Συμπεράσματα Επιστημονικού Σεμιναρίου «Ο ρόλος των Ενδοκρινικών Διαταρακτών μέσω της Διατροφής και του Περιβάλλοντος στην Υγεία»

Με επιτυχία ολοκληρώθηκαν οι εργασίες του Επιστημονικού Σεμιναρίου με θέμα: «Ο ρόλος των Ενδοκρινικών Διαταρακτών μέσω της Διατροφής και του Περιβάλλοντος στην Υγεία» που διοργανώθηκε από το Τμήμα Διαιτολογίας και Διατροφολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, σε συνεργασία με τη Μονάδα Ενδοκρινολογίας, Σακχαρώδη Διαβήτη και Μεταβολισμού της Β΄ Μαιευτικής και Γυναικολογικής Κλινικής του Αρεταιείου Νοσοκομείου, της Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, την Κλινική Ενδοκρινολογίας και Μεταβολικών Νόσων του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Λάρισας του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και την Ενδοκρινολογική Κλινική του Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Ιωαννίνων του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Το Σεμινάριο πραγματοποιήθηκε στις 7 & 8 Μαρτίου 2025 στο Κέντρο Έρευνας «Μουσείο Τσιτσάνη» στα Τρίκαλα, υπό την Αιγίδα του Ιατρικού Συλλόγου Τρικάλων, της Ελληνικής Ενδοκρινολογικής Εταιρείας, της Περιφέρειας Θεσσαλίας και του Δήμου Τρικκαίων. Πρόκειται για την πρώτη επιστημονική εκδήλωση για το συγκεκριμένο θέμα στον Ελλαδικό χώρο.

Στόχος του σεμιναρίου ήταν να επιτευχθεί μια ολιστική προσέγγιση από την έκθεση του οργανισμού στους ενδοκρινικούς διαταράκτες μέχρι τις πιθανές τους επιπτώσεις στην ανάπτυξη και στη συνολική του υγεία.

Τα Συμπεράσματα που προέκυψαν ήταν τα εξής:

• Οι ενδοκρινικοί διαταράκτες (Endocrine Disrupting Chemicals – EDCs) είναι χημικές ουσίες που εισέρχονται στον οργανισμό και διαταράσσουν τη φυσιολογική λειτουργία των ορμονών. Βρίσκονται σε πληθώρα καταναλωτικών προϊόντων, όπως τρόφιμα, πλαστικά, καλλυντικά και φυτοφάρμακα και η επαφή μας με αυτά είναι καθημερινή και αναπόφευκτη.
• Οι πιο συχνές κατηγορίες ενδοκρινικών διαταρακτών είναι:
  • Δισφαινόλες (BPA, BPS, BPF): Χρησιμοποιούνται στην κατασκευή πλαστικών και επιστρώσεων κονσερβών.
  • Φθαλικές ενώσεις: Βρίσκονται σε αρώματα, πλαστικά και καλλυντικά.
  • PFAS (πολυφθοριωμένες ενώσεις): Χρησιμοποιούνται σε αντικολλητικά σκεύη, αδιάβροχα υφάσματα και πυροσβεστικούς αφρούς.
  • Φυτοφάρμακα: Αρκετές ουσίες έχουν απαγορευτεί, όμως ανιχνεύονται ακόμη στο περιβάλλον λόγω του μεγάλου χρόνου ημίσειας ζωής τους.
  • Βαρέα μέταλλα: κάδμιο, αρσενικό, υδράργυρος
• Τα χαρακτηριστικά της δράσης των ενδοκρινικών διαταρακτών είναι:
• Δεν δρουν δοσοεξαρτώμενα: Ακόμη και σε πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις μπορεί να προκαλέσουν μεγάλες επιδράσεις.
• Έχουν μεγάλο χρόνο ημίσειας ζωής: Συγκεντρώνονται στο περιβάλλον και στον ανθρώπινο οργανισμό για δεκαετίες.
• Ο χρόνος έκθεσης σε αυτά είναι καθοριστικός, καθώς η έκθεση στην εμβρυϊκή ζωή ή σε μικρή ηλικία έχει ισχυρότερη επίδραση
• Εισέρχονται στον οργανισμό με πολλούς τρόπους: Μέσω της τροφής, του νερού, του αέρα, των καλλυντικών και των συσκευασιών.
• Αλληλεπιδρούν με άλλους διαταράκτες, δημιουργώντας πολλαπλασιαστική δράση
• Οι επιδράσεις τους μεταφέρονται στις επόμενες γενιές: Μέσω επιγενετικών μηχανισμών, επηρεάζοντας άτομα που δεν έχουν εκτεθεί άμεσα.

• Ισχυρά επιστημονικά δεδομένα από ζωικά μοντέλα και κυτταρικές σειρές έχουν ενοχοποιήσει ορισμένες ουσίες για σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία και για το λόγο αυτό έχουν απαγορευτεί όπως η BPA και φυτοφάρμακα όπως το DDT. Παρόλα αυτά νέες χημικές ενώσεις συνεχώς αναπτύσσονται χωρίς επαρκή μελέτη των επιδράσεών τους. Επιπλέον, οι απαγορευμένες ουσίες παραμένουν στο περιβάλλον για δεκαετίες λόγω του μεγάλου χρόνου ημίσειας ζωής τους.
• Μελέτες σε ανθρώπους έχουν συσχετίσει την έκθεση σε ενδοκρινικούς διαταράκτες με ποικίλα νοσήματα ωστόσο τα δεδομένα δεν είναι ισχυρά καθώς βασίζονται σε μελέτες παρατήρησης και δεν μπορεί να αποδειχθεί αιτιολογική σχέση όπως στα ζωικά μοντέλα. Η έκθεση σε ορισμένους ενδοκρινικούς διαταράκτες έχει συσχετιστεί με ορμονοεξαρτώμενους καρκίνους (μαστού, προστάτη), διαταραχές αναπαραγωγικού συστήματος σε άνδρες και γυναίκες, προβλήματα κύησης και αρνητικές επιπτώσεις στο έμβρυο, διαταραχές θυρεοειδικής λειτουργίας, μεταβολικά νοσήματα όπως σακχαρώδης διαβήτης και παχυσαρκία ενώ φαίνεται να επιδρά και στην ανάπτυξη του εγκεφάλου και στα επίπεδα της βιταμίνης D.
• Κριτικής σημασίας για την πρόληψη έκθεσης στους ενδοκρινικούς διαταράκτες είναι οι θεσμικές παρεμβάσεις που θα αποσκοπούν στην απαγόρευση ή στον αυστηρότερο έλεγχο χρήσης των δυνητικά επιβλαβών ουσιών. Είναι αναγκαίο να σχεδιαστούν περισσότερες και πιο ποιοτικές μελέτες σε ανθρώπους για νέες ουσίες με πιθανή δράση ενδοκρινικού διαταράκτη ώστε να αποσαφηνιστεί η επίδρασή τους στον άνθρωπο. Οι επιστήμονες υγείας (γυναικολόγοι, παιδίατροι, ενδοκρινολόγοι και διατροφολόγοι) πρέπει να παραμένουν ενήμεροι και να καθοδηγούν τους πολίτες προς πιο ασφαλείς επιλογές. Σε ατομικό επίπεδο κάποια μέτρα που μπορούν να ληφθούν στην καθημερινότητά μας είναι: η αποθήκευση τροφίμων σε γυάλινα ή ανοξείδωτα δοχεία αντί για πλαστικά, αποφυγή χρήσης πλαστικών δοχείων σε φούρνους μικροκυμάτων, προτίμηση καλλυντικών χωρίς φθαλικά/parabens, χρήση  αντικολλητικών σκευών  χωρίς PFAS, κατανάλωση βιολογικών προϊόντων για μείωση έκθεσης σε φυτοφάρμακα.

Οι ενδοκρινικοί διαταράκτες βρίσκονται παντού γύρω μας, κρυμμένοι σε αντικείμενα που χρησιμοποιούμε καθημερινά. Παρόλο που τα διαθέσιμα επιστημονικά δεδομένα είναι περιορισμένα, αυξανόμενες επιστημονικές ενδείξεις υποδεικνύουν ότι οι ενδοκρινικοί διαταράκτες μπορεί να διαδραματίζουν άμεσο ή έμμεσο ρόλο στην παθογένεση πολλών ασθενειών, ωστόσο απαιτείται αρκετή έρευνα ακόμη. Η επανεξέταση των καταναλωτικών επιλογών μας και η υιοθέτηση ενός πιο «φυσικού» τρόπου ζωής είναι το πρώτο βήμα για τη διασφάλιση της υγείας και την μείωση των επιδράσεων των ενδοκρινικών διαταρακτών σε εμάς αλλά και στις επόμενες γενιές.

Εκ Μέρους της Οργανωτικής Επιτροπής