Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος–ιστορικός, Δ/ντρια 9ου Γυμνασίου Τρικάλων
Mε την καθοδηγητική και υποστηρικτική παρουσία συνοδών καθηγητών που χαίρονται την εκδρομική εμπειρία με τους μαθητές τους, γι’ αυτό και επιλέγουν να την αποκτούν, την κ. Ηλιάδη Αμαλία, φιλόλογο–ιστορικό και την κ. Τσουμπέκου Σοφία, Αγγλικής γλώσσας, οι μαθητές/τριες της Β΄ Τάξης του 9ου Γυμνασίου Τρικάλων, την Πέμπτη 20 Νοεμβρίου 2025, είχαν την ευκαιρία να βιώσουν μια παλαιά χρονική περίοδο ακολουθώντας ιστορικές διαδρομές και περιπάτους στη Μονή Κορώνας, στη Λίμνη Πλαστήρα και στον Μεσενικόλα Καρδίτσας. Μια εκπαιδευτική περιήγηση, λοιπόν, σε τοπόσημα του νομού Καρδίτσας. Το αντικείμενό μας ήταν η γνωριμία με Μουσεία, φύση και ιστορικούς χώρους του νομού Καρδίτσας στο πλαίσιο του μαθήματος της Ιστορίας και των εργαστηρίων δεξιοτήτων: Η Βυζαντινή και μεταβυζαντινή Ιστορία, Τέχνη και παράδοση, όπως αποτυπώνεται στα υλικά κατάλοιπα της περιοχής και η καταγραφή και μελέτη τους από τους μαθητές/τριές μας της Β΄ Τάξης, με όλους τους δυνατούς τρόπους: λόγο, εικόνα, σύγχρονα οπτικοακουστικά-ψηφιακά και ηλεκτρονικά μέσα. Στο άλλοτε κεφαλοχώρι Μεσενικόλα με αμπελουργία ποιότητας ονομασίας προέλευσης και στη Λίμνη Πλαστήρα, όπου το οικοσύστημα, φύση, τεχνικά έργα, πολιτισμός μιλούν τη γλώσσα της ομορφιάς και της λειτουργικότητας.
Η Ιστορική μας διαδρομή άρχισε από την Μονή Κορώνας. Στην ανατολική πλευρά της λίμνης Πλαστήρα σε απόσταση 22 περίπου χιλιομέτρων από το ομώνυμο φράγμα, και σε υψόμετρο 800 μ. περίπου, στέκει αιώνες τώρα, το Μοναστήρι της Παναγιάς της Κορώνας. Το μοναστήρι πήρε την ονομασία του από την τοποθεσία που βρίσκεται, σαν Κορώνα δηλαδή, στέφει τον εύφορο κάμπο της Θεσσαλικής γης.
Η Παναγία Κορώνας είναι ἡ πολιούχος της Μονής. Βρέθηκε το 12ο αιώνα. Απεικονίζεται ἡ Παναγία να κρατάει τον Κύριο, ἡ Εικόνα καλύπτεται από ασημένια επένδυση λαϊκής τέχνης και είναι ενθρονισμένη σε περίτεχνο ξυλόγλυπτο θρόνο, ίδιας τεχνοτροπίας με το τέμπλο. Παλαιά ονομαζόταν Μονή της Κρυεράς Πηγής.
Η Μονή χτίστηκε πάνω στα ερείπια αρχαίου ειδωλολατρικού ναού, από τον Αυτοκράτορα Ιωάννη Κομνηνό Β, στις αρχές του 12ου αιώνα (1123 μ.Χ.), και αφιερώθηκε στη γέννηση της Παναγίας, όταν βρέθηκε με θαυμαστό τρόπο η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας της Κορώνης, στον τόπο που σήμερα υπάρχει το παρεκκλήσι της Παναγίας των Αγγέλων. Άγνωστο για ποιους λόγους, ίσως λόγω βαρβαρικών επιδρομών, το Μοναστήρι έπεσε σε παρακμή και καταστράφηκε. Σήμερα σώζεται ένα κιονόκρανο και μερικοί σπόνδυλοι από κολώνα του αρχαίου ναού και μερικά κομμάτια μάρμαρο με γλυπτές διακοσμήσεις, απομεινάρια του Μοναστηριού της Βυζαντινής περιόδου.
Στις αρχές του 16ου αιώνα, το Μοναστήρι ξανακτίζεται από τον Παναγιώτη Κωσκουλά, τον κτήτορα πολλών Μοναστηριών της περιοχής. Σήμερα, από το Μοναστήρι του 16ου αιώνα, υπάρχει το καθολικό, το οποίο είναι αφιερωμένο στο Γενέθλιον της Θεοτόκου, ανήκει στον αθωνικό τύπο και διατηρείται σε άριστη κατάσταση. Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας στην Μονή λειτούργησε Σχολή του Γένους στην οποία δίδαξαν προσωπικότητες της εποχής, όπως ὁ Αναστάσιος Γόρδιος. Στην Ιερά Μονή, στα μέσα περίπου του 16ου αιώνα, έρχεται να μονάσει ο Άγιος Σεραφείμ, μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Φαναρίου και Νεοχωρίου, ο οποίος υπέστη φρικτά βασανιστήρια και βρήκε μαρτυρικό θάνατο από τους Τούρκους, στις 4 Δεκεμβρίου του 1601, στην έδρα της επισκοπής του στο Φανάρι Καρδίτσας. Η τύχη του σώματος του είναι άγνωστη, η Αγία Κάρα του όμως φυλάσσεται στην Μονή Κορώνης, της οποίας παραμένει προστάτης και πολιούχος.
Όμως οι εθνικές περιπέτειες των νεωτέρων χρόνων δεν άφησαν απείραχτο το Μοναστήρι. Στην περίοδο της Γερμανικής Κατοχής είναι κέντρο εθνικής αντίστασης, για αυτό και οι Ναζί την παραμονή της εορτής του Αγίου Σεραφείμ (3/12/1943), το παραδίδουν στις φλόγες.
Στις 6/12, κάτοικοι του Μεσενικόλα πάνε στο Μοναστήρι και στο κέντρο του Καθολικού βρίσκουν βιβλία και στασίδια κάρβουνο. Ανάμεσά τους την Εικόνα της Παναγίας της Παμμακάριστου, την οποία είχαν ρίξει στη φωτιά. Αυτή στέκει απείρακτη από τις φλόγες, με μόνη μαρτυρία το φουσκάλιασμα του χρυσού του φόντου. Απείρακτο και το ξυλόγλυπτο τέμπλο και τα ξυλόγλυπτα προσκυνητάρια. Το Καθολικό, ο κεντρικός δηλαδή ναός της Μονής, είναι αφιερωμένος στο Γενέθλιον της Θεοτόκου, είναι τρίκογχος και αγιογραφήθηκε τον 16ο αιώνα με έξοδα του τοπικού προύχοντα Ανδρέα Μπούνου από κάποιο μοναχό ονομαζόμενο «άζευκτο» Δανιήλ. Αρχιτεκτονικά ανήκει στον τετρακιόνιο αθωνικό τύπο και διατηρείται σε άριστη κατάσταση. Στην δυτική πλευρά του κυρίως Ναού, εικονίζεται ὁ Ανδρέας Μπούνος νὰ προσφέρει τον Ναό στην ένθρονη Θεοτόκο. Ο αγιογράφος του Καθολικού μοναχός Δανιήλ, ακολουθεί την Κρητική Σχολή, και δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στα πρόσωπα και στην πτυχολογία των ενδυμάτων. Όλος ο χώρος είναι αγιογραφημένος από τον τρούλο μέχρι το δάπεδο και μεταξύ των αγιογραφιών που διακρίνονται για την πρωτοτυπία τους είναι ὁ ενταφιασμός της Θεοτόκου (πάνω από τον κίονα του κυρίως Ναού) και ἡ απεικόνιση φορητής Εικόνας με τίτλο “Ἡ Επίσκεψις” που εικονίζει την Θεοτόκο να κάθεται κάτω οκλαδόν και να παίζει με τον Χριστό, στην λιτή, και τοιχογραφία της Σφαγής των Νηπίων, τοιχογραφία με έντονη κίνηση και υπερβάλλον δραματικά στοιχείο. Οι εικόνες των Οικουμενικών Συνόδων, και τα στηθάρια Ιεραρχών στο διακονικό, δίνουν την σφραγίδα του καλλιτέχνη. Επίσης ἡ εικόνα του κτήτορα είναι ιδιαιτέρως άξια λόγου, γιατὶ μας δίνει πολλά ενδυματολογικά στοιχεία της εποχής.Το έργο ολοκληρώθηκε στα 1587, όπως αναφέρεται στην σχετική επιγραφή του κυρίως Ναού, που βρίσκεται κάτω από την απεικόνιση του κτήτορα. Στη βορεινή πλευρά της Λιτής, είναι προσκολλημένο Παρεκκλήσι του 1739 προς τιμήν του Τιμίου Προδρόμου. Το τέμπλο είναι έργο των αρχών του 1700 και έχει φιλοτεχνηθεί από λαϊκούς ξυλογλύπτες, με πιθανή καταγωγή από την Ήπειρο. Θεωρείται από τα καλύτερα του Θεσσαλικού χώρου. Στη Μονή υπάρχουν φορητές Εικόνες βυζαντινής και λαϊκής τεχνοτροπίας, ασημένια δισκοπότηρα και Ευαγγέλια, χειρόγραφα, παλιά έντυπα και βιβλία που, πραγματικά, μας εντυπωσίασαν.
Συνεχίσαμε την διαδρομή μας με θαυμάσια θέα στη Λίμνη Πλαστήρα που σχηματίστηκε το 1959 με την ολοκλήρωση του φράγματος στο νότιο άκρο της επί της αρχής του ποταμού Ταυρωπού ή Μέγδοβα, η ιδέα δε για την κατασκευή της αποδόθηκε στον στρατιωτικό και πολιτικό Νικόλαο Πλαστήρα, όταν το 1935 που επισκέφθηκε την γενέτειρά του, και είχαν σημειωθεί καταστροφικές πλημμύρες στη περιοχή και την Μακεδονία από συνεχείς βροχοπτώσεις, βλέποντας τον χώρο φέρεται να είπε πως “εδώ μια μέρα θα γίνει λίμνη“, απ’ όπου και το πιο γνωστό της όνομα. Η χρηματοδότησή της έγινε από χρήματα που χρωστούσε η Ιταλία στην Ελλάδα (πολεμικές επανορθώσεις) και την κατασκευή ανέλαβε γαλλική εταιρεία. Τα τελευταία χρόνια η λίμνη έχει αξιοποιηθεί και τουριστικά, με αρκετές δραστηριότητες πάνω και γύρω από τη λίμνη.
Τέλος, ο Μεσενικόλας, παλαιό κεφαλοχώρι με αναφορές από τη Μεσαιωνική και Βυζαντινή εποχή, μας ενθουσίασε με την γραφικότητά του. Σήμερα, στο χωριό ζουν και εργάζονται αμπελουργοί και οινοποιοί, έχουν κατασκευαστεί μάλιστα τελευταία σύγχρονα οινοποιεία, ενώ σταφύλια του χωριού οινοποιούνται και από το οινοποιείο της Ένωσης Γεωργικών Συνεταιρισμών της Καρδίτσας. Το Μουσείο του Κρασιού και του Αμπελιού (Οίκος Οίνου και Αμπέλου), που κατασκευάστηκε από τον Δήμο Πλαστήρα, στο χωριό, είναι μια προσπάθεια για την ανάπτυξη του οινοτουρισμού στην περιοχή της λίμνης Πλαστήρα και την προβολή των κρασιών και του χωριού γενικότερα. Θεματικό μουσείο με ιδιαίτερη συλλογή που έχει μαζευτεί με πολύ κόπο.
Συμπερασματικά, οι μαθητές/τριες που είχαν το ενδιαφέρον και τη δημιουργική ανησυχία μπόρεσαν να συνδέσουν τη θεωρία των μαθημάτων στην τάξη με τη βιωματική εμπειρία του πολιτιστικού ταξιδιού. Η εκπαιδευτική αυτή επίσκεψη ήταν η καλύτερη επιλογή, σ’ ένα ταξίδι συσσωρευμένης γνώσης και ευκαιρία κοινωνικής συναναστροφής με τους μαθητές μας, οι οποίοι σε όλη τη διάρκεια της εκδρομής μας υπήρξαν άκρως συνεργάσιμοι και συνεπείς στα δικαιώματα όπως και στις υποχρεώσεις τους.
Αμαλία Κ. Ηλιάδη, φιλόλογος–ιστορικός, Δ/ντρια 9ου Γυμνασίου Τρικάλων