Ενδιαφέρον ατομικό πολιτιστικό ταξίδι πραγματοποίησε από 18 έως 21 Ιουνίου 2025 ο γράφων στο Αζερμπαϊτζάν, μέλος του ΕΟΣ Αχαρνών και του Συλλόγου Πεζοπορίας Ορειβασίας Τρικάλων (ΣΠΟΡΤ).
Το ταξίδι άρχισε με προσγείωση την 18 Ιουν. στην πρωτεύουσα Μπακού, πόλη 2.300.000 κατοίκων. Η χώρα διαθέτει περίπου 10,5 εκατ. κατοίκους και ευρίσκεται μεταξύ Ιράν, Τουρκίας, Αρμενίας, Γεωργίας και Ρωσίας. Βρέχεται από την Κασπία Θάλασσα. Μου ελέχθη οτι 36 εκατ. Αζέροι ζουν στο Ιράν. Είναι μουσουλμανικού θρησκεύματος, αν και η θρησκεία δεν έχει σημαντικό ρόλο στην ζωή τους, είναι περισσότερο στοιχείο της ταυτότητάς τους (επί 3 ημέρες δεν άκουσα φωνή μουεζίνη). Κατοικείται από χιλιάδων ετών και έχει ευρήματα από την πρώϊμη παλαιολιθική εποχή. Ο Ηρόδοτος, Έλλην ιστορικός του 4ου π.Χ. αιώνα γράφει οτι οι Αζέροι ήδη από την 3η χιλιετία π. Χ. είχαν ανεπτυγμένη τεχνική στην μεταλλουργία, την υφαντική, την τέχνη του πηλού και του κοσμήματος. Κατακτήθηκε αρχικά από την Περσική Αυτοκρατορία των Αχομενισί (Αχαιμενιδών) τον 6ο π. Χ. αιώνα και μετά από τον Μεγ. Αλέξανδρο (356-323 π.Χ.), οι Διάδοχοι του οποίου οργάνωσαν εκ νέου την χώρα και έκοψαν τα πρώτα νομίσματα, δραχμές και τετράδραχμα. Τον 3ο αιώνα π. Χ. η ελληνική εξουσία αντικαταστάθηκε από εντόπιες εξουσίες (Αλβανοί (καμία σχέση με τους γείτονες) και Ατροπατηνοί). Αναφέρεται οτι πριν την αραβική κατάκτηση (7ος αιών μ.Χ.) υπήρχαν πολλοί Χριστιανοί στην περιοχή Σακί του ΒΔ Αζερμπαϊτζάν. Γενικώς, η περιοχή ήταν πάντα καταφύγιο καταδιωκομένων λαών. Π.χ. πολλοί Εβραίοι κατά την περίοδο 1939-1944, διωκόμενοι από τους Γερμανούς ηύραν καταφύγιο στο Μπακού, το οποίο άνοιξε τις πύλες του γι’αυτούς. Τον 7ο αιώνα λοιπόν οι Άραβες κατακτητές της Περσίας κατέκτησαν και την Ατροπατηνή Μηδία (σημερινό Αζερμπαϊτζάν) και την εξισλάμισαν πλήρως. Υπόψιν εδώ οτι τουρκικά φύλα κατοικούσαν στην περιοχή αυτή αιώνες προ Χριστού. Το δυτικό Αζερμπαϊτζάν υπό τους Αραβες και μετά από αυτούς ήταν διαιρεμένο σε πριγκιπάτα, ενώ το ανατολικό που βρέχεται από την Κασπία κυβερνάτο ουσιαστικά από την εντόπια δυναστεία του Σιρβάν για χίλια χρόνια (6ος αιώνας-1538). Η υποχώρηση του αραβικού χαλιφάτου στο Αζερμπαϊτζάν δυνάμωσε την εξουσία της τουρκικής δυναστείας Σιρβάν στα ανατολικά. Η μογγολική κατάκτηση τον 13ο αιώνα ανέτρεψε τις ισορροπίες, πλην όμως τον 14ο αιώνα η δυναστεία Σιρβάν ήταν κυρίαρχη και πάλι στο ανατολικό Αζερμπαϊτζάν ενώ στο δυτικό κυριαρχούσαν άλλες τουρκικές φυλές, οι Ασπροπροβατάδες (Aq Qoyunlu) και οι Μυροπροβατάδες (Kara Qoyunlu). Όλοι αυτοί πλήρωναν φόρο υποτέλειας στον Μογγόλο Χάνο της Χρυσής Ορδής για να έχουν την ησυχία τους. Το 1538 η δυναστεία των Σαβαφί της Περσίας κατέκτησε ολόκληρο το Αζερμπαϊτζάν μέχρι το 1813, οπότε η Ρωσική Αυτοκρατορία κατέκτησε με την σειρά της την χώρα. Οι ρωσο-περσικές συμφωνίες του 1813 και 1827 απέδωσαν τις επαρχίες Ναχιτσεβάν και Ναγκόρνο-Καραμπάχ στο ρωσικό πλέον Αζερμπαϊτζάν. Σύμφωνα με τα αναγραφόμενα στο Εθνικό Μουσείο του Μπακού και τις φωτογραφίες, μαζί με όσα μου ανέφεραν και ο ξεναγός και ο οδηγός μου, Αρμένιοι, ήδη εγκατεστημένοι στο Αζερμπαϊτζάν από πολλά χρόνια, άρχισαν Το 1904 να διεισδύουν στην ορεινή περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ εκτοπίζοντας τους Αζέρους και διαπράτοντας σφαγές εις βάρος τους. Το 1905 οι Αρμένιοι διέπραξαν και νέες σφαγές Αζέρων και μόνο στο Μπακού σκότωσαν 12.000 (υπάρχουν φωτογραφίες) με το Ναγκόρνο-Καραμπάχ ήδη κατακτημένο από αυτούς. Αναφέρεται οτι οι Ρώσοι Τσάροι ανέχθηκαν τις σφαγές και δημιούργησαν μια τεχνητή σφήνα χριστιανών Αρμενίων μέσα στο μουσουλμανικό Αζερμπαϊτζάν για τον ευχερέστερο έλεγχό του. Οι Ρώσοι Τσάροι μετά το 1813 θέλοντας να δημιουργήσουν μια χριστιανική σφήνα ανάμεσα στα μουσουλμανικά κράτη και εδάφη (Οθωμανική Τουρκία, Ιράν και Αζερμπαϊτζάν) παρότρυναν πολλούς Αρμένιους από Τουρκία, Ιράκ, Συρία και Λίβανο να μεταναστεύσουν στην περιοχή όπου σήμερα ευρίσκεται η σημερινή Αρμενία και έτσι εξηγείται η ύπαρξή της. Ήθελαν ένα ομόδοξο συμμαχικό έθνος ανάμεσα σε αλλόθρησκους εχθρούς γείτονες. Επομένως, κατά την αζερική εκδοχή, η σημερινή Αρμενία είναι ένα κράτος τεχνητό σε εδάφη του αζερικού λαού που έγινε για τα ρωσικά συμφέροντα. Ακόμη και το όνομα Γερεβάν (πρωτεύουσα της Αρμενίας) είναι αζερικό, παλαιό αζερικό πριγκιπάτο, όπως μου ανέφερε η ξεναγός. Το 1916 στον Α’ Παγκ. Πόλεμο οι Αρμένιοι της Τουρκίας, όπως και οι Πόντιοι χτύπησαν τους Οθωμανούς εκ των ένδον με ρωσική υποστήριξη και οπλισμό, έχασαν και πλήρωσαν το τίμημη της ήττας. Εν τω μεταξύ όμως, η Αρμενία είχε ήδη δημιουργηθεί με τον τρόπο αυτόν και το 1919 πέρασε και αυτή με την σειρά της υπό σοβιετικό έλεγχο. Ο γράφων λυπάται αν με τα προαναφερόμενα ανατρέπει στερεότυπα και παγιωμένες απόψεις κάποιων αναγνωστών του, πλην όμως ως ταξιδευτής του κόσμου είμαι υποχρεωμένος να αναφέρω ό’τι είδα και άκουσα. Τα υπόλοιπα θα τα δούμε στην ίδια την Αρμενία. Με την λήξη του Α’ Παγκ. Πολέμου το 1918 και την διάλυση της Αυτοκρατορίας των Τσάρων οι Αζέροι το 1919 ανακήρυξαν την ανεξάρτητη Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν. Ο Κόκκινος Στρατός εισέβαλε το 1920 στο Αζερμπαϊτζάν και αφού εξόντωσε ολόκληρη την πολιτική και πνευματική ηγεσία της χώρας (κλασική κομμουνιστική τακτική υποταγής των λαών) την ενσωμάτωσε στην Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών. Το 1991 με την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το Αζερμπαϊτζάν ανακηρύχθηκε εκ νέου ανεξάρτητο κράτος και άρχισε μια σειρά συγκρούσεων με την Αρμενία για την διαφιλονικούμενη περιοχή του Ναγκόρνο. Οι αρχικές επιτυχίες της Αρμενίας ανατράπηκαν οριστικά πλέον το 2020 με την εκδίωξη των Αρμενίων από το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, οι οποίοι ούτως ή άλλως εθεωρούντο κατακτητές της περιοχής και έκτοτε το Αζερμπαϊτζάν ολοκλήρωσε την εδαφική του ενότητα. Ο γράφων εδώ μαρτυρά ως γνήσιος ταξιδευτής ό’τι είδε στο Μουσείο και άκουσε από τους Αζέρους συνομιλητές του. Επιφυλάσσεται όμως για την παρουσίαση της αρμενικής εκδοχής όταν, Θεού θέλοντος, επισκεφθεί την Αρμενία. Οι φωτογραφίες όμως των νεκρών πως να αμφισβητηθούν;
Το 1991 ανέλαβε την εξουσία ο χαρισματικός ηγέτης Χαϊντάρ Αλίγιεφ, θεωρούμενος Πατέρας του Έθνους, πρώην στέλεχος του ΚΚΑζερμπαϊτζάν. Μετά τον θάνατό του κυβερνά ο γιός του Ιλχάμ Αλίγιεφ, ο οποίος κατά τρόπον που κανείς Δυτικός δεν μπορεί να εξηγήσει κερδίζει πάντα τις εκλογές, χωρίς να χρειαστεί να κάνει νοθεία. Όπως μου εξήγησε ο ξεναγός, ο Αλίγιεφ είναι καλός ηγέτης και οι Αζέροι δύσκολα θα εμπιστευθούν άλλον. Προτιμούν να μην τον αλλάξουν. Ούτως ή άλλως, όλοι οι λαοί της Ασίας, πλην Ιαπώνων, προτιμούν λόγω κουλτούρας στιβαρή και σταθερή διακυβέρνηση, έστω και αν αυτή προέρχεται από έναν ευμενή δικτάτορα. Το Αζερμπαϊτζάν όμως είναι κοινοβουλευτική δημοκρατία. Στην ίδια την χώρα όμως διαπίστωσα οτι η ζωή είναι πανάκριβη, όπως οι οδηγοί ταξί μου επιβεβαίωσαν. Πολλοί κάνουν 2ή 3 δουλειές, άλλοι από ανάγκη, άλλοι για μεγαλύτερο εισόδημα. Ο μέσος μισθός ξεκινά από 250 δολάρια και η σύνταξη είναι για όλους 150 δολάρια. Η νοσοκομειακή περίθαλψη είναι επί αμοιβή και ακριβή, όπως μου ελέχθη.
Το ίδιο το Μπακού διαθέτει ακόμη κτίρια σοβιετικού τύπου, πλην όμως είναι κτισμένα σε στυλ μπαρόκ, είναι κομψά και θυμίζουν την Πετρούπολη. Μετά το 1991 και με την βοήθεια των πετροδολαρίων οι ουρανοξύστες είναι πολλοί με διασημότερους τους τρεις Flame Towers (Πύργοι της Φωτιάς), κτισμένοι σε σχήμα φλογών, σήμα κατατεθέν του Μπακού. Στην γραφική και παραδοσιακή παλαιά πόλη ευρίσκεται ο Πύργος του Κοριτσιού (Maiden Tower), ύψους 28μ., όπου αναγράφεται όλη η Ιστορία του Μπακού. Το πλέον ενδιαφέρον μουσείο είναι το Πολιτιστικό Κέντρο Χαϊντάρ Αλίγιεφ και το Ιστορικό Μουσείο Τέχνης. Κατά τα άλλα, η κίνηση στο Μπακού είναι πυκνή και η ταλαιπωρία των οδηγών τεράστια.
Η επόμενη ημέρα 19 Ιουν. με μισθωμένο αυτοκίνητο και ξεναγό τον Ρουφάτ και οδηγό τον Ρουσλάν ήταν αφιερωμένη σε μια ολοήμερη εκδρομή πολλά χιλιόμετρα έξω από το Μπακού όπου υπάρχουν φυσικά και ιστορικά αξιοθέατα. Η περιοχή του κεντρικού Αζερμπαϊτζάν (Γκομπουστάν) είναι άγονη, ημι-ερημική ή στεπώδης χωρίς καλλιέργειες και λίγη κτηνοτροφία. Τα εύφορα μέρη της χώρας είναι κυρίως στον βορρά και στον νότο. Η εκδρομή άρχισε με επίσκεψη στους περίφημους Βράχους Γκομπουστάν όπου υπάρχουν βραχογραφίες ανθρώπων και ζώων που χρονολογούνται πριν 20.000 χρόνια (ύστερη παλαιολιθική εποχή). Το Γκομπουστάν ήταν τότε δασώδες, υγρό και πλήρες ζώων. Η αλλαγή του κλίματος επί τι θερμότερον μετέτρεψε το Γκομπουστάν σε έρημο έως ημι-έρημο. Στο παρακείμενο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας παρουσιάζονται όλες οι αλλαγές μεταξύ παλαιολιθικής και ιστορικής εποχής και τα πετρώματα της περιοχής. Κατόπιν επισκεφθήκαμε τους Λόφους της Λάσπης (Mud Volcanoes). Το θειάφι, το φυσικό αέριο, το νερό και κάποια άλλα στοιχεία κάτω από την γη όταν ενώνονται δημιουργούν πίεση και αυτή εκτονωνόμενη οδηγεί την μείξη αυτών όλων των στοιχείων έξω από τον λόφο δημιουργώντας κρατήρα θυμίζοντας την διαδικασία της έκρηξης των ηφαιστείων. Η λάσπη αυτή παγώνει και δίνει μια απόχρωση του γκρίζου στις πλαγιές. Εκεί κοντά είδαμε μια συγκέντρωση νερού που βγάζει φυσαλίδες εξηγώντας με φυσικό τρόπο στον επισκέπτη αυτό το φυσικό φαινόμενο.
Ακολούθως επιστρέψαμε στο Μπακού στην είσοδο του οποίου υπάρχει το περίφημο σιϊτικό τζαμί Μπίμπι-Χεϊμπάτ (Bibi-Heybat Mosque) , αληθινό έργο τέχνης του 7ου αιώνα των Αράβων κατακτητών. Στο εσωτερικό του κυριαρχεί η διακόσμηση με υάλους φανταχτερών χρωμάτων, χαρακτηριστικό της σιϊτικής τέχνης. Κατεστράφη το 1919 από κάποιους άλλους κατακτητές, τους Ρώσους κομμουνιστές του Λένιν σύμφωνα με την αντίληψη οτι για να δημιουργηθεί ο homo sovieticus επρεπε όλοι οι πολιτισμοί των ανθρώπων που προηγήθηκαν να καταστραφούν. Το 1991 αποκαταστάθηκε όπως ακριβώς ήταν με νέα υλικά βεβαίως και με απόφαση του Πατέρα του Έθνους Χαϊντάρ Αλίγιεφ.
Εκεί κοντά υπάρχει ως τουριστικό αξιοθέατο πλέον και το πρώτο στον κόσμο πηγάδι πετρελαίου κατασκευής 1846 επί τσαρικής εποχής. Ο σωλήνας εξαγωγής ήταν ξύλινος, ένα τμήμα του οποίου εκτίθεται. Ο Σουηδός Νόμπελ, οι Γερμανοί αδελφοί Σίμενς, ο Αμερικανός Ροκφέλερ εδώ, σ’αυτήν την χώρα έγιναν αρχικά πλούσιοι. Παραπλεύρως υπάρχει ένα μεγάλο κλειστό στάδιο όπου το 2024 έγιναν οι Ολυμπιακοί Αγώνες των Ισλαμικών Χωρών. Πραγματοποιούνται κάθε 4 χρόνια. Το ξέρατε; Ακολούθως διασχίσαμε όλο το Μπακού και από την άλλη πλευρά και μετά από 25χλμ. επισκεφθήκαμε το διάσημο Yanar Dag (Καιόμενος Λόφος), σήμα κατεθέν του Αζερμπαϊτζάν, πασίγνωστο μέρος όσων γνωρίζουν την χώρα και ανάλογο με τις Πύλες της Κολάσεως του Τουρκμενιστάν, απόλυτοι προορισμοί των ταξιδευτών όλου του κόσμου. Στα ριζά του λόφου βγαίνει συνεχώς φωτιά επί αιώνες που κανένα καιρικό φαινόμενο δεν σβήνει (χιόνι, αέρας, βροχή). Το φυσικό αέριο όταν για κάποιον λόγο πήρε φωτιά τότε καίει ακατάπαυστα. Καταπληκτικό. Η εκδρομή της ημέρας τελείωσε με ένα από τα πλέον ενδιαφέροντα θέματα όχι μόνον του Αζερμπαϊτζάν, αλλά και όλης της Ανατολής. Ο ναός του Ατεσγκάχ (Αteshgah Temple), έργο του 16ου αιώνα κτισμένος από τους πιστούς της θρησκείας του Ζωροαστρισμού με το πρώτο ιερό να κτίζεται τον 2ο αιώνα π.Χ., ίσταται κοντά στο χωριό Ζερμπάτ. Ο περίφημος και πασίγνωστος Δρόμος του Μεταξιού (Silk Road) ήταν και ακόμη είναι η μεγαλύτερη εμπορική οδός Ανατολής-Δύσης και άρχισε να λειτουργεί από τον 2ο π.Χ. αιώνα όταν η Ρώμη άρχισε να εισάγει εμπορεύματα από την Άπω Ανατολή. Οι Ζωροάστρες έκτισαν στο σημείο αυτό το πρώτο ιερό με την αιώνια φωτιά που δενσβήνει ποτέ και ολοκλήρωσαν τον μεγάλο ναό τον 16ο αιώνα. Το 1883 ο ναός έκλεισε και από το 1991 λειτουργεί ως τουριστικό αξιοθέατο ασύλληπτης όμως αξίας και συμβολισμού.
Η θρησκεία του Ζωροαστρισμού οφείλεται στον Προφήτη Ζωροάστερ ή Ζαρατούστρα, ο οποίος ήταν βοσκός αιγοπροβάτων και γεννήθηκε στην Ατροπατηνή Μηδία, σημερινό Αζερμπαϊτζάν, ήταν δηλαδή Αζέρος. Ο Ζωροαστρισμός αποτελεί την αρχαιότερη συγκροτημένη και με εσωτερική στέρεα λογική της Νοτιο-δυτικής Ασίας (Ιράν και δυτικά αυτού) και είναι η ΠΡΩΤΗ θρησκεία που διατύπωσε ηθικό κώδικα. Εξαπλώθηκε περί το 1.000-900 π. Χ. και τα ιερά του κείμενα ευρίσκονται στο βιβλίο Αβέστα. Είναι μια θρησκεία βαθύτατα ηθική, τα διδάγματα της οποίας για ΠΡΩΤΗ φορά ακούστηκαν στον κόσμο. Δίνει αξία στην συμπόνοια, στην αλληλεγγύη, στην προστασία της φύσης και των ζώων, στον καλό λόγο, στην καλή σκέψη, στην καλή διάθεση, περίπου δηλαδή ό’τι είπε ο άλλος προφήτης της Ανατολής, ο Βούδας, 600 χρόνια μετά τον Ζαρατούστρα και ένας άλλος προφήτης, ο Ιησούς Χριστός 1.000 μετά τον Ζαρατούστρα. Η ιδέα της Τελικής Κρίσης από τον Θεό, η ιδέα του Παράδεισου και της αιώνιας Κόλασης διατυπώθηκαν για πρώτη φορά από τον Προφήτη Ζαρατούστρα. Ο Ζαρατούστρα έζησε σε μια χώρα όπου από το φυσικό αέριο (το οποίο δεν γνώριζαν τότε οι άνθρωποι) έβγαζε φωτιές από την γη. Αυτό του έδωσε την εντύπωση οτι ο Θεός έρχεται στην γη με την μορφή της φωτιάς. Ο Θεός του Καλού λέγεται Άχουρα Μάσδα και ευρίσκεται σε αιώνιο πόλεμο με τον Αριμάν, τον Θεό του Κακού, ο οποίος χάνει ΠΑΝΤΑ στο τέλος. Τι ορθότερον αυτού; Η πυρολατεία λοιπόν έγινε απαραίτητο τελετουργικό της θρησκείας του Ζωροαστρισμού και οι ιερές πυρές τροφοδοτούνται στους αιώνες συνεχώς στους ναούς από τους ιερείς (ο γράφων κάποτε στο Ιράν συνάντησε λειτουργούντα ζωροαστρικό ναό με την αιωνίως τροφοδοτούμενη φωτιά). Στην θρησκεία αυτή οι σοροί των νεκρών αφήνονται σε ένα ψηλό σημείο ως τροφή πτηνών και ζώων και δεν καίγονται ή θάπτονται (sky burial, ουράνια ταφή). Στο Νεπάλ και στο Θιβέτ συναντήσαμε με άλλους ορειβάτες κάποια ψηλά σημεία όπου στο παρελθόν εγίνοντο ουράνιες ταφές. Ο Ζωροαστρισμός υιοθετήθηκε από τους Πέρσες Αχαιμενίδες βασιλείς, καταδιώχθηκε από τον Μέγα Αλέξανδρο και τους Διαδόχους του και επανήλθε τον 4ο αιώνα στο Ιράν ως επίσημη θρησκεία από την περσική δυναστεία των Σασσανιδών. Οι Άραβες κατακτητές της Περσίας τον 7ο αιώνα μετέστρεψαν τον πληθυσμό στο Ισλάμ, αλλά ο Ζωροαστρισμός επέζησε σε κάποια ιρανικά μέρη και πέραν αυτού μέχρι την Ινδία, όπου ζουν πολλοί ζωροάστρες.
Το ταξίδι έκλεισε την 20 Ιουνίου με πτήση προς Κισινάου (Μολδαβία). Ο γράφων ευχαριστεί θερμώς τον ξεναγό Ρουφάτ και τον οδηγό Ρουσλάν για τις πολύτιμες πληροφορίες των και το Γραφείο Ταξιδίων Χολιντέί Σέντερ (Αμαρούσιον Αττικής) για την άψογη διοργάνωση του ταξιδίου. Ο αζερικός λαός ήταν και είναι πάντα λαός προσηνής και φιλόξενος, όπως ΟΛΟΙ οι τουρκικοί λαοί που συνάντησα και είδα με την απαράμιλλη φιλοξενία τους και η χώρα τους ήταν πάντα καταφύγιο για κάθε καταδιωκόμενο, όπως οι Εβραίοι κατεξοχήν μπορούν να διαβεβαιώσουν. Ούτως ή άλλως, οι Αζέροι ήταν πάντα περικυκλωμένοι από άλλους ισχυρότερους λαούς (Πέρσες, Μογγόλοι, Ρώσοι) και η επιβίωσή τους επιβάλλει προσοχή, σύνεση και διπλωματία. Ας μην ξεχνούμε, επί παραδείγματι, οτι το αζερικό πετρέλαιο και φυσικό αέριο ανενόχλητα και συνεχώς ρέει προς την Ευρώπη παρόλο τον ρωσο-ουκρανικό πόλεμο. Το Αζερμπαϊτζάν μας βοηθά ακόμη. Άφησα το αγαπημένο μου Αζερμπαϊτζάν με τις καλύτερες εντυπώσεις και εύχομαι στον λαό του αιώνια ειρήνη και τις καλύτερες των τυχών.
Ιωάννης Ξηρός