Είναι αλήθεια πως η ορολογία γύρω από την κλιματική κρίση χρησιμοποιείται συχνά από τους επιστήμονες και τα μέσα ενημέρωσης, χωρίς να είναι βέβαιο πως οι πολίτες που δεν έχουν άμεση, επαγγελματική σχέση με το αντικείμενο τις κατανοούν πλήρως. Πρόκειται άλλωστε για επιστημονικές έννοιες, που αφορούν κατά κύριο λόγο στη Φυσική και τη Χημεία και οι οποίες είναι απαραίτητο να «απλοποιηθούν» επαρκώς, ώστε ο μέσος άνθρωπος να μπορεί να καταλάβει τι συμβαίνει και γιατί.
Μεταξύ των πιο συχνών εννοιών που προέκυψαν από την κλιματική κρίση είναι το «φαινόμενο του θερμοκηπίου» και τα «αέρια του θερμοκηπίου». Ας δούμε λοιπόν αναλυτικά τι ακριβώς είναι αυτό το φαινόμενο, ποια είναι αυτά τα αέρια και γιατί συμβάλλουν στη θέρμανση της Γης;
-
Τι είναι το φαινόμενο του θερμοκηπίου;
Σε ένα θερμοκήπιο, το φως του ήλιου εισέρχεται, «εγκλωβίζεται» από την κατασκευή και η θερμότητα διατηρείται. Το φαινόμενο του θερμοκηπίου περιγράφει ένα παρόμοιο φαινόμενο σε πλανητική κλίμακα. Στη θέση της «κατασκευής» έχουμε συγκεκριμένα αέρια, που αυξάνουν ολοένα και περισσότερο τις παγκόσμιες θερμοκρασίες. Πιο αναλυτικά, η επιφάνεια της Γης απορροφά λίγο λιγότερο από τη μισή ενέργεια του ήλιου, ενώ η ατμόσφαιρα απορροφά το 23% και το υπόλοιπο αντανακλάται πίσω στο διάστημα. Οι φυσικές διεργασίες διασφαλίζουν ότι η ποσότητα της εισερχόμενης και εξερχόμενης ενέργειας είναι ίση, διατηρώντας τη θερμοκρασία του πλανήτη σταθερή.
Ωστόσο, η ανθρώπινη δραστηριότητα έχει ως αποτέλεσμα την αυξημένη εκπομπή των λεγόμενων αερίων του θερμοκηπίου (GHG), τα οποία, σε αντίθεση με άλλα αέρια της ατμόσφαιρας, όπως το οξυγόνο και το άζωτο, παγιδεύονται στην ατμόσφαιρα, μη μπορώντας να διαφύγουν από τον πλανήτη, μέσω της αντανάκλασης. Έτσι, αυτή η ενέργεια επιστρέφει στην επιφάνεια και επαναρροφάται. Επειδή, συνολικά, περισσότερη ενέργεια εισέρχεται παρά εξέρχεται από τον πλανήτη, οι επιφανειακές θερμοκρασίες αυξάνονται και δημιουργείται το φαινόμενο του θερμοκηπίου.
-
Γιατί έχει σημασία η θέρμανση;
Η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη έχει μακροπρόθεσμες, δυσμενείς επιπτώσεις στο κλίμα και επηρεάζει τα φυσικά συστήματα της Γης. Οι επιπτώσεις περιλαμβάνουν αυξήσεις στη συχνότητα και την ένταση των ακραίων καιρικών φαινομένων – συμπεριλαμβανομένων πλημμυρών, της ξηρασίας, των πυρκαγιών και των τυφώνων – που επηρεάζουν εκατομμύρια ανθρώπους και προκαλούν τρισεκατομμύρια οικονομικές απώλειες.
«Οι ανθρωπογενείς εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου θέτουν σε κίνδυνο την ανθρώπινη και περιβαλλοντική υγεία», λέει ο Mark Radka, Επικεφαλής του κλάδου Ενέργειας και Κλίματος του Προγράμματος του ΟΗΕ για το περιβάλλον (UNEP). «Οι επιπτώσεις θα γίνουν πιο εκτεταμένες και σοβαρές χωρίς ισχυρή δράση για το κλίμα», συμπληρώνει.
Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου είναι κρίσιμες για την κατανόηση και την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης: Παρά την αρχική πτώση λόγω της πανδημίας COVID-19, η τελευταία έκθεση του UNEP για το χάσμα εκπομπών δείχνει ανάκαμψη και προβλέπει μια καταστροφική αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας τουλάχιστον 2,7 βαθμών αυτόν τον αιώνα, εκτός εάν οι χώρες κάνουν πολύ μεγαλύτερες προσπάθειες για τη μείωση των εκπομπών. Η έκθεση διαπίστωσε επίσης ότι οι εκπομπές GHG πρέπει να μειωθούν στο μισό έως το 2030, εάν θέλουμε να περιορίσουμε την υπερθέρμανση του πλανήτη στους 1,5°C σε σύγκριση με τα προβιομηχανικά επίπεδα, μέχρι το τέλος του αιώνα.
-
Ποια είναι τα κύρια αέρια του θερμοκηπίου;
Οι υδρατμοί είναι ο μεγαλύτερος γενικός παράγοντας στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Ωστόσο, σχεδόν όλοι οι υδρατμοί στην ατμόσφαιρα προέρχονται από φυσικές διεργασίες. Το διοξείδιο του άνθρακα (CO2), το μεθάνιο (CH4) και το υποξείδιο του αζώτου (N2O) είναι τα κύρια GHG που πρέπει να μας ανησυχούν. Το CO2 παραμένει στην ατμόσφαιρα για έως και 1.000 χρόνια, το μεθάνιο για περίπου μια δεκαετία και το υποξείδιο του αζώτου για περίπου 120 χρόνια.
Σε περίοδο 20 ετών, όμως, το μεθάνιο είναι 80 φορές πιο ισχυρό από το CO2 στην πρόκληση υπερθέρμανσης του πλανήτη, ενώ το υποξείδιο του αζώτου είναι 280 φορές πιο ισχυρό.
-
Πώς η ανθρώπινη δραστηριότητα παράγει αυτά τα αέρια του θερμοκηπίου;
Ο άνθρακας, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο συνεχίζουν να τροφοδοτούν πολλά μέρη του κόσμου. Ο άνθρακας είναι το κύριο στοιχείο σε αυτά τα καύσιμα και, όταν καίγεται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, τη μεταφορά ενέργειας ή την παροχή θερμότητας, παράγουν CO2.
Η εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου, η εξόρυξη άνθρακα και οι χώροι υγειονομικής ταφής απορριμμάτων ευθύνονται για το 55% των εκπομπών μεθανίου που προκαλούνται από τον άνθρωπο. Περίπου το 32% των εκπομπών μεθανίου που προκαλούνται από τον άνθρωπο αποδίδονται σε αγελάδες, πρόβατα και άλλα μηρυκαστικά που ζυμώνουν την τροφή στο στομάχι τους. Η αποσύνθεση της κοπριάς είναι μια άλλη γεωργική πηγή του αερίου, όπως και η καλλιέργεια ρυζιού.
Οι ανθρωπογενείς εκπομπές οξειδίου του αζώτου προκύπτουν σε μεγάλο βαθμό από τις γεωργικές πρακτικές. Τα βακτήρια στο έδαφος και στο νερό μετατρέπουν φυσικά το άζωτο σε οξείδιο του αζώτου, αλλά η χρήση λιπασμάτων και η απορροή προσθέτουν σε αυτή τη διαδικασία προσθέτοντας περισσότερο άζωτο στο περιβάλλον.
Τα φθοριούχα αέρια – όπως οι υδροφθοράνθρακες, οι υπερφθοράνθρακες και το εξαφθοριούχο θείο – είναι GHG που δεν υπάρχουν φυσικά. Οι υδροφθοράνθρακες είναι ψυκτικά μέσα που χρησιμοποιούνται ως εναλλακτικές για τους χλωροφθοράνθρακες (CFC), οι οποίοι, έχοντας καταστρέψει το στρώμα του όζοντος, καταργήθηκαν σταδιακά χάρη στο Πρωτόκολλο του Μόντρεαλ. Τα άλλα έχουν βιομηχανικές και εμπορικές χρήσεις. Ενώ τα φθοριούχα αέρια είναι πολύ λιγότερο διαδεδομένα από άλλα GHG και δεν καταστρέφουν το στρώμα του όζοντος όπως τα CFC, εξακολουθούν να είναι πολύ ισχυρά. Σε μια περίοδο 20 ετών, το δυναμικό υπερθέρμανσης του πλανήτη ορισμένων φθοριούχων αερίων είναι έως και 16.300 φορές μεγαλύτερο από αυτό του CO2.
-
Τι μπορούμε να κάνουμε για να μειώσουμε τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου;
Η στροφή προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η τιμή του άνθρακα και η σταδιακή κατάργηση του άνθρακα είναι όλα σημαντικά στοιχεία για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. «Πρέπει να εφαρμόσουμε ισχυρές πολιτικές που να υποστηρίζουν τις αυξημένες φιλοδοξίες. Δεν μπορούμε να συνεχίσουμε στον ίδιο δρόμο και να περιμένουμε καλύτερα αποτελέσματα. Χρειάζεται δράση τώρα», », λέει ο κ. Radka.
Κατά τη διάρκεια της COP26, η Ευρωπαϊκή Ένωση και οι Ηνωμένες Πολιτείες εγκαινίασαν την Παγκόσμια Δέσμευση Μεθανίου, η οποία θα δει περισσότερες από 100 χώρες να στοχεύουν στη μείωση κατά 30 τοις εκατό των εκπομπών μεθανίου στους τομείς των καυσίμων, της γεωργίας και των αποβλήτων έως το 2030.
«Παρά τις προκλήσεις, υπάρχει λόγος να είμαστε αισιόδοξοι», αναφέρει ο ΟΗΕ, εξηγώντας πως «από το 2010 έως το 2021, εφαρμόστηκαν πολιτικές για μείωση των ετήσιων εκπομπών κατά 11 γιγατόνους έως το 2030, σε σύγκριση με αυτό που θα συνέβαινε διαφορετικά».
Ο περιορισμός των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου είναι μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα στην προσπάθειά της για την προστασία του πλανήτη.