Γενικά στοιχεία
Η νόσος Wilson ή ηπατοφακοειδής εκφύλιση είναι μια σπάνια κληρονομική νόσος. Κληρονομείται με αυτοσωμικό υπολειπόμενο χαρακτήρα, ενώ η συχνότητα της νόσου είναι παγκοσμίως 3 ασθενείς/100.000 πληθυσμού. Μπορούν να παρουσιαστούν ηπατικές (στο συκώτι), νευρολογικές και ψυχιατρικές εκδηλώσεις. Πρώτος περιέγραψε τη νόσο το 1912 ο Kinnier Wilson, το όνομα και του οποίου έλαβε. Η νόσος αφορά τη συσσώρευση χαλκού σε διάφορα όργανα του σώματος.
Στη νόσο του Wilson, ο πλεονάζων χαλκός δεν αποβάλλεται, αλλά συσσωρεύεται στο ήπαρ (συκώτι) αρχικά και στη συνέχεια και σε άλλους ιστούς [κεντρικό νευρικό σύστημα, κερατοειδής (μάτια), νεφροί]. Το 1993 εντοπίστηκε στο χρωμόσωμα 13 το γονίδιο ATP7B. H μετάλλαξη του γονιδίου οδηγεί σε μειωμένη παραγωγή της πρωτεΐνης μεταφοράς χαλκού στα ηπατοκύτταρα.
Η διαταραχή αυτή προκαλεί απορρύθμιση της μεταφοράς και απόδοσης χαλκού. Οι κλινικές εκδηλώσεις της νόσου είναι συνέπειες της συσσώρευσης χαλκού στο ήπαρ (συκώτι), στα βασικά γάγγλια του κεντρικού νευρικού συστήματος, στους νεφρούς και τον κερατοειδή χιτώνα του ματιού.
Διάγνωση
Η διάγνωση της νόσου σε νεαρά άτομα ηλικίας 5-35 ετών με ηπατική ή νευρολογική ή ψυχιατρική εκδήλωση, μπορεί να τεθεί όταν ανευρίσκονται χαμηλές τιμές σερουλοπλασμίνης ορού αίματος, αύξηση αποβαλλόμενου χαλκού στα ούρα 24ωρου, αύξηση του περιεχόμενου χαλκού στον ηπατικό ιστό (βιοψία), παρουσία δακτυλίων (Kayser-Fleischer) στον κερατοειδή χιτώνα του οφθαλμού. Σε κάθε ασθενή που γίνεται διάγνωση της νόσου του Wilson, θα πρέπει να γίνετε έλεγχος σε όλους τους πρώτου βαθμού συγγενείς του. Επίσης, έλεγχος θα πρέπει να γίνεται σε όλα τα άτομα ηλικίας από 3 έως 55 ετών που εμφανίζουν ηπατοπάθεια, νευρολογικές και ψυχιατρικές εκδηλώσεις.
Κλινικές εκδηλώσεις
Ηπατικές (στο συκώτι) που περιλαμβάνουν:
- Ηπατομεγαλία (διόγκωση συκωτιού),
- Σπληνομεγαλία (διόγκωση σπλήνα),
- Λίπος στο συκώτι (λιπώδες ήπαρ),
- Εμμένουσα τρανσαμινασαιμία (αυξημένοι ηπατικοί δείκτες στο αίμα),
- Οξεία Ηπατίτιδα (φλεγμονή στο συκώτι),
- Παρόμοια εικόνα με αυτοάνοση ηπατίτιδα,
- Κίρρωση (σκληρότητα) του ήπατος,
- Αναιμία (πτώση αιματοκρίτη) και ίκτερο (κιτρίνισμα του δέρματος).
Νευρολογικές
Οφείλονται στη συσσώρευση χαλκού στα βασικά γάγγλια του εγκεφάλου.
Εμφανίζονται συχνότερα μετά τις ηπατικές εκδηλώσεις και κατά την τρίτη δεκαετία ζωής. Σε παιδική ηλικία μπορεί να εμφανιστούν ως διαταραχές συμπεριφοράς και μάθησης. Περιλαμβάνουν τις:
- διαταραχές γραφής (μικρογραφία),
- επιληπτικές κρίσεις,
- δυσαρθρία,
- διαταραχές κινητικότητας (τρόμος, ακούσιες κινήσεις),
- παραλύσεις,
- κρίσεις ημικρανίας – κεφαλαλγίας,
- αϋπνία.
Ψυχιατρικές όπως:
- αγχώδεις διαταραχές,
- διαταραχές προσωπικότητας,
- νευρωσικές / ψυχωσικές εκδηλώσεις,
- κατάθλιψη.
Άλλες κλινικές εκδηλώσεις, όπως:
- οξεία νεφρική νόσος,
- πρόωρη οστεοπόρωση και αρθρίτιδα,
- παγκρεατίτιδα,
- καταρράκτης (δίκην ηλιολούλουδου),
- νεφρολιθίαση (πέτρες στα νεφρά),
- μυοκαρδιοπάθεια και αρρυθμίες,
- δακτύλιοι Kayser-Fleischer στον κερατοειδή χιτώνα του οφθαλμού,
- διαταραχές έμμηνου ρύσεως,
- υποπαραθυρεοειδισμός.
ΘΕΡΑΠΕΙΑ
Το 1956 ο John Walshe ανακάλυψε την D-πενικιλλαμίνη, έναν από του στόματος χορηγούμενο χηλικό δεσμευτικό παράγοντα του χαλκού, που προάγει την απέκκριση του στα ούρα. Αποτέλεσε επανάσταση στη θεραπεία της νόσου του Wilson και παραμένει έως και σήμερα η θεραπεία εκλογής, αυξάνοντας την επιβίωση των ασθενών και βελτιώνοντας την ποιότητα της ζωής τους. Συνιστάται η συγχορήγηση σκευάσματος πυριδοξίνης. Είναι σημαντικό να τονίσουμε ότι η αποτελεσματικότητα της θεραπείας ελέγχεται με τη μέτρηση απέκκρισης χαλκού στα ούρα κατά την αγωγή.
Ένα άλλο φάρμακο κατάλληλο για τη θεραπεία της νόσου είναι η τριεντίνη , παρόμοιο με την D-πενικιλλαμίνη, με τον ίδιο μηχανισμό δράσης, είναι πιο καλά ανεκτό, χορηγείται στην ίδια δοσολογία και παρουσιάζει λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες.
Επίσης, η χρήση του ψευδαργύρου φάνηκε ωφέλιμη. O ψευδάργυρος αναστέλλει την εντερική απορρόφηση του χαλκού. Χρησιμοποιείται ως θεραπεία συντήρησης ή πρώτη θεραπεία σε ασυμπτωματικούς ασθενείς.
Κατά τον πρώτο χρόνο αγωγής, θα πρέπει οι ασθενείς να αποφεύγουν τις τροφές πλούσιες σε χαλκό, όπως είναι ενδεικτικά τα:
- Θαλασσινά.
- Μανιτάρια.
- Οστρακοειδή.
- Φουντούκια.
- Σοκολάτα.
Οι ασθενείς με οξεία κεραυνοβόλο ηπατική ανεπάρκεια λόγω νόσου του Wilson θα πρέπει να υποβάλλονται σε μεταμόσχευση ήπατος, ενώ οι ασθενείς με μη αντιρροπούμενη κίρρωση του ήπατος, που δεν ελέγχονται με την αγωγή, θα πρέπει να μπαίνουν σε λίστα μεταμόσχευσης ήπατος.
Σημαντική πληροφορία είναι πως όλοι οι ασθενείς υπό αγωγή πρέπει να υποβάλλονται σε τακτικό έλεγχο με εξετάσεις αίματος και ούρων υπό την επίβλεψη και καθοδήγηση του θεράποντος ιατρού τους. Η αποτελεσματικότητα της αγωγής ελέγχεται με την ποσότητα απέκκρισης χαλκού στα ούρα. Η θεραπεία για τη νόσο του Wilson λαμβάνεται εφ’όρου ζωής.
Δρ. Νικόλαος Δ. Καρακούσης – Ειδικός Παθολόγος
MD, MSc, PhD
Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών
Μετεκπαιδευθείς στην Ηπατολογία, Γ.Ν.Α Λαϊκό
Εντεταλμένος Διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Ιατρείο: Ιακωβάκη 15, Τρίκαλα
24310 73738