Λειψυδρία: Οι μορφές της και οι παράγοντες που την επιτείνουν

Χωρίς νερό δεν υπάρχει καμιάς μορφής ζωή. Γι’ αυτό και η λειψυδρία αποτελεί ένα πρόβλημα ζωτικής σημασίας για όλο τον πλανήτη.

Δεν υπάρχει τίποτε πιο σημαντικό για τη ζωή από το νερό. Παρόλα αυτά, από τη μια έως την άλλη άκρη του πλανήτη, παρατηρούνται αυξανόμενα φαινόμενα λειψυδρίας, τα οποία ανάλογα με την περιοχή και την έκτασή τους επηρεάζουν τις καλλιέργειες και τη βιομηχανία μέχρι την ίδια τη ζωή των ανθρώπων που κατοικούν εκεί. Η ανθρώπινη δραστηριότητα είναι μια από τις βασικές αιτίες της λειψυδρίας, ωστόσο και η κλιματική αλλαγή παίζει πολύ σημαντικό ρόλο. Συνδυαστικά, η κατάσταση έχει γίνει πιεστική και κυβερνήσεις, βιομηχανίες και άλλοι φορείς ωθούνται να βρουν λύσεις ώστε να μην επιδεινωθεί αλλά και να αντιστραφεί το πρόβλημα. Προκειμένου όμως να αντιμετωπιστεί ένα πρόβλημα και να ληφθούν μέτρα, χρειάζεται να γνωρίζουμε τα χαρακτηριστικά του.

Λειψυδρία: Οι μορφές της και οι παράγοντες που την επιτείνουν

Το πρόβλημα της λειψυδρίας

Δεν έχει σημασία ποιοι είμαστε, πού ζούμε, τι κάνουμε, όλοι εξαρτόμαστε απ’ το νερό. Το χρειαζόμαστε κάθε μέρα, με πάρα πολλούς τρόπους. Το χρειαζόμαστε για να είμαστε υγιείς, το χρειαζόμαστε για να παράγουμε την τροφή μας, για τις μεταφορές, την άρδευση και τη βιομηχανία. Το χρειαζόμαστε για τα ζώα και τα φυτά, για να αλλάζουν οι εποχές και τα χρώματα. Ωστόσο, παρά τη σημασία των αποθεμάτων του νερού για τη ζωή και την ύπαρξή μας, δείχνουμε μια συνεχώς αυξανόμενη έλλειψη σεβασμού για τα αποθέματα αυτά. Τα σπαταλούμε, τα λεηλατούμε, τα μολύνουμε, ξεχνώντας πόσο απαραίτητα είναι για την επιβίωσή μας“.

Η έννοια της λειψυδρίας περιλαμβάνει όλους εκείνους τους παράγοντες που δυσχεραίνουν την πρόσβαση σε νερό για την κάλυψη των αναγκών.

Αυτό το απόσπασμα από την ανακήρυξη του 2003, σαν παγκόσμιου έτους για τα Νερά, από τον Ο.Η.Ε., τονίζει τη σημασία του νερού σε όλους τους τομείς με τους οποίους συνδέεται και υπογραμμίζει την ανάγκη για ορθολογική διαχείρισή του.

Οι τρεις βασικές μορφές της λειψυδρίας

Η λειψυδρία μπορεί να είναι είτε φυσική, είτε οικονομική, είτε ποιοτική. Όπως διαβάζουμε σε μελέτη για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του προγράμματος “Νερό για το Αύριο” της Αθηναϊκής Ζυθοποιίας, υπάρχουν τρεις μορφές λειψυδρίας.
• Φυσική λειψυδρία είναι η κατάσταση κατά την οποία η διαθέσιμη ποσότητα νερού δεν επαρκεί για την κάλυψη όλων των απαιτήσεων. Η διαθεσιμότητα του νερού στη γη, ως φυσική προσφορά, ρυθμίζεται από τον υδρολογικό κύκλο. Κάθε χρήση νερού αλλά και κάθε ανθρώπινη παρέμβαση μπορεί να επηρεάσει τον υδρολογικό κύκλο, συνήθως αρνητικά. Η κύρια συνέπεια της φυσικής λειψυδρίας είναι η περιβαλλοντική υποβάθμιση (αποξήρανση ποταμών, λιμνών, πτώση στάθμη υπόγειων υδροφορέων, ρύπανση, κλπ.).

κλιματική αλλαγή

• Η οικονομική λειψυδρία είναι συνώνυμη με την έλλειψη των απαραίτητων επενδύσεων για την κάλυψη των υδατικών απαιτήσεων. Εξ’ αιτίας περιορισμένων οικονομικών, ανθρώπινων ή θεσμικών ικανοτήτων, αρκετοί άνθρωποι ζουν σε συνθήκες σπανιότητας νερού, ή αδυνατούν να έχουν πρόσβαση σε επαρκή ποσότητα και κατάλληλη ποιότητα νερού. Ακόμα και όταν υπάρχει φυσική διαθεσιμότητα νερού, συμβαίνει θεσμικοί ή πολιτικοί παράγοντες να καθιστούν την εκμετάλλευσή της δύσκολη έως αδύνατη, ή ακόμα και ομάδες χρηστών να ευνοούνται εις βάρος άλλων. Οι συνέπειες της οικονομικής λειψυδρίας, είναι ουσιαστικά περιπτώσεις κακής ή μη διαχείρισης των υδατικών πόρων. Τέτοιες περιπτώσεις είναι η ανεπαρκής ανάπτυξη των υποδομών, κακή ή ελλιπής συντήρησή τους, υψηλή ευαισθησία στις εποχιακές διακυμάνσεις του νερού (πλημμύρες, ξηρασίες) και άνιση κατανομή του νερού, ακόμη και αν υπάρχει υποδομή.

• Η ποιοτική λειψυδρία, έχει να κάνει με την περίπτωση όπου το νερό δεν είναι κατάλληλο για χρήση, λόγω κακής χημικής κατάστασης. Θα μπορούσε να θεωρηθεί υποκατηγορία της οικονομικής λειψυδρίας, καθώς το νερό απαιτεί επενδύσεις και υποδομή για την βελτίωση της ποιότητάς του. Παραδείγματος χάριν, το πόσιμο νερό πρέπει να υποστεί επεξεργασία μέχρι την επίτευξη ενός υψηλού επιπέδου ποιότητας και την παροχή του σε βαθμό αξιόπιστο, πράγμα που συνεπάγεται κόστος, ή μέτρα αποφυγής της ρύπανσης.

Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στα αποθέματα νερού

Η παγκόσμια υπερθέρμανση αναμένεται να αυξήσει τον αριθμό των περιοχών με μειωμένα αποθέματα νερού και να επιδεινώσει το πρόβλημα στις ήδη προβληματικές περιοχές. Εκτός από τη διαβίωση των πληθυσμών και την πρόσβαση σε καθαρό, πόσιμο νερό, η λειψυδρία αποτελεί πρόκληση για τη γεωργία και τη βιομηχανία. Πλημμυρικά φαινόμενα που ακολουθούνται από περιόδους ξηρασίας πλήττουν πολλές περιοχές του πλανήτη -φυσικά και στη χώρα μας, όπως μπορεί να μας υπογραμμίσουν οι πλημμύρες που βίωσαν περιοχές της Κεντρικής Ελλάδας το προηγούμενο διάστημα- προκαλώντας καταστροφές στις καλλιέργειες, στην κτηνοτροφία και στη βιομηχανική παραγωγή.

Σε αναφορά της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος, η οποία τελεί υπό την αιγίδα του ΟΗΕ, του 2018, επισημαίνεται πως ο περιορισμός της παγκόσμιας υπερθέρμανσης κατά το μέγιστο 1,5°C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα θερμοκρασίας -ο στόχος της Συμφωνίας του Παρισιού για το κλίμα- θα μπορούσε να μειώσει σημαντικά την πιθανότητα λειψυδρίας σε ορισμένες περιοχές ανάμεσά τους και η Μεσόγειος.

Παράγοντες που συντελούν στην αύξηση της λειψυδρίας

Πρόκειται για παράγοντες που δυσχεραίνουν την αποτελεσματική και αποδοτική αξιοποίηση του νερού. Οι περισσότεροι από αυτούς είναι φυσικοί -ανάμεσά τους η άνοδος της θερμοκρασίας όπως προαναφέρθηκε-, υπάρχουν όμως και ορισμένοι που σχετίζονται με την ανθρώπινη και την βιομηχανική δραστηριότητα.
Κάποια παραδείγματα από τους προαναφερθέντες παράγοντες επισημαίνονται επιγραμματικά από τους ειδικούς:
• Χωρική ανισοκατανομή των φυσικών πόρων, αφού υπάρχει περισσότερο νερό στα βουνά, ενώ στα πεδινά όπου πραγματοποιούνται οι περισσότερες δραστηριότητες που περιλαμβάνουν χρήση νερού, είναι πιο περιορισμένο.
• Χρονική ανισοκατανομή του νερού, με ξηρά καλοκαίρια όπου η ζήτηση είναι μεγαλύτερη, και υγρούς χειμώνες.
• Τη γενικότερη ποιοτική υποβάθμιση των διαθέσιμων υδατικών πόρων και την υφαλμύρινση των υπόγειων υδάτων, λόγω υπεράντλησης και ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων.
• Αυξανόμενη ζήτηση μεταξύ ανταγωνιστικών χρήσεων (αστική, αγροτική, βιομηχανική, κτηνοτροφική, κ.ά.).
• Κλιματική αλλαγή. Οι προβλέψεις για το μέλλον της ανθρωπότητας τα επόμενα 100 περίπου χρόνια δείχνουν ότι εξαιτίας των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου η θερμοκρασία θα αυξηθεί και η βροχόπτωση θα μειωθεί. Με την αύξηση των ακραίων φαινομένων η τελική προσφορά νερού θα περιοριστεί, και η κάλυψη των αυξανόμενων αναγκών θα γίνει ακόμα δυσκολότερη.

thetoc.gr