέμου. Η απάντηση έπρεπε να δοθεί μέχρι της 6ης πρωινής. Μεταξάς ελαφρά συγκινημένος, α π ο ρ ρ ί π τ ε ι αμέσως το τελεσίγραφο και με φωνή θλιμμένη, αλλά σταθερή του λέγει· «Alors, c’est la guerre» (= Λοιπόν έχουμε πόλεμο) Η άρνηση αυτή έγινε ο θρύλος του «ΟΧΙ».
[Απόστολου Βακαλόπουλου: Νέα Ελληνική Ιστορία (1204-1975), Θεσσαλονίκη 1979, σελ. 390].
4 …Νωρίς το πρωί στις 28 Οκτωβρίου (1940) ο Ιταλός πρεσβευτής στην Αθήνα επέδωσε στον Μεταξά το τελεσίγραφο με το οποίο ζητούσε η ιταλική κυβέρνηση να επιτραπεί στον ιταλικό στρατό να καταλάβει διάφορες στρατηγικές θέσεις, χωρίς να κατονομάζονται οι θέσεις αυτές… Τις προθέσεις της ιταλικής κυβερνήσεως πρόδωσε και η σπουδή του ιταλικού στρατού να επιτεθεί πριν ακόμη λήξει η τρίωρη προθεσμία που όριζε το τελεσίγραφο για την ελληνική απάντηση. Η απάντηση δόθηκε από τον ίδιο το Μεταξά, μετά την ανάγνωση του τελεσιγράφου, στον Ιταλό πρεσβευτή· και ήταν α ρ ν η τ ι κ ή. Χωρίς δισταγμό και χωρίς να συμβουλευτεί τον βασιλιά και τους αρμοδίους του Υπουργείου Εξωτερικών, με πλήρη συναίσθηση των όσων συνεπαγόταν η αρνητική απάντηση και ο συνακόλουθος πόλεμος, ο Μεταξάς βρέθηκε σε σύμπνοια με το λαό και διερμήνευσε τη θέληση της συντριπτικής πλειοψηφίας των Ελλήνων. [Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, της «Εκδοτικής Αθηνών» Α.Ε. 1978, τόμος ΙΕ΄, σελ. 414.
- Η απόρριψη του ιταλικού τελεσιγράφου από τον Ιωάννη Μεταξά υπήρξε μία γενναία και αποφασιστική χειρονομία, που εξέφραζε την εποχή εκείνη το σύνολο του υπερήφανου ελληνικού λαού. [Κων/νος Απ. Βακαλόπουλος: Το Νέο Ελληνικό Έθνος (1204-2000), Εκδόσεις Ηρόδοτος, 2001, σελ. 539].
- (Την 28η Οκτωβρίου 1940) Το Ελληνικόν Έθνος δια του Βασιλέως και του Πρωθυπουργού του απήντησεν «ΟΧΙ» εις τας ιταμάς αξιώσεις του Μουσολίνι, διατυπωθείσας υπό του εν Αθήναις Ιταλού πρεσβευτού. Την αυγήν της 28ης Οκτωβρίου τα Ιταλικά στρατεύματα εισέβαλον εις το ελληνικόν έδαφος προτού κηρύξουν επισήμως τον πόλεμον κατά της Ελλάδος. Οι δε Έλληνες, αμυνόμενοι του πατρίου εδάφους επετέλεσαν εν θαύμα, όμοιον προς τα παλαιά τα αναφερόμενα εις την επιδρομήν των Περσών.
[Ε. Πρωτοψάλτη: Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, τεύχος Β, Αθήναι 1972, σελ. 222-223].
- Ο Γεώργιος Βλάχος, ο οποίος αφού επολέμησεν, όσον ουδείς τον Μεταξά, εις το τέλος τον ανεγνώρισε γράφοντας στην «Καθημερινή» (της οποίας ήταν εκδότης) την 8η Δεκεμβρίου 1940. Σταχυολογώ λίγες φράσεις: … Η Ιταλική Αυτοκρατορία, με τα σαρανταοκτώ της εκατομμύρια, με τον πλούτο της, με τους στρατούς της, με τα αεροπλάνα της, με τα άρματά της, εξύπνησε αιφνιδιαστικώς έναν άνθρωπον και του εζήτησεν εντός τριών ωρών την Ελλάδα. Και ο άνθρωπος αυτός είπεν ΟΧΙ. Αμέσως, άνευ ενδοιασμού. Δεν είπεν όχι απλώς. Εντός λεπτού, όπως εξύπνησεν αυτός, εντός λεπτού, εξύπνησε την Ελλάδα. Διαταγαί, σχέδια, τηλεφωνήματα, γενική επιστράτευσις, κήρυξις Στρατιωτικού Νόμου, επιτάξεις, προκηρύξεις, αγγέλματα έγιναν πριν ανατείλη ο ήλιος και, όταν ανέτειλε, ήδη εμάχετο η Ελλάς.
… Όπως αι μελωδίαι δια να ζήσουν πρέπει να κατεβούν εις τους δρόμους, ούτω και των δημοσίων ανδρών τα ονόματα θα ζητήσουν εις τους δρόμους, μεταξύ του λαού, την αθανασίαν. Ο κ. Μεταξάς έχει απέναντι της αθανασίας κερδίσει την μάχην του: είπε το ΟΧΙ. Τί του μένει; Να γίνη και άγαλμα. Θα γίνη λοιπόν. Αλλ’ όχι όπως ηυχήθημεν άλλοτε, από μάρμαρον του Πεντελικού. Θα γίνη από τον ορείχαλκον που θα αποδώσουν ταπεινωμένα, αιχμάλωτα, τα εχθρικά πυροβόλα, αυτά που τον εξύπνησαν εις τας τρείς το πρωί…
…Ο άνθρωπος αυτός (ο Ι. Μεταξάς) εις μεν τέσσερα έτη (1936-1940) κατόρθωσε να αναπλάση την Ελλάδα, εις δε μίαν ώραν την έσωσε.
- Ο Ιταλός πρεσβευτής στην Αθήνα Grazzi που επέδωσε το τελεσίγραφο της χώρας του στον Μεταξά την 28η Οκτωβρίου 1940 έγραψε το βιβλίο Grazzi Emanuele, il principio della fine (L’ Impresa di Grecia) ( = H αρχή του τέλους, H επίθεση της Ελλάδος), Roma 1945). Στο βιβλίο αυτό απαθανατίζει και τον διάλογό του με τον Μεταξά.
ΓΚΡΑΤΣΙ: Κύριε πρόεδρε, είμαι επιφορτισμένος να σας ανακοινώσω ότι εις περίπτωσιν μη αποδοχής των όρων, τα Ιταλικά στρατεύματα θα εισβάλουν εις το Ελληνικόν έδαφος την 6ην πρωινήν.
ΜΕΤΑΞΑΣ: Ποία στρατηγικά σημεία θέλει να καταλάβη η Ιταλία;
ΓΚΡΑΤΣΙ: Δεν γνωρίζω, κύριε πρόεδρε.
ΜΕΤΑΞΑΣ: Προσβλέπων παρατεταμένα εις τους οφθαλμούς τον Ιταλόν πρεσβευτήν και με σταθεράν την φωνήν: κύριε Πρεσβευτά, το περιεχόμενον του τελεσιγράφου και ο τρόπος καθ’ ον μοι επεδόθη, σημαίνουν πόλεμον εκ μέρους της Ιταλίας. (Alors c’est la Guerre! = Λοιπόν, έχουμε πόλεμον)
ΓΚΡΑΤΣΙ: θα ήτο δυνατόν να αποφευχθή ο πόλεμος άν εδίδατε διαταγάς εις τα στρατεύματά σας να αφήσουν ελευθέραν την δίοδον.
ΜΕΤΑΞΑΣ: Περιττόν να προχωρήσετε, ΟΧΙ, ΑΔΥΝΑΤΟΝ. Δεν πρόκειται να δώσω τοιαύτας διαταγάς.
Ο Πρωθυπουργός ηγέρθη. Ο πρεσβευτής απεχώρησεν. Ουδείς χαιρετισμός αντηλλάγη μεταξύ των. Και ο Γκράτσι καταλήγει: «Έφυγα υποκλιθείς με τον βαθύτερον σεβασμόν προ του υπερηφάνου γέροντος, ο οποίος επροτίμησε την θυσίαν αντί της υποδουλώσεως. Έφυγα ταπεινωμένος και με σφιγμένην την ψυχήν από μίσος προς το επάγγελμά μου».
[Έκθεσις της Πολεμικής Ιστορίας των Ελλήνων. Έκδοσις Αρχηγείου Ενόπλων Δυνάμεων 1970, σελ. 502-503]
- 9. Ο πόλεμος Β΄Παγκόσμιος βρίσκει τον Μεταξά στην αρχή και την 28η Οκτωβρίου 1940 είναι αυτός ο οποίος λέγει το ΟΧΙ στους Ιταλούς πρόλαβε να δει τις νίκες αλλά όχι το τέλος το οποίο ανέμενε την 29η Ιανουαρίου 1941, ημέρα που ο Ελληνικός Στρατός κατελάμβανε την κακοτράχαλη και χιονοσκέπαστη Τρεμπεσίνα πέθανε ύστερα από σύντομη ασθένεια.
[Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ LAROUSSE BRITTANICA τόμος 36, 2007 σελ. 24]
- Στην Ελλάδα η εξουσία βρισκόταν στα χέρια του δικτάτορα Μεταξά. Στις 28 Οκτωβρίου 1940 η φασιστική Ιταλία έστειλε τελεσίγραφο στην Ελλάδα, χωρίς να προειδοποιήσει γι’ αυτό τη Γερμανία. Η κυβέρνηση Μεταξά το α π ό ρ ρ ι ψ ε (το τελεσίγραφο).
[ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΕΣΣΔ: ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ, Ελληνική Μετάφραση, Εκδοτικός Οίκος «ΜΕΛΙΣΣΑ». Αθήνα 1965, τόμος Χ (Ι1 – Ι2, σελ. 69]
Σημείωση-Σχόλιο: Η κορωνίδα της κομμουνιστικής επιστημονικής ιστοριογραφίας της ΕΣΣΔ είχε την τιμιότητα να διακηρύττει την αντικειμενική ιστορική πραγματικότητα (το ΟΧΙ το είπε ο Μεταξάς), οι εγχώριοι ομοϊδεάτες της διακατέχονται από παρόμοια τιμιότητα;
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Το «ΟΧΙ» είναι μία μικρά λέξις, ολίγοι όμως έχουν το θάρρος να την προφέρουν (Αννίβας, Καρχηδόνιος στρατηλάτης) Μεταξύ αυτών τον ολίγων ανήκει και ο Μεταξάς. Όλες οι προαναφερθείσες πηγές, που κάθε άλλο παρά φιλομεταξικές είναι, συνηγορούν ώστε να στηθεί ανδριάντας του Μεταξά στην πλατεία του Συντάγματος ή στο Πεδίον του Άρεως.