Η πολιτική της ΕΕ για τα απόβλητα έχει μακρά ιστορία και εστίαζε ανέκαθεν στην περιβαλλοντικά πιο βιώσιμη διαχείριση αποβλήτων. Ο χάρτης πορείας για μια αποδοτική, από πλευράς πόρων, Ευρώπη και η δέσμη μέτρων για την κυκλική οικονομία αναμένεται να μεταβάλουν αυτή την τάση, μετατρέποντας την οικονομία της ΕΕ σε βιώσιμη έως το 2050. Οι τέσσερις νέες οδηγίες σχετικά με τα απόβλητα, στο πλαίσιο της πρόσφατης δέσμης μέτρων για την κυκλική οικονομία, εισάγουν νέους στόχους για τη διαχείριση αποβλήτων, όσον αφορά την πρόληψη, την επαναχρησιμοποίηση, την ανακύκλωση και την υγειονομική ταφή των αποβλήτων.
Η στρατηγική της ΕΕ εντοπίζει βασικές προκλήσεις, στις οποίες συμπεριλαμβάνονται τα χαμηλά ποσοστά επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης των πλαστικών αποβλήτων, των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου που συνδέονται με την παραγωγή και την αποτέφρωση πλαστικών, και η παρουσία πλαστικών αποβλήτων στους ωκεανούς. Η Επιτροπή προτείνει, έως το 2030, όλες οι πλαστικές συσκευασίες να σχεδιάζονται ώστε να είναι ανακυκλώσιμες ή επαναχρησιμοποιήσιμες. Προκειμένου να επιτευχθεί αυτός ο στόχος, η στρατηγική παρουσιάζει ένα ευρύ φάσμα μέτρων που επικεντρώνονται σε τέσσερις τομείς: 1) στη βελτίωση των οικονομικών παραμέτρων και της ποιότητας της ανακύκλωσης πλαστικών, 2) στον περιορισμό των πλαστικών αποβλήτων και απορριμμάτων, 3) στην προώθηση των επενδύσεων και της καινοτομίας στην αλυσίδα αξίας των πλαστικών υλών και 4) στην αξιοποίηση των δυνατοτήτων για δράση σε παγκόσμια κλίμακα.
Το νέο σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία για μια πιο καθαρή και πιο ανταγωνιστική Ευρώπη δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο του 2020 και αποτελεί έναν από τους ακρογωνιαίους λίθους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, του νέου θεματολογίου της ΕΕ για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Αναγγέλλει πρωτοβουλίες καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής των προϊόντων, οι οποίες στοχεύουν, για παράδειγμα, στον σχεδιασμό τους, την προώθηση των διαδικασιών κυκλικής οικονομίας, την προαγωγή της βιώσιμης κατανάλωσης και επιδιώκουν να διασφαλίσουν ότι οι χρησιμοποιούμενοι πόροι διατηρούνται στην οικονομία της ΕΕ για όσο το δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.
Η Επιτροπή ενέκρινε το πρώτο ορόσημο του σχεδίου δράσης στις 10 Δεκεμβρίου 2020. Αφορά πρόταση κανονισμού για τον εκσυγχρονισμό της νομοθεσίας της ΕΕ σχετικά με τις ηλεκτρικές στήλες. Στόχος είναι η βιωσιμότητα, η κυκλικότητα, η υψηλή απόδοση και η ασφάλεια των ηλεκτρικών στηλών που διατίθενται στην αγορά της ΕΕ καθ’ όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους, καθώς και η συλλογή, αναπροσαρμογή και ανακύκλωσή τους, ώστε να καταστούν πραγματική πηγή πολύτιμων πρώτων υλών. Συνεπάγεται υποχρεωτικές απαιτήσεις για όλες τις ηλεκτρικές στήλες (δηλαδή βιομηχανικές στήλες, μπαταρίες αυτοκινήτων, ηλεκτρικών οχημάτων και φορητές στήλες) που διατίθενται στην αγορά της ΕΕ. Στις απαιτήσεις αυτές περιλαμβάνονται η χρήση υλικών υπεύθυνου πορισμού με περιορισμένη χρήση επικίνδυνων ουσιών, η ελάχιστη περιεκτικότητα σε ανακυκλωμένα υλικά, το αποτύπωμα άνθρακα, οι επιδόσεις και η ανθεκτικότητα, η σήμανση και η επίτευξη των στόχων συλλογής και ανακύκλωσης.
Η στρατηγική της ΕΕ για τις πλαστικές ύλες στην κυκλική οικονομία
Η στρατηγική της ΕΕ για τις πλαστικές ύλες στην κυκλική οικονομία έχει οδηγήσει σε ολοκληρωμένη σειρά πρωτοβουλιών που ανταποκρίνονται σ’ ένα πρόβλημα που προκαλεί σοβαρή ανησυχία στην κοινή γνώμη. Ωστόσο, δεδομένου ότι η κατανάλωση πλαστικών υλών αναμένεται να διπλασιαστεί εντός των επόμενων 20 ετών, η Επιτροπή θα λάβει περαιτέρω μέτρα για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που θέτει για τη βιωσιμότητα το εν λόγω ευρέως διαδεδομένο υλικό και θα συνεχίσει να προωθεί συντονισμένη προσέγγιση για την αντιμετώπιση της ρύπανσης από πλαστικές ύλες σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η Επιτροπή, προκειμένου να αυξήσει την αξιοποίηση του ανακυκλωμένου περιεχομένου και να συμβάλει στην περισσότερο βιώσιμη χρήση των πλαστικών υλών, θα θεσπίσει υποχρεωτικές απαιτήσεις σχετικά με το ανακυκλωμένο περιεχόμενο και μέτρα μείωσης των αποβλήτων για βασικά προϊόντα όπως οι συσκευασίες, τα δομικά υλικά και τα οχήματα, λαμβανομένων επίσης υπόψη των δραστηριοτήτων της συμμαχίας για την ανακύκλωση των πλαστικών.
Εκτός από τα μέτρα για τη μείωση των πλαστικών απορριμμάτων, η Επιτροπή θα εξετάσει την παρουσία μικροπλαστικών στο περιβάλλον, προβαίνοντας στις ακόλουθες ενέργειες:
• περιορισμό των μικροπλαστικών που έχουν προστεθεί σκόπιμα και καταπολέμηση των συσσωματωμάτων, λαμβανομένης υπόψη της γνώμης του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Χημικών Προϊόντων·
• ανάπτυξη μέτρων επισήμανσης, τυποποίησης, πιστοποίησης και κανονιστικών μέτρων για την ακούσια απελευθέρωση μικροπλαστικών, συμπεριλαμβανομένων μέτρων για την αύξηση της δέσμευσης μικροπλαστικών σε όλα τα σχετικά στάδια του κύκλου ζωής των προϊόντων·
• περαιτέρω ανάπτυξη και εναρμόνιση των μεθόδων μέτρησης μικροπλαστικών που απελευθερώνονται ακούσια, ιδίως από ελαστικά και υφάσματα, και παροχή εναρμονισμένων δεδομένων για τις συγκεντρώσεις μικροπλαστικών στο θαλασσινό νερό.
• εξάλειψη των κενών στην επιστημονική γνώση για τον επικινδυνότητα και την παρουσία των μικροπλαστικών στο περιβάλλον, το πόσιμο νερό και τα τρόφιμα.
Επιπλέον, η Επιτροπή θα αντιμετωπίσει τις αναδυόμενες προκλήσεις όσον αφορά τη βιωσιμότητα, μέσω της ανάπτυξης πλαισίου πολιτικής για τα κατωτέρω ζητήματα:
• τον εφοδιασμό, τη σήμανση και τη χρήση πλαστικών υλών βιολογικής προέλευσης, βάσει αξιολόγησης του βαθμού στον οποίο η χρήση πρώτων υλών βιολογικής προέλευσης συνεπάγεται πραγματικά περιβαλλοντικά οφέλη, πέραν της μείωσης στη χρήση ορυκτών πόρων·
• τη χρήση βιοαποδομήσιμων ή λιπασματοποιήσιμων πλαστικών υλών, βάσει αξιολόγησης των εφαρμογών στις οποίες η εν λόγω χρήση μπορεί να αποβεί επωφελής για το περιβάλλον, και των κριτηρίων που διέπουν τις εφαρμογές αυτές. Σκοπός είναι να διασφαλιστεί ότι ένα προϊόν που επισημαίνεται ως «βιοαποδομήσιμο» ή «λιπασματοποιήσιμο» δεν οδηγεί τους καταναλωτές σε επιλογές διάθεσης που προκαλούν πλαστικά απορρίμματα ή ρύπανση λόγω ακατάλληλων περιβαλλοντικών συνθηκών ή ανεπαρκούς χρόνου για αποδόμηση.
Η Επιτροπή θα διασφαλίσει την έγκαιρη εφαρμογή της νέας οδηγίας για τα πλαστικά προϊόντα μίας χρήσης και τα αλιευτικά εργαλεία προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της θαλάσσιας ρύπανσης από πλαστικά απορρίμματα, με παράλληλη διασφάλιση της ενιαίας αγοράς, ιδίως όσον αφορά τα κατωτέρω:
• εναρμονισμένη ερμηνεία των προϊόντων που καλύπτονται από την οδηγία·
• επισήμανση προϊόντων όπως καπνός, κυπελλάκια και υγρά μαντηλάκια, και διασφάλιση της χρήσης φιαλών με μη αποσπώμενα καπάκια για την πρόληψη της δημιουργίας απορριμμάτων·
• ανάπτυξη, για πρώτη φορά, κανόνων για τη μέτρηση του ανακυκλωμένου περιεχομένου στα προϊόντα.