Ο Γρηγόριος Νύσσης προέβη στον υπομνηματισμό του Άσματος Ασμάτων, ύστερα από αίτηση της Ολυμπιάδας, αλλά κι επειδή ο ίδιος έχει να σημειώσει σημαντικούς λόγους σχετικά με αυτό, καθότι ο υπομνηματισμός του αποτελεί συλλογή κηρυγμάτων του στην εκκλησία [11]. Ο υπομνηματισμός του Νύσσης στις δεκαπέντε του ομιλίες πάνω στο Άσμα Ασμάτων αφορά την σχέση και ένωση της νύμφης με τον Νυμφίο, της ψυχής με τον Θεό και συγκεκριμένα αναφέρεται στην ανοδική πορεία της ψυχής προς τον Θεό, με τον οποίο συνάπτει μυστικό γάμο [12]. Με έντονη την αλληγορική ερμηνεία [13] και τους θρησκευτικούς συμβολισμούς τους οποίους ο ίδιος ο Νύσσης δίνει, μέσα από την ευφυΐα του πνευματοφόρου αγίου Γρηγορίου Νύσσης και σε ένα κλίμα ερωτικής διάθεσης και γαμήλιας ένωσης, η ψυχή συναντά τον Θεό και μεταξύ τους συνάπτεται μυστικός γάμος [14]. Θέμα του έργου είναι ο θείος έρωτας. Μάλιστα δε ο Νύσσης εμπνέεται από το πλατωνικό Συμπόσιο για να μιλήσει για τον θείο έρωτα της ψυχής προς τον Νυμφίο [15].
Εκτός όμως από τους ισχυρούς συμβολισμούς του Άσματος Ασμάτων, μέσα από τον υπομνηματισμό του ο Νύσσης επισημαίνει θεολογικά ζητήματα καταλυτικής σημασίας για την πορεία του ανθρώπου, όπως η πτώση, η αμαρτία, η προαίρεση, το αυτεξούσιο, το κακό, η σωτηρία, τα οποία συνδέει με μοναδικό τρόπο με τους συμβολισμούς του εξαίσιου αυτού έργου.
Το Άσμα Ασμάτων έχει υπομνηματίσει μεταξύ άλλων Πατέρων [16] ο Γρηγόριος Νύσσης, χρησιμοποιώντας μάλιστα την μέθοδο της αλληγορικής ερμηνείας. Ο Νύσσης επειδή χρησιμοποίησε αυτή την μέθοδο για να ερμηνεύσει το Άσμα Ασμάτων πολεμήθηκε από εκείνους που χρησιμοποιούσαν κατά γράμμα την ερμηνεία της Αγίας Γραφής [17]. Συγκεκριμένα στον υπομνηματισμό του στο Άσμα Ασμάτων ο ίδιος σημειώνει στον πρόλογο, απευθυνόμενος στην Ολυμπιάδα: ‘’Επειδή μερικοί από τους εκκλησιαστικούς νομίζουν ότι σε όλα τα σημεία πρέπει να παραμένουμε στη λέξη της Αγίας Γραφής, και δεν δέχονται ότι μερικά πράγματα έχουν λεχθεί με συμβολισμούς και αλληγορίες, θεωρώ απαραίτητο ν’ απολογηθώ γι’ αυτά πρώτα σ’ αυτούς που μας αποδίδουν τέτοιες κατηγορίες και να τους πω, ότι τίποτα δεν απορρίπτουμε στην προσπάθειά μας να θηρεύσουμε με κάθε τρόπο από την θεόπνευστη Γραφή το ωφέλιμο, ώστε, αν ωφελεί κάπως και η λέξη, εννοούμενη όπως έχει λεχθεί, αν έχουμε αμέσως ό,τι επιδιώκουμε’’ [18].
Υποσημειώσεις:
[11] Γρηγορίου Νύσσης, Εξήγηση στα Άσματα, ΕΠΕ 7, Εισαγωγή σσ. 5-6.
[12] Ό.π. σ. 5.
[13] Το πλατωνικό Συμπόσιο διαποτίζεται από ιδέες που απηχούνται στην αλληγορική ερμηνεία του Άσματος των Ασμάτων από τον Γρηγόριο Νύσσης. Βλ. σχετικά Constantine Bozinis, ‘’The Royal Bed’’: Gregory of Nyssa’s Platonic Reading of the Song of Songs, Gregory of Nyssa: In Canticum Canticorum. Analytical and Supporting Studies. Proceedings of the 13th International Colloquium on Gregory of Nyssa (Rome, 17-20 September 2014), Brill, Leiden, Boston, 2018, p. 403.
[14] Βλ. Andrew Louth, The origins of the Christian mystical tradition, From Plato to Denys, Oxford University Press, 2007, p. 80.
[15] Ό.π. σ. 408.
[16] Το Άσμα Ασμάτων υπομνημάτισαν και άλλοι Πατέρες της Εκκλησίας όπως ο Ωριγένης, ο Αθανάσιος Αλεξανδρείας,, ο Κύριλλος Αλεξανδρείας, ο Θεοδώρητος Κύρου, ο Προκόπιος Γαζαίος, και ο Μιχαήλ Ψελλός. Βλ. σχετικά Χρυσόστομου Σταμούλη, Έρωτας και σεξουαλικότητα, Εκδόσεις Αρμός, 2014, σ. 169.
[17] Βλ. Αρχιμ. Παγκρατίου Μπρούσαλη, Εἰς τόν βίον τοῦ Μωϋσέως, Αποστολική Διακονία, 20112, σσ. 19-23.
[18] Γρηγορίου Νύσσης, Εξήγηση στα Άσματα, ΕΠΕ 7, Πρόλογος, σσ. 11-21. Πρβλ. Αρχιμ. Παγκρατίου Μπρούσαλη, Ἡ ἐν Χριστῷ ανακαίνιση του ανθρώπου κατά τον Άγιο Γρηγόριο Νύσσης, Εκδόσεις Επέκταση, Αθήνα, 1997, σ. 91-92.
(συνεχίζεται)
Πρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (θεολόγος, βαλκανιολόγος)
Κληρικός Ιεράς Μητροπόλεως Σταγών & Μετεώρων