«Στους γονείς μου οφείλω το ζην , στους δασκάλους μου το ευ ζην»
Μέγας Αλέξανδρος
5η Οκτωβρίου έχει καθιερωθεί από την UNESCO και την Διεθνή Οργάνωση Εργασίας, ως η Παγκόσμια Ημέρα Εκπαιδευτικών, για να τιμήσει τους ανθρώπους που αφιερώνουν την ζωή τους στη μετάδοση γνώσης, στη διαμόρφωση κριτικής σκέψης και στη διαπαιδαγώγηση των νέων. Η ημερομηνία επιλέχτηκε με αφορμή τη «Σύσταση για το καθεστώς των εκπαιδευτικών» του 1996, η οποία θέτει διεθνώς αρχές για τα δικαιώματα , τις ευθύνες και τις συνθήκες εργασίας των εκπαιδευτικών.
Αυτή η μέρα δεν είναι απλώς μια αφορμή για ευχές· είναι ένα κάλεσμα να αναλογιστούμε τη θέση του εκπαιδευτικού στην κοινωνία, τον τρόπο που τον στηρίζουμε ή τον απαξιώνουμε και τελικά τι είδους κοινωνία θέλουμε να χτίσουμε.
Ο εκπαιδευτικός στον κόσμο
Σε διεθνές επίπεδο η θέση των εκπαιδευτικών ποικίλει. Σε χώρες όπως οι σκανδιναβικές, οι δάσκαλοι απολαμβάνουν κύρος, σταθερότητα και υψηλή κοινωνική αναγνώριση. Σε άλλες χώρες οι συνθήκες είναι οι αντίθετες: χαμηλές αμοιβές, μεγάλες τάξεις, ανεπαρκής υποστήριξη.
Σε χώρες με αυταρχικά ή ανελεύθερα καθεστώτα, ο εκπαιδευτικός αναγκάζεται συχνά να παραβιάζει την ηθική του, υπηρετώντας την προπαγάνδα αντί να διδάσκει την αλήθεια. Εκεί η εκπαίδευση παύει να είναι εργαλείο χειραφέτησής, γίνεται όπλο χειραγώγησης, ενώ συχνά οι εκπαιδευτικοί πληρώνουν το τίμημα με επαγγελματικές ή προσωπικές συνέπειες.
Ο εκπαιδευτικός στην Ελλάδα
Εδώ ή εικόνα είναι σύνθετη και συχνά αντιφατική
- Στο δημόσιο σχολείο οι εκπαιδευτικοί αντιμετωπίζουν δύσκολες συνθήκες, υποστελέχωση, εξοντωτική εξωδιδακτική γραφειοκρατία και μισθολογικά επίπεδα που δεν ανταποκρίνονται στη σημασία του έργου τους. Η κοινωνική αναγνώριση, όταν υπάρχει, δεν αρκεί για να αντισταθμίσει τις δυσκολίες. Άλλες φορές πάλι οι εκπαιδευτικοί βρίσκονται αντιμέτωποι με απαξιωτική κριτική για ζητήματα που υπερβαίνουν την προσωπική τους ευθύνη.
- Οι εκπαιδευτικοί των φροντιστηρίων και της άτυπης εκπαίδευσης συχνά εργάζονται σε πιο ασταθείς συνθήκες με χαμηλότερη εργασιακή ασφάλεια. Η κοινωνία αναγνωρίζει σε μεγάλο βαθμό το έργο τους και τη συνεισφορά τους στην εκπαιδευτική διαδικασία. Αντίθετα η πολιτεία τους αντιμετωπίζει σαν αόρατους, δεν τους αναγνωρίζει καμμιά διδακτική προϋπηρεσία, δεν ενδιαφέρεται να αξιοποιήσει την διδακτική τους εμπειρία.
Ας μη γελιόμαστε στην Ελλάδα του σήμερα τόσο η κοινωνία όσο και η πολιτεία υποβαθμίζουν τον ρόλο του εκπαιδευτικού και σε πολλές περιπτώσεις τον άνθρωπο εκπαιδευτικό.
Τι παιδεία και τι κοινωνία θέλουμε;
Η παιδεία και η κοινωνία είναι αλληλένδετες. Η εκπαίδευση δεν είναι ουδέτερη, αντικατοπτρίζει και διαμορφώνει την κοινωνία που τη γεννά. Μια κοινωνία που χρειάζεται εργατικά χέρια και υπακοους πολίτες, θέλει ένα σχολείο που στοχεύει στην κατάρτιση όχι στη γνώση. Το σχολείο που στοχεύει στην γνώση και στην ολοκληρωμένη ανάπτυξη των νέων δημιουργεί σκεπτόμενους και ελεύθερους πολίτες.
Ας αποφασίσουμε ποια κοινωνία θέλουμε, ποια κοινωνία μας αξίζει για να αποφασίσουμε και ποιον εκπαιδευτικό θέλουμε σε ποιο σχολείο.
Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια η ελληνική κοινωνία σε μεγάλο βαθμό αντιμετωπίζει τον εκπαιδευτικό όχι σαν τον άξιο σεβασμού οδηγό στο ταξίδι της μάθησης, αλλά σαν τον «δασκαλάκο». Αυτό είναι αποτέλεσμα μιας ευρύτερης αλλαγής αξιών και προτεραιοτήτων της κοινωνίας μας που δεν είναι καθόλου ασύνδετη με την παρακμιακή κοινωνική φάση που βιώνουμε. Ο εκπαιδευτικός δεν είναι απλώς επάγγελμα (αυτό δυστυχώς δεν το έχουν καταλάβει όλοι οι εκπαιδευτικοί) · είναι πυλώνας που καθορίζει σε μεγάλο βαθμό, τι είδους πολίτες θα γίνουν τα παιδιά μας και κατ’ επέκταση τι κοινωνία θα χτίσουμε .
Τελικά:
- Τι αναγνωρίζουμε από το έργο των εκπαιδευτικών;
- Πώς τους στηρίζουμε;
- Πώς οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί καταξιώνουν ή απαξιώνουν το λειτούργημα τους;
- Τι κοινωνία θέλουμε να είμαστε;
Ο εκπαιδευτικός είτε στο δημόσιο σχολείο, είτε στο φροντιστήριο, παραμένει αυτός που ανοίγει δρόμους στη γνώση και στη σκέψη· Η στάση της κοινωνίας απέναντι τους καθρεφτίζει τις αξίες και τις προτεραιότητες της.
Ο Κώστας Παπανώτας είναι εκπαιδευτικός και μέλος της Π.Ο Θεσσαλίας του Κινήματος Δημοκρατίας