Η Ελένη Παναγίδου είναι η συγγραφέας των παραμυθιών «Ο κύριος ΔενΜπορώ» από τις εκδόσεις Μελτέμι-που επιστρέφει ανανεωμένος με Χριστουγεννιάτικο αέρα και δηλώνει «Δεν Μπορώ …Τα Χριστούγεννα»-,των «Γιατί το ‘σκασες μπαλίτσα;» και η «Η Κυρία Ευγενία και το βάζο της Ευγένειας» από τις εκδόσεις Διάνοια, ενώ πρόσφατα τόλμησε κι ένα βιβλίο ενηλίκων, εμπνευσμένη από το δικό της ρόλο ως μαμά πέντε παιδιών, που μεγαλώνει μαζί με τα παιδιά της. Το βιβλίο «Εσύ δεν είσαι άνθρωπος, είσαι η μαμά μου» ό που περιγράφει στιγμές της καθημερινότητας μια μαμάς που διαιρείται σε άπειρους επιμέρους ρόλους γραμμένο με χιούμορ και ρεαλιστικότατα.
Γεννημένη στην Κύπρο, με σπουδές στην Ελληνική Φιλολογία του ΕΚΠΑ και μεταπτυχιακό στη Δημιουργική Γραφή στο ΕΑΠ. Έχει παρακολουθήσει πλήθος σεμιναρίων δημιουργικής γραφής και συγγραφής παραμυθιού, ενώ έργα της έχουν συμπεριληφθεί σε συλλογικούς τόμους. Το ποίημά της «Αίμα Ελληνικόν» έχει βραβευτεί με έπαινο από την Ένωση Λογοτεχνών Βορείου Ελλάδος.
Στη συνέντευξη που μας παραχώρησε εκφράζει την ανησυχία της για την έντονη πίεση που ασκεί η σημερινή κοινωνία στα παιδιά και τους νέους για επιτυχία και σύγκριση. Τονίζει πως τα παιδιά μεγαλώνουν μέσα σε ένα περιβάλλον που μετράει συνεχώς τις επιδόσεις τους, στο σχολείο, στα χόμπι, στις δραστηριότητες, ακόμη και στα κοινωνικά δίκτυα, με αποτέλεσμα να τους δημιουργεί άγχος, ανασφάλεια και αίσθηση ανεπάρκειας, αντί για περιέργεια και χαρά για μάθηση στερώντας τους τη δημιουργικότητά τους ή τη χαρά της διαδικασίας, χωρίς την πίεση του «καλύτερου» και του «τέλειου».
Ε. Ν. : Τα παραμύθια σας « Η Κυρία Ευγενία και το βάζο της Ευγένειας», «Γιατί το’ σκασες μπαλίτσα;» από τις Εκδόσεις Διάνοια και «Ο Κύριος Δενμπορώ» από τις Εκδόσεις Μελτέμι έχουν αγαπηθεί ιδιαίτερα από τους μικρούς αναγνώστες. Πόσο εύκολο ή δύσκολο είναι να κερδίσει μια ιστορία ένα παιδί, κυρία Παναγίδου;
Ε. Π. : Το να κερδίσεις ένα παιδί μέσα από μια ιστορία δεν είναι ποτέ αυτονόητο. Δεν είναι εύκολο, ούτε προβλέψιμο. Είναι μια μικρή μαγεία που συμβαίνει όταν η καρδιά της ιστορίας συναντήσει την καρδιά του παιδιού. Είναι σαν να ανοίγεις μια μυστική πόρτα που μόνο τα παιδιά γνωρίζουν πώς ξεκλειδώνει. Οι μικροί αναγνώστες διαθέτουν έχουν έναν μοναδικό ανιχνευτή αλήθειας και η μεγαλύτερη πρόκληση για μένα είναι να τους μιλήσω απλά αλλά ουσιαστικά. Τα παιδιά αγαπούν τις ιστορίες που τα κάνουν να γελούν, να νιώθουν, να αναγνωρίζουν κάτι από τον εαυτό τους μέσα στους ήρωες. Όταν αυτό συμβεί τότε η σύνδεση είναι μαγική και αληθινή. Γι’ αυτό και κάθε φορά που ένα παιδί γελάει, συγκινείται ή θέλει να ακούσει ξανά μια ιστορία μου, είναι για μένα η μεγαλύτερη ανταμοιβή.
Ε. Ν. : Το γεγονός ότι απευθύνεστε σε παιδιά σας βάζει όρια στη δημιουργικότητα; Υπάρχουν πολλά «πρέπει» και «μη» στο μυαλό ενός παραμυθά κατά τη διαδικασία της συγγραφής:
Ε.Π. : Η αλήθεια είναι πως όταν γράφεις για παιδιά υπάρχουν πράγματι κάποια «πρέπει» και «μη», όχι όμως με την έννοια των περιορισμών, αλλά της ευθύνης. Τα παιδιά απορροφούν τα πάντα -λέξεις, εικόνες μηνύματα. Οπότε οφείλεις να είσαι προσεκτικός, να έχεις καθαρό λόγο και να αποφεύγεις βαρύ και ακατάλληλο περιεχόμενο. Ωστόσο δεν νιώθω ότι αυτό περιορίζει τη δημιουργικότητά μου. Αντιθέτως με κάνει πιο ευρηματική. Σε αυτά τα πλαίσια βρίσκω τρόπους να μιλήσω για βαθιά θέματα όπως ο φόβος, η αποτυχία, η ελπίδα, η ευγένεια, με τρόπους που ένα παιδί μπορεί να κατανοήσει ή να νιώσει. Τα «πρέπει» δεν είναι φραγμοί. Είναι οι ράγες που κρατάνε το παραμύθι σε μια ασφαλή κατεύθυνση. Η φαντασία ωστόσο είναι το τρένο. Μπορεί να τρέξει όσο γρήγορα θέλει και να δημιουργήσει όμορφους κόσμους. Αυτή είναι κι η ομορφιά της παιδικής γραφής!
Ε. Ν. : Τι αποτελεί πηγή έμπνευσης για σας; Και πώς χτίζετε την πλοκή και τους χαρακτήρες των έργων σας;
Ε. Π. : Η έμπνευση αποτελεί το παραμικρό. Ένα βλέμμα παιδιού, μια φράση που άκουσα τυχαία, μια ανάμνηση, ένα συναίσθημα που αναδύεται απρόσμενα. Πολλές φορές οι ιστορίες μου ξεκινούν από μια πολύ απλή εικόνα. Ένα βάζο, μια μπαλίτσα, ένα παράξενο πλάσμα… Και από εκεί ξεδιπλώνεται ολόκληρος ένας κόσμος. Την πλοκή την «ακούω» περισσότερο παρά τη σχεδιάζω. Αφήνω την ιστορία να με οδηγήσει. Ξεκινώ με έναν βασικό πυρήνα κι έπειτα παρατηρώ πώς θα αντιδράσουν οι χαρακτήρες μου μέσα στις διάφορες καταστάσεις. Οι χαρακτήρες γεννιούνται συχνά από συναισθήματα. Ο κύριος Δενμπορώ, για παράδειγμα ξεπήδησε από εκείνη τη μικρή φωνή αμφιβολίας που όλοι κουβαλάμε μέσα μας.
Δεν ακολουθώ πάντα αυστηρά σενάρια. Προτιμώ να «συνομιλώ» με τους ήρωές μου, να τους αφήνω να εξελίσσονται. Έτσι η ιστορία παραμένει ζωντανή, αυθόρμητη και γεμάτη αλήθεια.
Ε.Ν. : Οι οθόνες – χωρίς να θέλουμε να τις δαιμονοποιήσουμε, καθώς φέρουν και οφέλη – αποτελούν αναμφίβολα ένα μεγάλο ναρκωτικό για τα παιδιά. Πως μπορούμε να τα στρέψουμε και να τα εθίσουμε περισσότερο στην ανάγνωση βιβλίων;
Ε Π. : Οι οθόνες έχουν μπει για τα καλά στη ζωή μας και δεν έχει νόημα να τις δαιμονοποιούμε. Έχουν και θετικά στοιχεία, αρκεί να χρησιμοποιούνται με μέτρο και σωστό τρόπο. Όμως είναι αλήθεια ότι η αμεσότητα, η ένταση των εικόνων και ο συνεχής βομβαρδισμός ερεθισμάτων λειτουργούν σαν ένα είδος μαγνήτη για τα παιδιά, πολλές φορές σε βάρος της φαντασίας τους. Προσωπικά πιστεύω πως το κλειδί δεν είναι να τους απαγορεύσουμε τις εικόνες, αλλά να τους δείξουμε πόσο απολαυστικός, πόσο μαγικός μπορεί να είναι ο κόσμος των βιβλίων. Να τους διαβάζουμε από νωρίς και να κάνουμε την ανάγνωση μια στιγμή τρυφερότητας κι όχι υποχρέωσης. Έτσι θα συνδέσουμε το βιβλίο με θετικά συναισθήματα. Ένα παραμύθι πριν τον ύπνο, μια ιστορία κάτω από μια κουβέρτα, μια αφήγηση με ρόλους και εκφράσεις. Το πιο σημαντικό όλων όμως είναι να βλέπουν εμάς να διαβάζουμε. Τα παιδιά δεν κάνουν αυτό που τους λέμε. Αντιγράφουν αυτό που μας βλέπουν να κάνουμε. Αν το βιβλίο είναι παρόν στα σπίτια, αν του αφιερώνεται χρόνος, τότε σταδιακά γίνεται κομμάτι της ζωής τους. Η ανάγνωση είναι ένας διαφορετικός εθισμός. Δεν προσφέρει άμεσα, εκρηκτικά ερεθίσματα όπως μια οθόνη αλλά χαρίζει βάθος, φαντασία κι εσωτερικότητα και αυτά τα παιδιά τα αναγνωρίζουν, αρκεί να τους τα δείξουμε.
Ε. Ν. : Αλήθεια, ποιος ώθησε εσάς ως παιδί στο να αγαπήσετε τα παραμύθια; Θυμάστε το αγαπημένο σας παραμύθι ή και τον αγαπημένο σας παραμυθά;
Ε.Π. : Η αγάπη μου για τα παραμύθια γεννήθηκε μέσα στο παιδικό μου δωμάτιο, λίγο πριν με πάρει ο ύπνος. Κάθε βράδυ η μαμά μου μού έλεγε ιστορίες από το αγαπημένο μου παιδικό βιβλίο. Αυτές οι βραδινές αφηγήσεις ήταν το πρώτο μου παράθυρο σε κόσμους μαγικούς. Νομίζω πως εκεί ρίζωσε μέσα μου η αγάπη για τα παραμύθια και η ανάγκη αργότερα να πλάθω κι εγώ τους δικούς μου μαγικούς κόσμους για τα παιδιά.
Αγαπημένο μου παραμύθι ήταν «Η πριγκίπισσα και το ρεβίθι» και αγαπημένος παραμυθάς ο μεγάλος Χανς Κρίστιαν Άντερσεν.
Ε. Ν. : Το νέο σας βιβλίο με τίτλο «Εσύ δε είσαι άνθρωπος, είσαι η μαμά μου» δεν απευθύνεται στα παιδιά αλλά στους γονείς τους. Προφανώς εμπνευστήκατε κι από τον δικό σας ρόλο ως μητέρα πέντε παιδιών, κάτι για το οποίο θα ήθελα να σας συγχαρώ. Πώς θα ορίζατε εσείς τη «μαμά» σήμερα;
Ε. Π. : Σας ευχαριστώ πολύ! Η αλήθεια είναι πως η ιδέα για το βιβλίο αυτό γεννήθηκε μέσα από τον δικό μου ρόλο ως μητέρα. Όταν γίνεσαι μαμά. βλέπεις τα πράγματα από μία άλλη οπτική. Καταλαβαίνεις ότι η μητρότητα δεν είναι μόνο τρυφερότητα και χαμόγελα, αλλά και ευθύνη, αμφιβολίες, ενοχές, δύναμη, χαρά και κούραση μαζί…
Για μένα η μαμά δεν είναι πια το στερεότυπο μιας τέλειας φιγούρας που τα κάνει όλα σωστά. Είναι ένας ζωντανός άνθρωπος, με όρια και συναισθήματα, που μεγαλώνει μαζί με το παιδί της. Πέφτει και ξανασηκώνεται, ζητάει συγγνώμη, μαθαίνει, γελάει και αγαπάει άνευ όρων. Αυτό ακριβώς ήθελα να περάσω με το βιβλίο μου. Η μαμά δεν χρειάζεται να είναι υπεράνθρωπος. Είναι τέλεια επειδή είναι η μαμά. Με την αλήθεια της, την τρυφερότητα και τις ατέλειές της!
Ε. Ν. : Ποιο κοινωνικό φαινόμενο σας φοβίζει περισσότερο στον κόσμο μας σήμερα και ποιος ο αντίκτυπος των αποτελεσμάτων του στη γενιά που μεγαλώνουμε;
Ε .Π. : Είναι πολλά αυτά που με ανησυχούν γιατί βλέπω τις αλλαγές να είναι πολύ έντονες και να επηρεάζουν ακόμη και την καθημερινότητά μας. Ωστόσο θα μιλήσω σήμερα για την έντονη πίεση της κοινωνίας για επιτυχία και σύγκριση. Τα παιδιά μεγαλώνουν μέσα σε ένα περιβάλλον που μετράει συνεχώς τις επιδόσεις τους, στο σχολείο, στα χόμπι, στις δραστηριότητες, ακόμη και στα κοινωνικά δίκτυα, με αποτέλεσμα να τους δημιουργεί άγχος, ανασφάλεια και αίσθηση ανεπάρκειας, αντί για περιέργεια και χαρά για μάθηση. Ο αντίκτυπος είναι ότι πολλές φορές τα παιδιά δυσκολεύονται να ανακαλύψουν ποιοι πραγματικά είναι, να εκφράσουν τη δημιουργικότητά τους ή να χαρούν απλά τη διαδικασία του να κάνουν κάτι, χωρίς την πίεση του «καλύτερου» και του «τέλειου»
Ε. Ν. : Αν είχατε τη δυνατότητα με έναν μαγικό, παραμυθένιο τρόπο να εμφυσήσετε στα παιδιά τρεις αρχές κοινές σε όλους, ποιες θα ήταν αυτές και γιατί;
Ε Π. : Πόσο όμορφη ερώτηση! Χρειάζεται μονάχα ένα μαγικό… όχι ραβδάκι, αλλά βιβλίο και θα επέλεγα τις εξής αρχές: Πρώτη την ενσυναίσθηση. Να μπορούν να καταλαβαίνουν, να νιώθουν τα συναισθήματα των άλλων. Η ενσυναίσθηση είναι η βάση για τη φιλία, τη συνεργασία και την κατανόηση των γύρω τους.
Δεύτερον, το θάρρος. Όχι μόνο για να αντιμετωπίζουν φόβους και δυσκολίες, αλλά το θάρρος να είναι ο εαυτός τους, να ακολουθούν τα όνειρά τους και να δοκιμάζουν καινούργια πράγματα.
Τρίτον, την περιέργεια. Την αίσθηση της ανακάλυψης, την αγάπη για μάθηση και εξερεύνηση. Χωρίς περιέργεια, η φαντασία και η δημιουργικότητα μένουν ανεκμετάλλευτες.
Αυτά είναι τα τρία εργαλεία που θα έδινα στα παιδιά για να μεγαλώσουν ευτυχισμένα, αλλά και να κάνουν τον κόσμο γύρω τους πιο φωτεινό και ζεστό!
Ε. Ν. : Η εικονογράφηση ενός παραμυθιού είναι εξίσου σημαντική με την ίδια την ιστορία. Σας βρίσκει σύμφωνη αυτή η θεωρία; Πόση σημασία δίνετε εσείς στην εικόνα των έργων σας;
Ε. Π. : Συμφωνώ απολύτως! Στα παιδικά βιβλία η εικόνα δεν είναι απλά διακοσμητική. Είναι μέρος της αφήγησης. Μερικές φορές ένα σχέδιο ή ένα χρώμα μπορεί ν πει περισσότερα στα παιδιά από χίλιες λέξεις, να δώσει συναίσθημα, ή ακόμα και να προσθέσει μια «κρυφή» ιστορία που δεν είναι γραμμένη στο κείμενο. Προσωπικά δίνω μεγάλη σημασία στην εικονογράφηση. Και στα τρία μου παιδικά βιβλία είχα την τιμή να συνεργαστώ με τη βραβευμένη εικονογράφο Βιβή Μαρκάτου. Έχουμε μια απίστευτη χημεία και αυτό βγαίνει στο αποτέλεσμα. Οι εικόνες συνομιλούν με την ιστορία. Τα παιδιά, ανοίγοντας τα βιβλία, μπαίνουν αμέσως στον κόσμο της ιστορίας, νιώθουν ότι μπορούν να περπατήσουν μέσα σ’ αυτόν τον κόσμο κι οι εικόνες είναι το εισιτήριό τους!
Ε. Ν. : Υπάρχει κάποιο πλάνο που θα θέλατε να ανακοινώσετε στους αναγνώστες σας;
Ε. Π. : Ναι, κάτι καινούργιο ετοιμάζεται… Κάπου εκεί, ανάμεσα σε χιονονιφάδες, γιρλάντες κι μυστικά ψιθυρίσματα, ένας παλιός γνώριμος ετοιμάζεται να ξανακάνει την εμφάνισή του με έναν … λίγο διαφορετικό τρόπο αυτή τη φορά. Δεν μπορώ να πω περισσότερα ακόμη, αλλά υπόσχομαι πως θα είναι μια ιστορία γεμάτη ζεστασιά, ανατροπές και γιορτινή μαγεία. Μείνετε συντονισμένοι!
Ε. Ν. : Σας ευχαριστώ για τη συζήτηση που μοιραστήκαμε, κ. Παναγίδου! Εύχομαι να είστε πάντα εμπνευσμένη και να βοηθάτε τα παιδιά μας να έρχονται κοντά στα βιβλία!
Ε.Π. : Εγώ ευχαριστώ, μέσα από την καρδιά μου για τη φιλοξενία και τη συζήτηση. Είναι μεγάλη χαρά να μοιράζομαι τον κόσμο των ιστοριών μου με ανθρώπους που αγαπούν τα βιβλία και πιστεύουν στη δύναμη της φαντασίας. Ένα τεράστιο ευχαριστώ και στους μικρούς αλλά και μεγάλους αναγνώστες μου. Είναι η έμπνευσή μου και ο λόγος που συνεχίζω να γράφω με αγάπη και όνειρα.
Ειρήνη Ντάλα
Φιλόλογος