Τον 21ο αιώνα ο φόβος της μετάδοσης ασθενειών από τα ζώα στον άνθρωπο αυξήθηκε πολύ με διαφόρων ειδών περιστατικά και φυσικά έφτασε στο απόγειο του με την πανδημία του κορονοϊού. Όμως όπως φαίνεται ο άνθρωπος δεν είναι μόνο θύμα αυτής της κατάστασης αλλά μετατρέπεται εσχάτως και σε θύτη.
Κάτι δεν πήγαινε καλά με τους χιμπατζήδες στο Εθνικό Πάρκο Kibale της Ουγκάντα, Πολλοί από την κοινότητα των 205 χιμπατζήδων έβηχαν, φτερνίζονταν και φαίνονταν σε πολύ κακή κατάσταση. Κανείς όμως δεν μπορούσε να πει με βεβαιότητα τι τους ταλαιπωρούσε ακόμη και όταν τα ζώα άρχισαν να πεθαίνουν.
Οι νεκροτομές μπορούν να βοηθήσουν στον εντοπισμό της αιτίας θανάτου, αλλά κανονικά, τα σώματα των χιμπατζήδων που υποκύπτουν σε ασθένειες εντοπίζονται πολύ καιρό μετά την έναρξη της αποσύνθεσης, αν όχι καθόλου. Έτσι, όταν ο Τόνι Γκόλντμπεργκ, ένας Αμερικανός επιδημιολόγος άγριας ζωής που επισκέφτηκε το Κιμπάλε, έμαθε ότι ένα ενήλικο θηλυκό με το όνομα Στέλλα είχε βρεθεί πρόσφατα νεκρό, ο Γκόλντμπεργκ ήξερε ότι αυτή ήταν μια σπάνια ευκαιρία να αναζητήσει μια απάντηση.
Ο Γκόλντμπεργκ και δύο κτηνίατροι από την Ουγκάντα οδήγησαν για δύο ώρες σε ένα απομακρυσμένο μέρος του πάρκου, και στη συνέχεια οδήγησαν τον εξοπλισμό τους για άλλη μια ώρα με τα πόδια μέσα από το λοφώδες, δασικό έδαφος μέχρι το σημείο που βρισκόταν το σώμα της Στέλας. Σήκωσαν το ζώο των 45 κιλών το έβαλαν σε έναν μουσαμά και έπιασαν δουλειά. Καθώς έσκυβαν πάνω από τον χιμπατζή, ο ιδρώτας μαζεύτηκε κάτω από τις ολόσωμες προστατευτικές στολές τους και τα γυαλιά τους θάμπωσαν στον υγρό αέρα. Εργάστηκαν σχολαστικά στα συστήματα οργάνων του ζώου συλλέγοντας δείγματα και καταγράφοντας δεδομένα. Το να μην ξέρει τι την είχε σκοτώσει ήταν «εκνευριστικό» λέει ο Γκόλντμεργκ. «Θα μπορούσε να ήταν Έμπολα».
Καθώς η νεκροψία προχωρούσε, ωστόσο, ο Γκόλντμπεργκ άρχισε να βλέπει ενδεικτικά σημάδια μιας οικείας ασθένειας: συσσώρευση υγρού στην θωρακική κοιλότητα της Στέλλας και γύρω από την καρδιά της. Πνευμονικός ιστός που ήταν σκούρο κόκκινο, ενοποιημένος και σημειωμένος με βλάβες. Έμοιαζε, με άλλα λόγια, σαν ο χιμπατζής να είχε πεθάνει από σοβαρή πνευμονία. Μήνες αργότερα, οι μοριακές δοκιμές αποκάλυψαν τον ένοχο πίσω από το ξέσπασμα: τον ανθρώπινο μεταπνευμονοϊό, ο οποίος προκαλεί ασυνήθιστες αναπνευστικές λοιμώξεις στους ανθρώπους, αλλά είναι «πολύ γνωστός δολοφόνος» στους στενότερους συγγενείς μας πρωτευόντων.
Όπως αναφέρει σε δημοσίευση της η επιθεώρηση «Nature» αυτό το φαινόμενο των ζώων που κολλάνε ασθένειες από τον άνθρωπο, που ονομάζεται αντίστροφη ζωονόσος, επηρεάζει είδη σε όλο τον κόσμο — από μύδια μολυσμένα με τον ιό της ηπατίτιδας Α και τσιτάχ που πέφτουν με γρίπη Α, μέχρι το παράσιτο Giardia duodenalis που μεταδόθηκε σε αφρικανικούς σκύλους (Lycaon pictus) και η φυματίωση που μεταδόθηκε στους ασιατικούς ελέφαντες. Όμως λόγω της εξελικτικής εγγύτητάς τους με τους ανθρώπους, οι μεγάλοι πίθηκοι τείνουν να είναι πιο ευάλωτοι στις ασθένειές μας. «Μοιραζόμαστε πάνω από το 98% του γενετικού μας υλικού με γορίλες και χιμπατζήδες, έτσι μπορούμε εύκολα να τους αρρωστήσουμε», λέει η Γκλάντις Καλέμα Ζικουσόκα κτηνίατρος άγριας ζωής και ιδρύτρια της Conservation Through Public Health, μιας μη κερδοσκοπικής ομάδας στο Entebbe της Ουγκάντα. , αφιερωμένο στην προώθηση της συνύπαρξης ανθρώπων και ζώων.
Οι κίνδυνοι
Για ορισμένους πληθυσμούς μεγάλων πιθήκων που ζουν σε προστατευόμενες περιοχές, οι αντίστροφες ζωονόσοι αποτελούν ακόμη μεγαλύτερη απειλή από την απώλεια οικοτόπων ή τη λαθροθηρία. Αυτό ισχύει για τις περισσότερες, αν όχι όλες, από τις κοινότητες χιμπατζήδων στο Kibale. Σε μια από τις κοινότητες αυτές τα παθογόνα του αναπνευστικού όπως ο ανθρώπινος ρινοϊός C και ο ανθρώπινος μεταπνευμονοϊός είναι οι κύριοι δολοφόνοι χιμπατζήδων για περισσότερα από 35 χρόνια, αντιπροσωπεύοντας σχεδόν το 59% των θανάτων από γνωστή αιτία. Παρά τη σοβαρότητα αυτού του προβλήματος σε ολόκληρη την Αφρική το πρόβλημα δεν έχει μελετηθεί σχεδόν καθόλου.
Ο Γκόλντμπεργκ αποφάσισε ότι θα επικεντρωθεί στην εξεύρεση τρόπων για τη μείωση του κινδύνου τέτοιων επιδημιών στο μέλλον. Ανησυχούσε για τους χιμπατζήδες αλλά περισσότερο από αυτό ήταν μπερδεμένος από την έλλειψη επιδημιολογικής κατανόησης του πώς ακριβώς τα άγρια ζώα προσβάλλονται από ανθρώπινες ασθένειες. Αυτή η διορατικότητα, ήξερε, είναι απαραίτητη για την ανάπτυξη αποτελεσματικών λύσεων. «Συνειδητοποίησα ότι αυτό δεν είναι απλώς κάτι που συμβαίνει πότε πότε», λέει. Είναι ένα σημαντικό πρόβλημα και θα πρέπει να επισημοποιήσουμε τη μελέτη του».
Πολλοί άλλοι επιστήμονες και οικολόγοι συμφωνούν ότι οι ανθρώπινες ασθένειες αποτελούν έναν από τους μεγαλύτερους κινδύνους για τους μεγάλους πιθήκους της Αφρικής και υπάρχουν μερικές προσπάθειες σε εξέλιξη για να χρησιμοποιηθεί μια προσέγγιση που βασίζεται στην έρευνα για να μετριαστεί αυτό το πρόβλημα.
Μετά από μια σχεδόν δεκαετή παύση, για παράδειγμα, η Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN) δημοσιεύει τις πιο πρόσφατες κατευθυντήριες γραμμές για την πρόληψη ασθενειών στους πιθήκους που μπορεί να προέρχονται από τον τουρισμό στα σαφάρι. Και τον περασμένο Ιούλιο, μια ομάδα εργασίας που στοχεύει να συγκεντρώσει επιστήμονες, οικολόγους, κοινοτικούς προγραμματιστές, τουριστικούς πράκτορες και κυβερνητικούς αξιωματούχους στην Ουγκάντα συναντήθηκε για να μιλήσει για την καλύτερη επιβολή των υπεύθυνων τουριστικών πρακτικών και την τυποποίηση του εκπαιδευτικού περιεχομένου για τους τουρίστες.
Ωστόσο, εξακολουθεί να υπάρχει ανάγκη για όλα τα μέρη – συμπεριλαμβανομένων των επιστημόνων – να δώσουν πολύ μεγαλύτερη προσοχή σε αυτό το ζήτημα, λέει ο Φαμπιάν Λιντέρτζ, διευθυντής του Ινστιτούτου Helmholtz for One Health στο Greifswald της Γερμανίας. «Όσο πιο συγκεκριμένα στοιχεία έχουμε για το πώς συμβαίνει η μετάδοση και πού βρίσκονται οι παράγοντες κινδύνου, τόσο καλύτερα και πιο αυστηρά είναι τα μέτρα υγιεινής που λαμβάνουμε. Αυτό θα καθιστούσε επίσης ισχυρότερα τα επιχειρήματα για να πειστούν οι τουριστικοί πράκτορες και άλλοι ενδιαφερόμενοι να τηρήσουν αυτές τις κατευθυντήριες γραμμές».