Τι είναι η ηπατίτιδα Α?
Η ηπατίτιδα Α είναι μια οξεία, συνήθως αυτοπεριοριζόμενη νόσος με παγκόσμια κατανομή. Ανά έτος εμφανίζονται περίπου 1,5 εκατομμύριο νέες περιπτώσεις ηπατίτιδας Α σε όλο τον κόσμο. Η νόσος έχει ενδημικό προφίλ και σχετίζεται κυρίως με τις συνθήκες διαβίωσης, όπως το κοινωνικοοικονομικό επίπεδο του πληθυσμού και τις συνθήκες ύδρευσης και αποχέτευσης. Ο ιός της ηπατίτιδας Α είναι ένας RNA ηπατοϊός (ιός του συκωτιού) που ανήκει στην οικογένεια των πικορναϊών (Picornaviridae).
Πως εκδηλώνεται και πως ανιχνεύεται?
Ο χρόνος μεταξύ μόλυνσης και έναρξης συμπτωμάτων (γνωστός και ως χρόνος επώασης) μπορεί να κυμαίνεται μεταξύ δύο και έξι εβδομάδων. Κλινικά, συχνά εμφανίζονται συμπτώματα όπως ανορεξία, ναυτία, έμετοι, κόπωση, αρθραλγίες, αδιαθεσία, μυαλγίες, πονοκέφαλος, φωτοφοβία, φαρυγγίτιδα, βήχας και ρινίτιδα 1-2 εβδομάδες πριν την εμφάνιση του ίκτερου. Ο ίκτερος (κίτρινη χροιά του δέρματος και των επιπεφυκότων των ματιών) εμφανίζεται στο 70% των ενηλίκων που προσβάλλονται από τον ιό, ενώ στα παιδιά το ποσοστό είναι μικρότερο. Χαρακτηριστικό σημείο είναι ότι η έναρξη της φάσης του ικτέρου χαρακτηρίζεται από παραγωγή σκουρόχρωμων ούρων, ενώ συμπτώματα όπως η ναυτία και η καταβολή επιδεινώνονται. Η κλινική εξέταση από τον ιατρό μας συνήθως μπορεί να αποκαλύψει ηπατική ευαισθησία και ηπατοσπληνομεγαλία (διόγκωση συκωτιού και σπληνός). Μερικοί δείκτες στο αίμα, όπως η χολερυθρίνη του ορού (άμεση και ολική) και τα επίπεδα των αμινοτρανσφερασών (ALT και AST) αυξάνονται.
Η διάρκεια των κλινικών συμπτωμάτων ποικίλλει. Τυπικά διαρκούν από 1 έως 3 εβδομάδες. Τα πρώτα σημεία υποχώρησης της νόσησης είναι η επιστροφή της όρεξης, η οποία συνοδεύεται από επιστροφή των δεικτών της χολερυθρίνης και των αμινοτρανσφερασών (ALT και AST) στο αίμα σε φυσιολογικά επίπεδα και από την κάθαρση του ιού από τον οργανισμό. Η μεταδοτικότητα ελαττώνεται σημαντικά με την εκδήλωση του ικτέρου, αφού δεν αποβάλλεται πλέον ο ιός στα κόπρανα.
Πιο ειδικά, ως προς την εργαστηριακή διάγνωση, η ανεύρεση ειδικών αντισωμάτων IgM anti-HAV έναντι του ιού στο αίμα είναι χαρακτηριστική. Τα αντισώματα αυτά είναι δυνατόν να ανιχνευθούν κατά την οξεία φάση της νόσου, όταν αυξάνεται η τιμή των τρανσαμινασών (ALT και AST) στο αίμα και συνεχίζεται η διασπορά του ιού με τα κόπρανα και μπορεί να παραμένουν ανιχνεύσιμα για 6-12 μήνες. Κατά την ανάρρωση αναπτύσσονται αντισώματα IgG anti-HAV, τα οποία παραμένουν ανιχνεύσιμα σε όλη τη διάρκεια της ζωής και προσδίδουν ανοσία σε επαναλοίμωξη, όπως έχει καταγραφεί.
Πώς μεταδίδεται ο ιός της ηπατίτιδας Α?
Ο ιός της ηπατίτιδας Α μεταδίδεται με:
- Την κατανάλωση τροφής ή νερού που έχουν έρθει σε επαφή, κατά κάποιο τρόπο, με κόπρανα ατόμου που πάσχει από ηπατίτιδα Α. Αυτό εξηγεί τον όρο «κοπρανο-στοματική» οδός μετάδοσης και το γιατί η νόσος εμφανίζεται πιο συχνά σε περιοχές χαμηλού κοινωνικοοικονομικού επιπέδου, με ανεπαρκές δίκτυο ύδρευσης-αποχέτευσης και σε ομάδες ατόμων με πτωχή ατομική υγιεινή.
- Τη στενή ή σεξουαλική επαφή με άτομο που έχει ηπατίτιδα Α (στοματο-πρωκτική επαφή).
- Σπανίως με αίμα (σύριγγες σε χρήστες ναρκωτικών ουσιών) κατά τη διάρκεια της πρώτης φάσης της νόσου, όπου ο ιός βρίσκεται για λίγες μέρες στο αίμα των ασθενών.
Σημαντικό, ωστόσο, να τονίσουμε πως η συνήθης κοινωνική επαφή στα πλαίσια της εργασίας ή στο σχολείο, δεν ενέχει ιδιαίτερους κινδύνους για τη μετάδοση του ιού της ηπατίτιδας Α.
Ως προς το θεραπευτικό σκέλος, τι μέσα διαθέτουμε για την ώρα?
Δεν υπάρχει ειδική θεραπεία για τον ιό της ηπατίτιδας Α. Τα συμπτώματα του ασθενούς μπορούν να βελτιωθούν σε κάποιο βαθμό με ξεκούραση, σωστή διατροφή και φυσικά ενυδάτωση υπό τις οδηγίες του θεράποντος ιατρού. Eισαγωγή στο νοσοκομείο απαιτείται μόνο εάν υπάρχουν σοβαρά συμπτώματα (επίμονοι έμετοι, αφυδάτωση και άλλες επιπλοκές) ή υποψία κεραυνοβόλου ηπατίτιδας. Ωστόσο, για την πρόληψη της ηπατίτιδας Α υπάρχει αποτελεσματικό και ασφαλές εμβόλιο, που προέρχεται από αδρανοποιημένο ιό.
Ομάδες που πρέπει να σκεφτούν το εμβολιασμό για την ηπατίτιδα Α είναι:
- όσοι πρόκειται να ταξιδέψουν σε χώρες με μεγάλη ενδημικότητα της νόσου.
- όλα τα ευαίσθητα ανοσιακά άτομα που έρχονται σε επαφή με ασθενείς με οξεία ηπατίτιδα A.
- χρήστες ενδοφλεβίων ουσιών, χρόνιοι ηπατοπαθείς.
- εργαζόμενοι σε εργαστήρια που χειρίζονται υλικά δυνητικά μολυσματικά.
- τρόφιμοι και προσωπικό ιδρυμάτων για άτομα με ειδικές ανάγκες.
Η προστασία αρχίζει τέσσερις εβδομάδες μετά από την πρώτη δόση του εμβολίου, κάτι που θα πρέπει να έχουν υπόψη τους, όσοι σκοπεύουν να ταξιδέψουν σε χώρες όπου ενδημεί η ηπατίτιδα Α.
Ποια είναι όμως τα γενικότερα μέτρα πρόληψης έναντι του ιού?
- Αυστηρή τήρηση των κανόνων υγιεινής στο οικιακό και εργασιακό περιβάλλον.
- Σχολαστική απολύμανση στο σπίτι, σε βρεφονηπιακούς/παιδικούς σταθμούς, σε σχολεία και σε χώρους εστίασης.
- Αποτελεσματική απολύμανση του πόσιμου νερού, εξασφάλιση καλής λειτουργίας των δικτύων ύδρευσης και μικροβιολογικός έλεγχος του νερού σε τακτική βάση.
- Βελτίωση των δικτύων ύδρευσης.
- Καλό πλύσιμο χεριών ακόμη και με ειδικά αντισηπτικά, ιδιαίτερα μετά από κάθε κένωση ή μετά από επαφή με ατομικά αντικείμενα πασχόντων.
- Εμβολιασμός ατόμων που πρόκειται να ταξιδέψουν ή να εργαστούν σε περιοχές υψηλής ή ενδιάμεσης ενδημικότητας.
- Καλό πλύσιμο και αερισμός των προσωπικών αντικειμένων, ρούχων και κλινοσκεπασμάτων των αρρώστων.
- Μαγείρεμα των οστρακοειδών στον ατμό για τουλάχιστον 90 δευτερόλεπτα ή βράσιμό τους στους 85-90 βαθμούς Κελσίου για 4 λεπτά πριν την κατανάλωση.
- Χορήγηση ενέσεων γ-σφαιρίνης (έτοιμων αντισωμάτων), εναντίον της ηπατίτιδας Α, πρέπει να γίνεται σε όλα τα άτομα που ήρθαν σε άμεση επαφή με αρρώστους από ηπατίτιδα Α, προς αποφυγή νόσησης.
Δρ. Νικόλαος Δ. Καρακούσης – Ειδικός Παθολόγος
MD, MSc, PhD
Διδάκτωρ της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών
Εντεταλμένος Διδάσκων στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Ιατρείο: Ιακωβάκη 15, Τρίκαλα
24310 73738