Η Κυριακή της Ορθοδοξίας είναι ένα γεγονός θριάμβου, καταλυτικού για τα θεολογικά και σωτηριολογικά πράγματα. Την Κυριακή αυτή, Κυριακή Α’ Νηστειών, γιορτάζουμε με ύφος πανηγυρικό, αν και βρισκόμαστε μέσα στην Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή, την αναστήλωση των ιερών εικόνων.
Στην εποχή μας, όπως και άλλοτε, επικρατεί μία ειρωνεία προς τους χριστιανούς, καθότι στην ορθόδοξη παράδοση μας ασπαζόμαστε τις εικόνες και τις περιφέρουμε γύρω από τους ιερούς ναούς κατά την ημέρα αυτή. Μάλιστα, ιδίως οι μάρτυρες του Ιεχωβά μας χαρακτηρίζουν ειδωλολάτρες, επειδή λατρεύουμε το ξύλο των εικόνων, όπως ισχυρίζονται. Είναι όμως έτσι τα πράγματα;
Τα πράγματα πρέπει οπωσδήποτε να τα αντικρίσουμε υπό το πρίσμα της παράδοσης μας και ιδίως της δογματικής ερμηνείας και έρευνας των γεγονότων, τα οποία σημαίνουν μία σωτηριολογική ερμηνεία για την χριστιανική ανθρωπολογία, αναδεικνύοντας φυσικά την αλήθεια περί του δόγματος και του ήθους εντός των Οικουμενικών Συνόδων και συγκεκριμένα της Ζ’ Οικουμενικής Συνόδου (787) στη Νίκαια της Βιθυνίας. Αξίζει να σημειωθεί πως οι αποφάσεις των Οικουμενικών Συνόδων δεν αποτελούν αποφάσεις ενός μόνο προσώπου που αφορούν μία τοπική Εκκλησία, αλλά οι αποφάσεις αυτές ‘’προ πάντων σε θέματα δογματικής διδασκαλίας εκφράζουν την κοινή συνείδηση, πίστη και εμπειρία της Καθολικής Εκκλησίας’’, καταπώς σημειώνει η καθηγήτρια Δογματικής Δέσπω Λιάλιου.
Το ζήτημα των ιερών εικόνων ταλαιπώρησε πολύ την Εκκλησία. Οι χριστιανοί εκδιώχθηκαν, πολεμήθηκαν, κυνηγήθηκαν από τους εικονοκλάστες. Γιατί όμως; Επειδή ήταν αιρετικοί; Μήπως επειδή δεν μπορεί να εικονίζεται ο Θεός; Κι αν εικονίζεται τι μπορεί να εικονίζεται; Η υπόσταση; Η φύση; Σ’ αυτά απάντησαν οι Πατέρες της Εκκλησίας, με σπουδαία τη συμβολή, ιδιαίτερα των αγίων Ιωάννη Δαμασκηνού και Θεόδωρου Στουδίτου.
Οι εικονοκλάστες ρωτούσαν τους υπερασπιστές των εικόνων, ποια από τις δύο φύσεις του Χριστού εικονίζεται στις εικόνες· η θεία ή η ανθρώπινη; Ο άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης απαντάει ότι ‘’παντός εἰκονιζομένου οὐχ ἡ φύσις, ἀλλ’ ἡ υπόστασις εἰκονίζεται’’. Λαμβάνοντας τώρα υπόψη μας την ταύτιση υπόστασης και προσώπου, στην οποία προέβησαν οι Καππαδόκες Πατέρες, εκείνο που εικονίζεται είναι το πρόσωπο. Και όπως λέει ο Ιωάννης Δαμασκηνός, η υπόσταση του Λόγου δεν είναι υπόσταση άλλοτε της θείας και άλλοτε της ανθρώπινης φύσεως αλλά υπόσταση και των δύο φύσεων. Όμως εικονίζεται ο Λόγος του Θεού ως υπόσταση. Φυσικά και με την ανθρώπινη και με τη θεία φύση, αφού έχουμε την υποστασιοποίηση τους στο ίδιο πρόσωπο. Δεν εικονίζεται όμως η φύση. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως υφίσταται φύση χωρίς υπόσταση, όπως λέει ο Ιωάννης Δαμασκηνός. Όμως, πάλι, αυτό το τελευταίο δεν συνηγορεί στον εικονισμό της φύσης.
Απαντώντας στους εικονοκλάστες αλλά και στους σύγχρονους διώκτες και καταπατητές των εικόνων, όπως πράττουν οι μάρτυρες του Ιεχωβά, ο Ιωάννης Δαμασκηνός απαντά συνοπτικά τα εξής για την προσκύνηση των εικόνων στον Α’ Λόγο προς εκείνους που διαβάλλουν τις άγιες εικόνες: ‘’Πάλαι μέν ὁ Θεός, ὁ ἀσώματος τε καί ἀσχημάτιστος, οὐδαμῶς εἰκονίζετο. Νῦν δέ σαρκί ὀφθέντος Θεοῦ, καί τοῖς ἀνθρώποις συναναστραφέντος, εἰκονίζω Θεοῦ τό ὁρώμενον. Οὐ προσκυνῶ τῇ ὕλη, προσκυνῶ δέ τόν τῆς ὕλης δημιουργόν, τόν ὕλην δι’ ἐμέ γενόμενον καί ἐν ὕλῃ κατοικῆσαι καταδεξάμενον, καί δι’ ὕλης τήν σωτηρίαν μου ἐργασάμενον, καί σέβων οὐ παύσομαι τῇ ὕλῃ δι’ ἧς ἡ σωτηρία μου εἴργασται’’. Πρόκειται για ένα άκρως καταπληκτικό και αντι-μανιχαϊστικό λόγο, που πλήττει την πλατωνική και νεοπλατωνική φιλοσοφία. Γι’ αυτό και θα πει ο Ιωάννης Δαμασκηνός παρακάτω: ‘’Μή κάκιζε τήν ὕλην· οὐ γάρ ἄτιμος. Οὐδέν γάρ ἄτιμον, ὅ παρά Θεοῦ γεγένηται· τῶν Μανιχαίων τοῦτο το φρόνημα’’.
Η ύλη σκανδάλιζε και σκανδαλίζει. Μέσω της ύλης όμως εργάστηκε η σωτηρία μας, όπως λέει παραπάνω ο Ιωάννης Δαμασκηνός. Ο Χριστός ενσαρκώθηκε. Η ανθρωπινότητα του Χριστού δίνει το δικαίωμα στον αγιογράφο να αγιογραφήσει τον Θεό Λόγο. Οι χριστιανοί δεν λατρεύουμε την ύλη. Δεν λατρεύουμε και δεν προσκυνούμε το ξύλο. Τιμούμε το εικονιζόμενο πρόσωπο και το ασπαζόμαστε. Ο λόγος του Μ. Βασιλείου είναι σαφής: ‘’Ἡ γάρ τῆς εἰκόνος τιμή ἐπί τό πρωτότυπον διαβαίνει καί ὁ προσκυνῶν τήν εἰκόνα, προσκυνεῖ ἐν αὐτῇ τοῦ ἐγγραφομένου την ὑπόστασιν’’.
Η Κυριακή της Ορθοδοξίας δεν έρχεται απλά ως ένας θρίαμβος του Θεού απέναντι σε όσους αμφισβητούν την ανθρωπινότητα, επομένως και σωματικότητα του Υιού, αλλά σηματοδοτεί την κατάφαση του Θεού στην ύλη και την ανθρώπινη σωματικότητα. Τον αγιασμό της και την πνευματικοποίηση της. Το κτιστό σώμα που λαμβάνει ο άκτιστος Θεός. Την ύλη που απεικονίζει τον Υιό του Θεού. Τον αόρατο που οράται. Τί περισσότερο μας πρέπει;
Πρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (θεολόγος, βαλκανιολόγος)
Εφημέριος Διάβας Ι.Μ. Σταγών & Μετεώρων