Η συμμετοχή της Κύπρου στην Ελληνική Επανάσταση του 1821 και σε όλους τους
εθνικούς αγώνες υπήρξε σημαντική και αξιομνημόνευτη. Παρότι το νησί βρισκόταν
υπό την κυριαρχία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και αντιμετώπιζε σκληρή
καταστολή, η συνεισφορά του σε έμψυχο δυναμικό, οικονομική βοήθεια και εφόδια
ήταν διαρκής και πολύτιμη.
Απόδειξη της ενεργής συμμετοχής των Κυπρίων είναι η δημιουργία της «Φάλαγγας
των Κυπρίων», ενός σώματος εθελοντών που διακρίθηκε για τον ηρωισμό του.
Μάλιστα, ο στρατηγός Χατζηπέτρος, δείχνοντας τα παράσημα στη στολή του, είπε:
«Αυτά μου τα ‘δωκεν ο ηρωισμός και η παλικαριά των Κυπρίων Φαλαγγιτών». Η ίδια
Φάλαγγα ανασυγκροτήθηκε το 1853 και πολέμησε στη Θεσσαλία, υπό την ηγεσία του
Χατζηπέτρου, αποδεικνύοντας για ακόμη μία φορά την πολεμική αρετή των
Κυπρίων.
Η Κύπρος δεν μπορούσε να μείνει αμέτοχη στον Αγώνα του 1821. Ο πρώτος νεκρός
από πλευράς Κύπρου ήταν ο Ιωάννης Καρατζάς από τη Λευκωσία, φίλος και
συνεργάτης του Ρήγα Φεραίου, που δολοφονήθηκε μαζί του το 1797. Τα αδέλφια του,
Άγγελος και Ζήνων, πολέμησαν στον Ιερό Λόχο του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Ο ίδιος
ο Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός, μυημένος στη Φιλική Εταιρεία από το 1818, είχε
αλληλογραφία με τον Υψηλάντη και στήριξε τον Αγώνα μέχρι την ύστατη στιγμή,
όταν και απαγχονίστηκε από τους Οθωμανούς στις 9 Ιουλίου 1821, μαζί με τους
μητροπολίτες Πάφου, Κιτίου και Κυρηνείας.
Οι Κύπριοι εθελοντές πολέμησαν σε όλα τα μεγάλα πεδία μαχών της Επανάστασης.
Περίπου 1.000 Κύπριοι εθελοντές, αναλογικά ένας τεράστιος αριθμός για τον
πληθυσμό του νησιού (100.000 κατοίκοι), συμμετείχαν στις μάχες της Αθήνας, του
Μεσολογγίου και αλλού. Στη μάχη της Αθήνας το 1827 έπεσαν 130 Κύπριοι, ενώ
υπήρχαν Κύπριοι ακόμη και στην ηρωική Έξοδο του Μεσολογγίου.
Πέρα από τη στρατιωτική συμμετοχή, οι Κύπριοι της διασποράς προσέφεραν όλη την
περιουσία τους για τον Αγώνα. Χαρακτηριστικά, ελληνικά πλοία κατέπλεαν στην
Κύπρο φορτώνοντας προμήθειες και πολεμοφόδια, γεγονός που καταγράφεται από
ξένες προξενικές αναφορές της εποχής. Αυτή η υποστήριξη οδήγησε σε σκληρά
αντίποινα από τους Οθωμανούς, που σφαγίασαν περισσότερους από 2.000 Κυπρίους,
κατάσχεσαν εκκλησιαστικές περιουσίες και εκτέλεσαν ηγουμένους μοναστηριών.
Η Κυπριακή συμμετοχή στους εθνικούς αγώνες συνεχίστηκε και μετά την
Επανάσταση. Το 1853, υπό τον Χατζηπέτρο, Κύπριοι πολέμησαν ξανά στη Θεσσαλία.
Ωστόσο, παρά τη μεγάλη της προσφορά, η Κύπρος δεν ενώθηκε με την ελεύθερη
Ελλάδα. Οι ελπίδες των Κυπρίων αναπτερώθηκαν με την έλευση του Ιωάννη
Καποδίστρια, ο οποίος από την πλευρά της μητέρας του είχε κυπριακή καταγωγή,
αλλά διαψεύστηκαν μετά τη δολοφονία του.
Όπως είπε και ο μεγάλος ποιητής Βασίλης Μιχαηλίδης, εθελοντής στον πόλεμο της
Θεσσαλίας:
«Αντάν αρτζιέψαν οι κρυφοί ανέμοι τζι εφυσούσαν
τζι αρκίνησεν εις την Τουρτζιάν να κρυφοσυννεφκιάζη
