Είναι αλήθεια πως τις τελευταίες ημέρες του χρόνου ανταλλάσσουμε ευχές για ένα καλύτερο έτος που θα ανατείλει, με περισσότερη υγεία, ειρήνη, χαρά. Ξεχνούμε όμως την ίδια στιγμή πως όλα αυτά αποτελούν δωρεές του Θεού και όχι επίτευγμα των ανθρώπων. Ο άνθρωπος μπορεί να τα πετύχει όλα αυτά αλλά μόνο όταν βρίσκεται σε συνεργία με τον Θεό. Όταν αποκόπτεται από τον Θεό τίποτε καλό δεν μπορεί να υπάρξει.
Περνώντας τα χρόνια, παρατηρείται κάτι το οποίο δυστυχώς καθόλου ενθαρρυντικό δεν είναι· ο άνθρωπος στέκεται ολοένα και περισσότερο εχθρικός απέναντι στον Θεό, στον συνάνθρωπό του και στην κτίση ολάκερη. Βλέπετε, δεν είναι μόνο ζήτημα σχέσης Θεού και ανθρώπου. Εξάλλου, στην ορθόδοξη θεώρηση δεν επιβίωνε κανένα μονοφυσιτικό σχήμα, είτε υπαρξιακό, είτε οντολογικό. Δεν είναι μόνο η σχέση ανθρώπου – Θεού, αλλά εδώ συμβαίνει η σχέση αυτή να αφορά και την σχέση ανθρώπου – συνανθρώπου, καθώς και ανθρώπου – κτίσης. Πώς στέκεται ο άνθρωπος της μετανεωτερικής εποχής (postmodernity) απέναντι στον Θεό; Πώς βλέπει τον συνάνθρωπό του; Τί θεωρεί την κτίση; Αυτά τα ερωτήματα βρίσκονται σε διαρκή διαλεκτική σχέση και χρειάζεται να απαντηθούν για να κατανοήσουμε αφενός μεν την εποχή μας, αφετέρου δε για να θέσουμε τις βάσεις πάνω στις οποίες θα κινηθεί η σύγχρονη ανθρωπολογική έρευνα.
Ας δούμε τι συμβαίνει στην περίπτωση που ο άνθρωπος απομακρύνεται από τον Θεό, έχοντας πάντοτε υπόψη μας πως η απομάκρυνση αυτή σημαίνει την απομάκρυνση από τον συνάνθρωπό μας, αλλά και από την κτιστή δημιουργία. Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς σε έναν λόγο του αναφέρει πως ‘’ νοῦς ἀποστᾶς τοῦ Θεοῦ ἤ κτηνώδης γίνεται ἤ δαιμονιώδης’’. Δηλαδή, ο άνθρωπος όταν δεν έχει στο νου τον Θεό, τότε μοιάζει είτε με τα κτήνη, είτε με τους δαίμονες. Αυτό σημαίνει πως είναι ικανός για τα πάντα. Κι αυτό με τραγικό τρόπο το διαπιστώνουμε στη φρικτή εποχή μας, που καταφέραμε τεράστια επιτεύγματα, δεν καταφέραμε όμως να βάλουμε τον Θεό στα σπίτια μας ή νομίζουμε πως Τον βάλαμε. Και το τελευταίο μπορεί να είναι πιο τραγικό ακόμη.
Πράγματι, εκτός σχέσεως με τον Θεό, ο άνθρωπος αποκτά συμπεριφορά κτηνώδη ή δαιμονιώδη, όπως πολύ σωστά επισημαίνει ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς. Αυτό καθρεφτίζει την εποχή μας. Σε μία κοινωνία, όπου ποδοπατήθηκαν οι αξίες, οι αρχές, το ήθος. Η ηθική δεν μας ενδιαφέρει. Η ηθική λειτουργεί σε βάρος του ήθους. Η ηθική κρύβει υποκρισία κι από αυτή έχουμε χορτάσει. Το ήθος είναι που μετράει στους ανθρώπους, ο τρόπος του είναι και του να υπάρχει τι είναι ως ευ είναι. Η ηθική είναι για καλλωπισμένους εξωτερικά ανθρώπους, υποκριτικά μακιγιαρισμένους, ανθρώπους κενούς, με ηθικιστικές τάσεις στην κοινωνία, ανθρώπους του φαίνεσθαι και όχι του είναι.
Ο άνθρωπος που αποστατεί και εναντιώνεται στον Θεό, δεν εμφορείται ήθους. Δεν έχει όρια. Δεν αυτοσυγκρατείται. Δεν σέβεται. Δεν τιμά. Δεν σιωπά. Απέχει από την ευσέβεια. Εμφανίζει μία νοσηρότητα. Βαυκαλίζεται πως αγαπάει τον Θεό και διατηρεί μαζί Του μία σχέση αληθινή, ενώ την ίδια στιγμή διαπράττει έγκλημα εντός των υπαρξιακών του ορίων. Κινείται πιο πολύ στο μηδέν, παρά στο είναι. Δεν αγαπάει τον Θεό. Αγαπάει τον εαυτό του. Ερωτεύεται τον εαυτό του. Αυτοερωτεύεται, με άλλα λόγια. Σε θεολογική, συνάμα και ανθρωπολογική όμως γλώσσα, αυτοερωτισμός σημαίνει δημιουργία ειδώλων στην θέση του αληθινού Θεού. Όταν λοιπόν συμβαίνει αυτό, τότε και ο συνάνθρωπος αποτελεί όχι τον αδελφό, τον φίλο, αλλά τον εχθρό, εκείνον που πρέπει να εξοντωθεί στα όρια μιας εγωπαθούς μονομέρειας και εωσφορικής αλαζονικής ολοκλήρωσης, όχι στα πλαίσια μιας κοινωνίας, επομένως και συνύπαρξης, αλλά αυτοεγκλωβισμού στον ανολοκλήρωτο αφανισμό.
Αποστατεί ο άνθρωπος και εναντιώνεται στον Θεό; Αποστατεί και εναντιώνεται και στον συνάνθρωπο, ως εικόνα του Θεού, αλλά και στην κτίση ως δώρο του καλλιτέχνη Θεού. Ο νους αποσπάται από τον Θεό, αποκτά μία ειδωλική έννοια, εικόνα των πάντων και ο άλλος είναι ο εχθρός, όχι όμως ο αδελφός. Όταν ο νους δεν βρίσκεται υπό την επιρροή του αληθινού Θεού, Τον αποστρέφεται και επαναστατεί. Γι’ αυτό λοιπόν, στις μέρες μας που έχει αυξηθεί η εγκληματικότητα, η βία, το μίσος, η εμπάθεια, η ζήλεια, ο φθόνος, η κακότητα εν τέλει, αυτά συμβαίνουν επειδή έχουμε εξορίσει τον Θεό από την ζωή μας.
Στις 14 Ιουνίου 1964, ο μακαριστός π. Σεραφείμ Ρόουζ, αφού είχε καταθέσει την διπλωματική του εργασία, έγραψε στους γονείς του ένα γράμμα, το οποίο ίσως και να έγραφε και σήμερα στο έτος 2024. Μεταξύ άλλων, σημείωνε τα εξής εκπληκτικά: ‘’Είναι αλήθεια ότι αυτή η γενιά είναι μπερδεμένη. Το μόνο πρόβλημα με μένα είναι ότι δεν είμαι μπερδεμένος και γνωρίζω πολύ καλά ποιο είναι το καθήκον του ανθρώπου: να λατρεύει το Θεό και τον Υιό Του και να προετοιμάζεται για τη ζωή στον επερχόμενο κόσμο όχι να ζει άνετα κι ευτυχισμένα σ’ αυτόν τον κόσμο εκμεταλλευόμενος τον συνάνθρωπο του και ξεχνώντας το Θεό και τη Βασιλεία Του. Αν ο Χριστός ερχόταν σήμερα σ’ αυτόν τον κόσμο, ξέρετε τί θα Του συνέβαινε; Θα Τον έκλειναν σε ψυχιατρείο και θα Τον υπέβαλαν σε ψυχοθεραπεία και το ίδιο θα έκαναν στους άγιους Του. Ό κόσμος θα Τον σταύρωνε σήμερα ακριβώς όπως το έπραξε πριν από δύο χιλιάδες χρόνια, διότι ο κόσμος δεν έχει μάθει τίποτα πέρα από το να κατεργάζεται ακόμη δολιότερες μορφές υποκρισίας’’.
Πρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (θεολόγος, βαλκανιολόγος)
Εφημέριος Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου Διάβας – Ι.Μ. Σταγών & Μετεώρων