Πρεσβυτέρου Ηρακλή Φίλιου
Θεολόγου, Βαλκανιολόγου
Κληρικού της Ιεράς Μητροπόλεως Σταγών & Μετεώρων
Κι ο Πλωτίνος;
Είναι τόσα πολλά τα παραδείγματα Πατέρων που επηρεάστηκαν στα συγγράμματά τους από τη θύραθεν παιδεία και φιλοσοφική σκέψη. Ένα άλλο παράδειγμα σύγκρασης της θεολογίας με τη φιλοσοφία συναντούμε στον άγιο Γρηγόριο Παλαμά. Στο έργο του ‘’Κεφάλαια φυσικά, θεολογικά, ηθικά τε και πρακτικά 150’’ προσπαθώντας να παραστήσει εικονικά τις αΐδιες υπαρκτικές σχέσεις των προσώπων της Αγίας Τριάδας (μέσα από το σχήμα νους – λόγος – πνεύμα), επηρεάζεται από το αυγουστίνειο μοντέλο και συγκεκριμένα από το 15ο κεφάλαιο του ‘’De Trinitate’’ [43] του ιερού Αυγουστίνου. Στο ‘’De Trinitate’’ ο Αυγουστίνος επηρεάζεται με τη σειρά του από τις τριάδες του Πλωτίνου, ο οποίος τελευταίος κάνει λόγο για τρεις υποστάσεις (εν – νους – ψυχή).
Ο Παύλος και ο Πλάτων.
Πώς λοιπόν δεν σχετίζεται η φιλοσοφία με τη θεολογία; Αξίζει να σημειωθεί πως ακριβώς εκεί εντοπίζεται η ευφυΐα των Καππαδοκών Πατέρων· στην πρόσληψη κατά μορφολογικό τρόπο των εννοιών της αρχαιοελληνικής φιλοσοφίας και στην θεολογική μεταποίηση τους. Αυτό συνέβη αφενός μεν για να αντιμετωπίσουν τις αιρέσεις της εποχής τους, οι οποίες ξεπηδούσαν ακριβώς επειδή γινόταν κακή χρήση της φιλοσοφίας στη θεολογία, αφετέρου δε για να αναδειχθεί η οικουμενικότητα του ευαγγελικού λόγου και το άνοιγμα του σε μορφές και σχήματα από άλλες θρησκείες. Τοιουτοτρόπως, έχουμε σύγκραση της θεολογικής και φιλοσοφικής σκέψης σε πολλά ζητήματα. Για παράδειγμα, σε έργο του ο Μ. Βασίλειος, αναφερόμενος στο ζήτημα των ηδονών, συνδέει τον λόγο του αποστόλου Παύλου με εκείνον του Πλάτωνος: ‘’Με μία δε λέξη, αυτός που δεν θέλει να παραχωρηθεί σαν στο βόρβορο μέσα στις ηδονές, πρέπει να περιφρονεί παντελώς το σώμα, ή τόσο μόνο πρέπει να το φροντίζει, όσο λέγει ο Πλάτων [44], να το έχουμε βοηθό στη φιλοσοφημένη ζωή· λέγων σχεδόν παρόμοια με τον Παύλο, ο οποίος συμβουλεύει ότι δεν πρέπει να φροντίζουμε καθόλου για το σώμα σε αφορμή προς επιθυμίες [45]’’ [46].
Υποσημειώσεις:
[43] Βλ. Αὐγουστίνου, De Trinitate IX, 4, 4, PL 42, 963. Μ. Παπαθωμόπουλου – Ἰ. Τσαβάρη – G. Rigotti (=Μ. Παπαθωμόπουλου – Ἰ. Τσαβάρη – G. Rigotti, Αὐγουστίνου Περί Τριάδος βιβλία πεντεκαίδεκα ἅπερ ἐκ τῆς Λατίνων διαλέκτου εἰς τήν Ἑλλάδα μετήνεγκε Μάξιμος ὁ Πλανούδης, Εἰσαγωγή, ἑλληνικό καί λατινικό κείμενο, γλωσσάριο, Editio princeps, ἐκδ. Κέντρου ἐκδόσεως ἔργων Ἑλλήνων συγγραφέων, Ἀθῆναι 1995, σ. 520.
[44] Πλάτωνος, Πολιτεία, 411 Α.
[45] Ρωμ. 13, 14· Γαλ. 5,16
[46] Μ. Βασιλείου, Προς τους νέους, ὅπως ἄν ἐξ ἑλληνικῶν ὠφελοῖντο λόγων, ΕΠΕ 7, σ. 349.