Παγκόσμια διαιωνίζεται το αίτημα για τον εξανθρωπισμό των κοινωνιών, όπου εν πολλοίς κυριαρχεί το “homo homini lupus”, δηλαδή ο άνθρωπος συμπεριφέρεται προς το συνάνθρωπό του ως λύκος. Και σήμερα ακόμη ισχύει η έκκληση του Προφήτη Ησαΐα από τον όγδοο αιώνα π.Χ. «Δικαιοσύνην μάθετε οι ενοικούντες επί της γης». Καθώς γνωρίζει ο Προφήτης την ανθρώπινη αδυναμία δεν προτρέπει να γίνουμε δίκαιοι, αλλά τουλάχιστον να μάθουμε να έχουμε συναίσθηση του τι είναι δίκαιο και τι άδικο. Ακόμη από τον πέμπτο αιώνα π.Χ. αντηχεί το μεγαλειώδες του τραγικού ποιητή Σοφοκλή «Δε γεννήθηκα για να μισώ, αλλά για ν’ αγαπώ».
Μέχρι στιγμής ο εξανθρωπισμός αποδεικνύεται ανέφικτος και μόνο στο χώρο των ευχών εφικτός, γιατί τούτο το άθλημα δεν επιβάλλεται άνωθεν από ηγέτες ,κυβερνήσεις και ιδεολογίες. Μόνο κατακτάται πρώτα σε προσωπικό επίπεδο και στη συνέχεια σε κοινωνικό, αφού τα επί μέρους πρόσωπα απαρτίζουν τις κοινωνίες, αναδεικνύουν ηγέτες και συγκροτούν κυβερνήσεις. Το ζητούμενο είναι ο τρόπος αυτής της κατάκτησης. Μήπως και οι επί μέρους ιδεολογίες ανά τους αιώνες αυτόν τον τρόπο δεν ανιχνεύουν;
Αφού μελετήσει κανείς τα περί έννοιας της ψυχής από τον Όμηρο μέχρι σήμερα και αποδεχθεί την ύπαρξή της και τη σχέση της προς μια πηγή Αγαθού ή την αποκοπή της από αυτή τη σχέση, καταλήγει μέσα από ψήγματα Πατερικής προσέγγισης του ανθρώπου στα ακόλουθα. Για το τι βέβαια είναι το Αγαθό επαφίεται στον καθένα μας. Στα καθ’ ημάς η ορθόδοξη εκκλησιαστική εμπειρία αποκαλύπτει το Αγαθό ως ασυγχύτως αδιαίρετο και συνάμα διαιρετό Τριαδικό Θεό.
Τρία λοιπόν είναι τα πιο μεγάλα, που γίνονται αρχή του κακού και που γεννούν κάθε κακία και κοινωνική δυσαρμονία: η άγνοια, η φιλαυτία και η τυραννική συμπεριφορά. Το καθένα εξαρτάται και υποστηρίζεται από τα άλλα δύο. Από την άγνοια του Αγαθού προέρχεται η φιλαυτία, ενώ από αυτήν, η τυραννική συμπεριφορά προς τους συνανθρώπους. Και δεν θα υπάρξει αντίρρηση για το ότι από τη στιγμή που αυτές εγκαταστάθηκαν μέσα μας η σφαλερή χρήση των δυνάμεων της ψυχής, δηλαδή του λογιστικού, του επιθυμητικού και του θυμοειδούς, επιφέρει δεινά στην προσωπική μας ζωή, στις διαπροσωπικές, διακοινωνικές και διακρατικές σχέσεις.
Ειδικότερα η φιλαυτία και η εξυπνάδα των ανθρώπων, αφού και τους συνανθρώπους και το Νόμο είτε τους παραμέρισε, είτε τους σοφιστεύθηκε, κατακομμάτιασε σε πολλά μέρη τη μια ανθρώπινη φύση, την ισορροπία δηλαδή των δυνάμεων της ψυχής του.
Αφού η φιλαυτία εισήγαγε και εξάπλωσε την αναισθησία που επικρατεί τώρα στην ψυχή, όπλισε με την προαίρεση την ανθρώπινη φύση εναντίον του εαυτού της. Γι’ αυτό, όποιος με σώφρονα λογισμό και γενναίο φρόνημα μπόρεσε να διαλύσει αυτή την αντίφαση της φύσεώς του, ελέησε πρώτα-πρώτα τον εαυτό του, γιατί συμμόρφωσε την προαίρεσή του σύμφωνα με τη φύση του, προσέγγισε δηλαδή το Αγαθό ή μάλλον ομοιώθηκε προς Αυτό και έδειξε στον εαυτό του τι σημαίνει να είναι η ανθρώπινη φύση άμαχη, ειρηνική, χωρίς εναντιότητες, δεμένη σφιχτά με το Αγαθό και τον εαυτό της μέσω της αγάπης, η οποία μας εξαρτά με τον πόθο προς το Αγαθό και μας συνδέει μεταξύ μας με τη συμπάθεια. Η ύπαρξη ή η ανυπαρξία αυτής της σχέσης μεταξύ Αγαθού και προσώπου προσδιορίζει και την ποιότητα των ανθρωπίνων σχέσεων.
Κατά συνέπεια αν από τη φύση του το Αγαθό ενοποιεί και συγκρατεί τα διαιρεμένα, είναι φανερό ότι το κακό, που απορρέει από τη σφαλερή χρήση των δυνάμεων της ψυχής, διαιρεί και καταστρέφει τα ενωμένα. Γιατί από τη φύση του το κακό είναι κάτι που διασκορπίζεται, είναι άστατο, πολύμορφο και διαιρετικό. Το κακό βέβαια κατ’ ουσία είναι ανυπόστατο, του δίνουμε όμως υπόσταση ο καθένας μας, όταν διαρρηγνύουμε τη σχέση μας με το Αγαθό. Αν όμως το λογικό επιστατεί στις άλλες δύο δυνάμεις , δηλαδή στο θυμικό και επιθυμητικό, τότε κατακτώνται προσωπικές και κοινωνικές αρετές, που θα σμιλέψουν κατά το μέτρο των αδυναμιών μας κοινωνίες και κράτη χωρίς παθογένειες. Ανάγκη λοιπόν να εντρυφήσουμε στην Πατερική ανθρωπολογία.
Όπως αντιλαμβάνεται ο καθένας, τα πράγματα δεν είναι μονοδιάστατα, δηλαδή καλές κυβερνήσεις, κόμματα και πολιτικές ιδεολογίες και πάμε σε ένα κόσμο όμορφο και αγγελικά πλασμένο. Οι αρμονικές σχέσεις στις κοινωνίες είναι πρώτα υπόθεση προσωπική και δευτερευόντως δυσβάστακτο βάρος έως ανέφικτο ηγετών, πολιτικών σχηματισμών και πάσης φύσεως ιδεολογίας.
Θανάσης Νάστας, φιλόλογος εκπαιδευτικός