Η βία δεν ξεκινά όταν κάποιος σηκώνει το χέρι. Αρχίζει όταν η εξουσία σηκώνει το βλέμμα και παύει να βλέπει τον πολίτη.
Στην Ελλάδα του σήμερα η βία έχει πολλές μορφές, οι «νόμιμες» μορφές είναι εξίσου επικίνδυνες ίσως και περισσότερο, αφού συνήθως παραμένουν ατιμώρητες.
Είναι η βία της ακρίβειας που στραγγαλίζει τα νοικοκυριά, η βία της αλαζονείας που απαξιώνει τους θεσμούς, η βία της φτωχοποίησης που στραγγαλίζει κάθε έννοια κοινωνικής δικαιοσύνης. Όταν η εξουσία επιλέγει να κυβερνά με επιβολή και περιφρόνηση, αργά ή γρήγορα θα βρεθεί αντιμέτωπη με το κλίμα που καλλιέργησε – τη βία της οργής που η ίδια νομιμοποίησε.
Η συζήτηση για τη βία φούντωσε ξανά ύστερα από την απολύτως καταδικαστέα – να είμαι ξεκάθαρος- επίθεση στον Μάκη Βορίδη. Σχεδόν αυτόματα δόθηκαν οι εύκολες απαντήσεις: ο ίδιος μίλησε για ακροαριστερούς χουλιγκάνους, βολεύει. Η κυβέρνηση για τη χειρότερη μορφή φασισμού , αυτό και αν βολεύει. Όμως προσπέρασαν το ερώτημα: ποιος απενεχοποιεί τη βία; Ποιος με τον λόγο και την πρακτική του νομιμοποίησε την απαξίωση, την ειρωνεία, τον αυταρχισμό, την φτωχοποίηση;
Η βία δεν γεννιέται στο κενό. Γεννιέται σε μια κοινωνία που βλέπει να καταρρέει η εμπιστοσύνη στους θεσμούς, να απαξιώνεται η Δικαιοσύνη, να εμπορευματοποιούνται η υγεία και η παιδεία, να χειροκροτούνται μέσα στο Ναό της Δημοκρατίας την Βουλή πρόσωπα που θα έπρεπε να λογοδοτούν. Είναι τότε που η κοινωνική οργή βρίσκει «λάθος» διεξόδους γιατί το σύστημα έχει φροντίσει να της στερήσει τις σωστέ .
Η «γενική πρόβα» του ελέγχου
Η πανδημία ήταν για την κυβέρνηση Μητσοτάκη μια γενική πρόβα επιβολής. Τα άσκοπα SMS μετακίνησης, τα υπερβολικά μέτρα περιορισμού -Ανάσταση στις 9 και όχι μόνο- η υπερβολική αστυνομική παρουσία στις πλατείες, συνδυάστηκαν με την εγκατάλειψη των δημόσιων δομών υγείας και την προώθηση κάθε ιδιωτικής λύσης ως «εκσυγχρονισμού». Ο πολίτης έμαθε να ζει υπό έλεγχο, να χρειάζεται άδεια για να υπάρξει.
Εκεί άνοιξε η όρεξη για τη θεσμική βία, τη βία που δεν χρειάζεται ρόπαλο γιατί χρησιμοποιεί το πρόσχημα της «ασφάλειας», της «ευθύνης», του «εκσυγχρονισμού». Όταν εμπεδωθεί αυτή η βία τότε το επόμενο βήμα είναι η πολιτική αλαζονεία.
«Είμαστε , πλειοψηφία, άρα εμείς αποφασίζουμε»
Η φράση αυτή έγινε σύνθημα εξουσίας. Όμως η δημοκρατία δεν είναι αριθμητικό παιχνίδι· είναι η ποιοτική ισορροπία ανάμεσα στην πλειοψηφία και το σεβασμό των θεσμών.
Όταν μια κυβέρνηση επικαλείται διαρκώς την «εντολή του λαού» για να παρακάμπτει διαβούλευση, διαφάνεια και λογοδοσία, τότε μετατρέπει τη νομιμότητα σε εργαλείο αυθαιρεσίας.
Οι παρακολουθήσεις της ΕΥΠ, η συγκάλυψη των ευθυνών για τα Τέμπη, η χειραγώγηση της ενημέρωσης, η αλαζονεία στον δημόσιο λόγο και οι «οικογενειακές» νοοτροπίες της εξουσίας, όλα αυτά συνθέτουν ένα περιβάλλον καθημερινής βίας. Όχι εντυπωσιακής αλλά διαβρωτικής. Είναι η βία που διαλύει την εμπιστοσύνη και υπονομεύει τη Δημοκρατία από μέσα.
Η σιωπηλή βία της ακρίβειας
Η βία της ακρίβειας είναι η πιο ύπουλη μορφή βίας . Είναι η βία που αδειάζει τα ψυγεία, παγώνει τα σπίτια και πνίγει την αξιοπρέπεια. Δεν κρατάει ρόπαλο αλλά στερεί την ελπίδα· ακούγεται σε κάθε ταμείο σούπερ μαρκετ, τρυπάει το μυαλό κάθε νοικοκυριού που μετρά ευρώ – ευρώ για να βγάλει το μήνα.
Όταν η εξουσία αδιαφορεί για τον πληθωρισμό, νομιμοποιεί τα υπερκέρδη και διαφημίζει «ισχυρή οικονομία» την ώρα που η κοινωνία βυθίζεται στη στέρηση, τότε αυτό συνιστά θεσμοθετημένη κοινωνική βία. Η φτωχοποίηση έχει τη βαρύτητα που έχει και η σωματική επίθεση, απειλεί τη ζωή και στερεί το δικαίωμα στην ασφάλεια και την αξιοπρέπεια.
Η υποκρισία της καταγγελίας
Όταν η εξουσία που ασκεί βία επι των πολιτών καταγγέλλει τη βία που στρέφεται εναντίον της δεν πείθει. Θερίζει αυτό που έσπειρε Φυσικά και η βία κατά προσώπων είναι απαράδεκτη. Είναι όμως εξίσου απαράδεκτο να χρησιμοποιείται σαν ηθικό πλυντήριο για να ξεχαστεί η ευθύνη όσων μετέτρεψαν τη χώρα σε άνυδρη δημοκρατία, σε σύστημα όπου η κοινωνία δεν έχει φωνή, μόνο υποχρεώσεις .
Η βία δεν είναι των «άλλων»
Είναι το αποτέλεσμα μιας εξουσίας που δεν σεβάστηκε τον πολίτη, που μετέτρεψε την πολιτική σε αλαζονεία και τη διακυβέρνηση σε επιβολή. Όσο αυτή η βία παραμένει θεσμοποιημένη και οικονομικά αποπνικτική, τόσο πιο βίαιη θα γίνεται η κοινωνική αντίδραση.
Η επιβολή δεν είναι συστατικό της δημοκρατίας, ο σεβασμός και η δικαιοσύνη είναι το οξυγόνο της.
Ο Κώστας Παπανώτας είναι εκπαιδευτικός και μέλος της ΠΟ Θεσσαλίας του Κινήματος Δημοκρατίας