Η γέννηση του Χριστού αναστάτωσε τις δομές του κόσμου τούτου. Ένας κόσμος που πορευόταν στο σκοτάδι της αγνωσίας και της ανέλπιδης προσπάθειας για πλήρωση όλων των υπαρξιακών κενών του ανθρώπου. Είδωλα, ψεύτικοι θεοί, αμαρτία, φθορά, θάνατος, δέσποζαν στην καθημερινότητα του ανθρώπου και κανείς δεν τολμούσε να αναμετρηθεί μαζί τους.
Ύψιστη η σημασία της θείας ενανθρώπισης. Οφείλουμε αρχικά να επισημάνουμε πως το γεγονός της σάρκωσης έχει βαθύτατες συνέπειες για το ανθρώπινο πρόσωπο. Η προαίρεση του ανθρώπου νοσούσε, σύμφωνα με τους Πατέρες της Εκκλησίας και η ελευθερία του κατευθύνθηκε προς μία επιλογή αντίθετη από εκείνη που δημιουργεί και αναπτύσσει κοινωνία, σχέση με τον Θεό. Κάπως έπρεπε να θεραπευτεί αυτό. Με τον πιο ανένταχτο, φιλοσοφικά, τρόπο ο Θεός καταφάσκει στον άνθρωπο, αφού ο ίδιος ενανθρώπισε. Έτσι, λοιπόν, μέσα από το ανθρώπινο του Θεού αγιάσθηκε ο άνθρωπος, θα πει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος. Με την ενσάρκωση αγιάζεται όλος ο άνθρωπος. Τίποτε δεν μένει εκτός αγιασμού. Ο Θεός γίνεται άνθρωπος για να γίνει με χαρισματικό τρόπο ο άνθρωπος θεός, σύμφωνα με τον Μ. Αθανάσιο.
Επιπλέον, το σώμα απενοχοποιήθηκε. Η ενσάρκωση περίτρανα σήμανε την κατάφαση του Θεού στην ύλη, στο ανθρώπινο σώμα, στην ‘’αμαρτωλή’’ και ‘’ένοχη’’ σωματικότητα του Πλάτωνα και του Πλωτίνου. Η ενσάρκωση λειτούργησε ως γροθιά στα μεταφυσικά αδιέξοδα της πλατωνικής και νεοπλατωνικής ανθρωπολογίας. Περισσότερο όμως ως θείο γεγονός καταξίωσε την σωματικότητα, αφού ο Θεός ντύθηκε το ανθρώπινο σώμα στην πραγματικότητα.
Πέρα όμως από τα παραπάνω, στην θεία ενανθρώπιση υφίσταται κάτι πολύ πιο σημαντικό. Ένα σχέδιο θείας Οικονομίας ξετυλίγεται μέσα στην ιστορία, ακουμπώντας τα όρια της, τις αντοχές της, την τραγικότητά της, ανακατεύοντας την τράπουλα ξανά και θέτοντας τον άνθρωπο στο επίκεντρο κοσμοϊστορικών γεγονότων. Με άλλα λόγια ο Χριστός γεννάται για να θέσει τέλος στην κυριαρχία του διαβόλου και στο κράτος του θανάτου. Και το επισφράγισμα αυτού του πατήματος του θανάτου; Η Ανάσταση. Ο Χριστός λοιπόν δεν γεννάται για να αποδείξει κάτι που θα ικανοποιήσει τη δική του αυτάρκεια, καθότι δεν το έχει ανάγκη, ούτε για να προκαλέσει έκπληξη, ούτε να ανακηρυχτεί κυρίαρχος. Με την θεία ενανθρώπιση αλλάζουν οι όροι του ‘’παιχνιδιού’’. Δεν κυριαρχεί ο θάνατος, η φθορά, η πτώση, η καταδίκη, η τιμωρία, αλλά η λύτρωση, την οποία μόνο ο Υιός του Θεού φέρνει στον άνθρωπο, όχι με θεϊκή απομόνωση αλλά με την πιο ριζική αποκάλυψη που συντελέστηκε εντός της ιστορίας.
Η εορτή των Χριστουγέννων δεν αποτελεί μία κατάκτηση του παρόντος πολιτισμού, έναν ακόμη θρίαμβο της επιστήμης, πόσο δε μάλλον μία εύκολη αναμέτρηση για την τεχνητή νοημοσύνη αλλά και κάθε τι που θα προκαλέσει τη γνώση και την επιστήμη, τον ίδιο τον άνθρωπο και φυσικά τις ανάγκες του. Η εορτή έχει ένα νόημα πέρα από τις αντοχές του κόσμου τούτου. Συνθλίβει τα όρια της επιστημονικής επάρκειας, αμφισβητεί κάθε μεταφυσικό οπτιμισμό του σύγχρονου ανθρώπου, αδειάζει τα υπαρξιακά δεδομένα της ανθρώπινης παρουσίας στην ιστορία και στο επέκεινα της. Επιπρόσθετα, και είναι σημαντικό να σημειωθεί αυτό, είναι ξένη προς κάθε ηθική τακτοποίηση μας έναντι όλων των ανεκπλήρωτων ατελειών μας που λειτουργούνται στο φως μιας ψυχολογικής οριοθέτησης του εαυτού.
Ο σύγχρονος άνθρωπος ερωτοτροπεί με την απαξίωση του ανθρωπίνου προσώπου και θέτει σε αμφιβολία την ύπαρξη του Θεού. Από τη στιγμή της πτώσης του πρώτου ανθρώπου μέχρι σήμερα η αλλοτρίωση επικρατεί παντού. Ο ευδαιμονιστικός τρόπος αντίληψης και ζωής δεν αφήνει πολλά περιθώρια για την συνύπαρξη με τους άλλους σε μία σχέση συναλληλίας και συμπόρευσης αλλά και σχέσης που πληρώνει τον άνθρωπο μέσα από την επικοινωνία με τον Θεό. Σωστά επισημαίνει ο αείμνηστος Χρήστος Γιανναράς πως η υπαρκτική αλλοίωση του ανθρώπινου προσώπου – αμαρτία και πτώση του ανθρώπου παραμένει το καίριο ηθικό πρόβλημα, θεμελιακή προϋπόθεση για την υπέρβαση κάθε ευδαιμονιστικής ουτοπίας.
Πού ακροβατούμε; Μεταξύ έρωτος και θανάτου. Δεν θα καταφέρουμε ποτέ να ξεγελάσουμε τον θάνατο με τα μέσα του κόσμου τούτου. Όσοι του κλίνουν το μάτι, παγιδεύονται στις χαοτικές του δυνάμεις. Όσοι θεωρούν πως του ξεφεύγουν μέσα από τον εφήμερο ευδαιμονισμό τους, καθίστανται είδωλα. Όλα όσα συμπαρασύρει μαζί του το κακό δεν αποτελούν παρά παραφωνία μπροστά στην εναρμόνια μελωδία της σωτηρίας. Ανυπόστατο το κακό. Παρυπόσταση ο θάνατος. Πότε θα αντιληφθούμε πως ο Θεός ενανθρώπισε για να μας κάνει βασιλείς της δικής του δόξης; Το μυστήριο θα παραμένει μυστήριο. Κι αυτή είναι η ομορφιά του.
Πρωτοπρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (θεολόγος, βαλκανιολόγος)
Εφημέριος Διάβας Ι.Μ. Σταγών & Μετεώρων