Η ιστορία του ήταν πράγματι ένα «αληθινό σενάριο» που ξεπερνά σε ηρωισμό και φαντασία τις ιστορίες των πιο ευφάνταστων σεναριογράφων. Έγραψε μία από τις πιο χρυσές σελίδες της πολεμικής ιστορίας του 1940 αλλά δυστυχώς ελάχιστοι τον γνωρίζουν.
Ο Δημήτριος Καζίλας γεννήθηκε σε ένα χωριό του Πηλίου και σε ηλικία 15 ετών κατέβηκε στον Βόλο για να βγάλει τα προς το ζην και να σπουδάσει.
Το 1920 κατατάχθηκε στον στρατό και άλλαξε το επώνυμό του σε Κασλάς. Μετατέθηκε στη Σμύρνη και πήρε μέρος ως δεκανέας, στις εθνικές μας περιπέτειες στη Μικρά Ασία. Με την κατάρρευση του ελληνικού μετώπου, έπεσε στα χέρια των Τούρκων και έμεινε αιχμάλωτος για οκτώ μήνες. Όταν απελευθερώθηκε, κατατάχθηκε στις τάξεις των μόνιμων αξιωματικών του ελληνικού στρατού.
Η κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου τον βρήκε στο 5ο Σύνταγμα Πεζικού Τρικάλων. Κατά τη διάρκεια των μαχών, στο Ύψωμα 731, θα γράψει την πιο λαμπρή ίσως ιστορία του πολέμου που την ονόμασαν «νέες Θερμοπύλες».
Οι Έλληνες στρατιώτες απέκρουσαν περισσότερες από 18 επιθέσεις, που συντόνιζε ο ίδιος ο Μουσουλίνι. Οι μάχες ήταν τόσο σφοδρές σε σημείο που το κατάφυτο ύψωμα έμεινε στην κυριολεξία κρανίου τόπος από τους σφοδρούς βομβαρδισμούς και το ύψος του μειώθηκε κατά πέντε ολόκληρα μέτρα!
Πριν από 20 χρόνια πήγαμε με ένα τηλεοπτικό συνεργείο της ΕΤ3 για να καταγράψουμε αυτή την συγκλονιστική ιστορία και με έκπληξη διαπιστώσαμε ότι ακόμα όλη η περιοχή ήταν καλυμμένη με υπολείμματα των βομβών. Πρόσφατα διάβασα το βιβλίο που έγραψε ο Αλέξανδρος Καπανιάρης, επιστημονικός υπεύθυνος του αρχείου του Δημήτρη Κασλά.
Ο Δρ Αλ. Καπανιάρης είναι μεταδιδακτορικός ερευνητής του τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και καθηγητής-σύμβουλος στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο. Είναι διευθυντής Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Τρικάλων και διδάκτορας του πανεπιστημίου Αιγαίου με αντικείμενο τον πολιτισμό, την εκπαίδευση και τα ψηφιακά μέσα.
Όπως τονίζει στη «ΜτΚ» ο θρυλικός ταγματάρχης μετά την εισβολή των Γερμανών πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση. Μετά την απελευθέρωση, εξορίστηκε από το 1945 έως το 1948 στα νησιά Σέριφο-Ικαρία-Σαντορίνη. Με την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης το 1985 προήχθη σε ταξίαρχο, 20 χρόνια μετά τον θάνατό του!
Πώς ασχοληθήκατε με την ιστορία του ταγματάρχη Δημήτρη Κασλά;
Με το αρχείο του Δημήτρη Κασλά ξεκίνησα με την προτροπή του γιου του Γιάννη Δ. Κασλά, ο οποίος με προσέγγισε με επιμονή, παραθέτοντας επιχειρήματα για την σπανιότητα του υλικού του αρχείου που πραγματικά ήταν εθνικής εμβέλειας. Η προσπάθεια για τη συγκρότηση του αρχείου Κασλά ήταν προϊόν επίμονης έρευνας σε επιστημονικό επίπεδο, ξεκίνησε σαν μία ολοκληρωμένη προσπάθεια ψηφιοποίησης, τεκμηρίωσης και ανάδειξης του συνόλου του αρχείου του Ταγματάρχη Δημήτρη Γ. Κασλά το 2006. Αρχικά, δε διαφαινόταν το βάθος και το εύρος των πρωτοβουλιών που θα αναπτύσσονταν στη συνέχεια. Βέβαια ο δρόμος ήταν μακρύς, επίπονος και με μεγάλες δυσκολίες. Καταρχήν η μελέτη και η ανάδειξη ενός τέτοιου θέματος παρουσίαζε δυσκολίες επιστημονικής προσέγγισης διότι έπρεπε να συνδυαστούν πτυχές της νεότερης ιστορίας, ιδιαίτερα ταραγμένων περιόδων όπως ο εμφύλιος, γνώσεις στρατιωτικής ιστορίας αλλά και γεγονότα της τοπικής ιστορίας. Ένα έργο λοιπόν που έπρεπε να εξεταστεί από διαφορετικά πρίσματα και διαφορετικές τεχνικές. Συνδυασμός αρχειακής εθνογραφίας, προφορικής ιστορίας, επισκόπηση βιβλιογραφίας και προπάντων «συνομιλία» με το ίδιο το αρχειακό υλικό. Σταθμός για την επεξεργασία του υλικού αποτέλεσε η πρώτη μεταπτυχιακή διπλωματική μου εργασία με τίτλο: «Ψηφιοποίηση, Τεκμηρίωση, Ανάδειξη του Ελληνικού Πολιτισμού: Η περίπτωση του Αρχείου Γ. Δ. Κασλάς» το 2008.
Εκτός από τη μελέτη, ψηφιοποίηση και τεκμηρίωση του αρχείου που πραγματοποιήθηκαν με τις αντίστοιχες επιστημονικές προδιαγραφές και πρακτικές από το 2006 έως το 2010, στη συνέχεια υλοποιήθηκαν μια σειρά από ενέργειες που μπορούν να χαρακτηρισθούν καλές πρακτικές στο χώρο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης αλλά και γενικότερα στην αξιοποίηση ιστορικών-πολιτισμικών αρχείων. Έτσι το 2009, παρουσιάστηκε η πρώτη έκδοση του λευκώματος «Δημήτριος Γ. Κασλάς: Η στρατιωτική διαδρομή, το πρόσωπο, η εποχή» καθώς και το ντοκιμαντέρ «Ταγματάρχης Δημήτρης Κασλάς: Στην κόψη της ιστορίας» σε παραγωγή της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Μαγνησίας, της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης Τρικάλων, του δήμου Ζαγοράς και τέλος του δήμου Καρδίτσας. Θα πρέπει συνεπώς να σημειωθεί πως τέσσερις αυτοδιοικητικοί φορείς από τη Θεσσαλία, συμπράξαν σε μία τέτοια ιδιαίτερη παραγωγή και αυτό δεν ήταν καθόλου απλή διαδικασία. Επίσης δεν θα πρέπει να λησμονηθεί ότι το ντοκιμαντέρ και το λεύκωμα, αποτέλεσε τη βάση για την παραγωγή εκπομπής για το μαρτυρικό ύψωμα 731, από τον δημοσιογράφο και ερευνητή της εκπομπής «Η μηχανή του χρόνου» κ. Χ. Βασιλόπουλο στο κρατικό τηλεοπτικό κανάλι (ΝΕΤ) αλλά και στο τηλεοπτικό κανάλι CosmoteHistory (2020).
Η παρουσία του αρχείου στο διαδίκτυο οργανώθηκε με εργαλεία «web 2.0» και εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης. Έτσι δημιουργήθηκε το 2008 ιστολόγιο για το αρχείο «Δ. Γ. Κασλάς» (http://kaslas.blogspot.gr/), με πλήθος δημοσιευμάτων. Σήμερα το ιστολόγιο τροφοδοτεί με υλικό εκατοντάδες άλλες ιστοσελίδες και ιστολόγια ενώ η επισκεψιμότητα του έως τον Μάιο του 2015 ξεπερνά τις ογδόντα πέντε χιλιάδες επισκέψεις. Επίσης δημιουργήθηκε λήμμα στην ελεύθερη ψηφιακή εγκυκλοπαίδεια «wikipedia» (http://el.wikipedia.org/wiki/Δημήτριος_Κασλάς), το οποίο τροποποιήθηκε και επεκτάθηκε από διάφορους συντάκτες της εγκυκλοπαίδειας που συνέβαλαν εθελοντικά.
Επιπρόσθετα το 2015 εκδόθηκε από την Περιφέρεια Θεσσαλίας η 2η έκδοση του λευκώματος «Ταγματάρχης Δημήτρης Γ. Κασλάς: ο άνθρωπος, ο στρατιωτικός, η εποχή» η οποία ήταν εμπλουτισμένη και βελτιωμένη στην ενότητα του 5ου Συντάγματος Πεζικού Τρικάλων. Ειδικότερα προστέθηκαν τα ακριβή γεγονότα που αφορούσαν την παράδοση της σημαίας του 5ου Συντάγματος Πεζικού Τρικάλων από τον Νικόλαο Λεονταρή, παραθέτοντας την γνήσια ιστορία και τα νέα τεκμήρια για τα γεγονότα της εποχής.
Πώς δόθηκε η μάχη στο ύψωμα 731 που χαρακτηρίζεται από τις πιο κρίσιμες μάχες του Ελληνοϊταλικού πολέμου;
Η μάχη στο ύψωμα 731, που διεξήχθη κατά τη διάρκεια της «Εαρινής Επίθεσης» των Ιταλών τον Μάρτιο του 1941, χαρακτηρίζεται ως μία από τις πιο κρίσιμες μάχες του ελληνοϊταλικού πολέμου. Οι Ιταλοί, με κωδική ονομασία «Primavera», επιχείρησαν να πετύχουν μια νίκη πριν από την αναμενόμενη γερμανική εμπλοκή, συγκεντρώνοντας δεκαεπτά μεραρχίες, υπό την προσωπική επίβλεψη του Μουσολίνι. Οι επιθέσεις τους, οι οποίες διήρκεσαν από τις 9 έως τις 20 Μαρτίου, κατέληξαν σε περιορισμένα κέρδη, καθώς απέτυχαν να απωθήσουν τους Έλληνες από καίριες θέσεις, με την πιο σημαντική μάχη να διαδραματίζεται ακριβώς στο ύψωμα 731.
Το ύψωμα 731, που βρίσκεται 20 χιλιόμετρα βόρεια της Κλεισούρας, είχε καταληφθεί από τον Ελληνικό Στρατό κατά τους χειμερινούς αγώνες πριν από τις ιταλικές επιθέσεις. Η στρατηγική του σημασία ήταν καθοριστική, καθώς η παραμονή του υπό ελληνικό έλεγχο εξασφάλιζε την αποτυχία των ιταλικών επιθέσεων. Η μάχη για το ύψωμα 731 εξελίχθηκε σε σφοδρό αγώνα, καθώς οι ιταλικές δυνάμεις προσπάθησαν να το καταλάβουν με συνεχείς επιθέσεις, οι οποίες συνήθως ξεκινούσαν με έντονους κανονιοβολισμούς και κατέληγαν σε σφοδρές συμπλοκές.
Για επτά ημέρες, από τις 9 έως τις 15 Μαρτίου, η ελληνική μεραρχία του 5ου Συντάγματος, που αποτελούνταν κυρίως από άνδρες από τα Τρίκαλα και την Καρδίτσα, υπερασπίστηκε το ύψωμα με απαράμιλλο ηρωισμό. Παρά τον σφοδρό βομβαρδισμό και τις αδιάκοπες ιταλικές επιθέσεις, οι Έλληνες στρατιώτες κατάφεραν να αποκρούσουν τις επιθέσεις και να διατηρήσουν τον έλεγχο του υψώματος. Ο λογοτέχνης και πολεμιστής Άγγελος Τερζάκης περιγράφει την κατάσταση στον πόλεμο, τονίζοντας τη σφοδρότητα των ιταλικών επιθέσεων, που θύμιζαν τους βομβαρδισμούς του Βερντέν κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Από τις 16 έως τις 19 Μαρτίου, οι Ιταλοί εξαπέλυσαν συνολικά 18 επιθέσεις κατά του υψώματος, ωστόσο οι Έλληνες παρέμειναν αταλάντευτοι. Η επιτυχία της ελληνικής αντίστασης στο ύψωμα 731 δεν αποτέλεσε μόνο μία σημαντική στρατηγική νίκη, αλλά και μία ηθική ενίσχυση για τον ελληνικό στρατό και το έθνος, αποδεικνύοντας ότι οι δυνάμεις τους, παρά τις υπέρτερες ιταλικές δυνάμεις, ήταν ικανές να αγωνιστούν και να νικήσουν.
Έτσι, η μάχη στο ύψωμα 731 αναδείχθηκε σε ένα από τα πιο αιματοβαμμένα και θρυλικά επεισόδια του ελληνοϊταλικού πολέμου, αφήνοντας ανεξίτηλο το αποτύπωμά της στην ιστορία και την εθνική μνήμη της Ελλάδας.
Δώστε μας κάποια βιογραφικά στοιχεία του θρυλικού ταγματάρχη.
Ο Δημήτριος Κασλάς γεννήθηκε στο Πουρί του Νομού Μαγνησίας το 1901. Ήταν γιος του Γεωργίου Καζίλα και της Μαρίας Καζίλα, το γένος Διακουμή. Το όνομά του από Καζίλας το άλλαξε σε Κασλάς όταν κατετάγη στον Στρατό. Ο Δημήτριος Κασλάς σε ηλικία 15 ετών εργάζεται στον Βόλο σε φούρνο και αργότερα σε ταβέρνα. Παράλληλα ολοκληρώνει τις σπουδές του φοιτώντας στην νυχτερινή Εμπορική Σχολή Βόλου.
Το 1920 κατετάγη κληρωτός στη Λάρισα, και τέλη Ιουλίου μεταβαίνει στη Σμύρνη, όπου βρισκόταν σε εξέλιξη η Μικρασιατική Εκστρατεία. Τον Ιανουάριο του 1922 συμμετείχε σε στρατιωτικές εξετάσεις και εισήχθη με επιτυχία στον ουλαμό Έφεδρων Αξιωματικών του Αφιόν Καραχισάρ (έδωσαν εξετάσεις 1.200, επέτυχαν 225, σειρά επιτυχίας 97). Στη συνέχεια ακολουθεί η κατάρρευση του μετώπου και συλλαμβάνεται αιχμάλωτος από τον Αύγουστο του 1922 μέχρι τον Απρίλιο του 1923. Αμέσως μετά την επιστροφή του από την αιχμαλωσία και σε ηλικία 22 ετών ονομάζεται έφεδρος ανθυπολοχαγός. Τον Μάρτιο του 1924 κατατάσσεται στις τάξεις των μόνιμων αξιωματικών του Στρατού, και στην συνέχεια ακολουθεί μία εξαιρετική πορεία με σταθμό την περίοδο 1940 -1945.
Ποια ήταν η εμπλοκή του τάγματος Κασλά στην «Εαρινή επίθεση»;
Κατά την κήρυξη του πολέμου το 1940 υπηρετούσε στο 5ο Σύνταγμα Πεζικού Τρικάλων ως λοχαγός και αμέσως μετά ανέλαβε κατά την διάρκεια των μαχών τη διοίκηση του ΙΙ/5 τάγματος όπου και προήχθη σε ταγματάρχη για ανδραγαθία στο πεδίο της μάχης. Το αποκορύφωμα της ένδοξης πορείας του τάγματος στο οποίο υπήρξε διοικητής είναι η απόκρουση της επίθεσης που σχεδιάστηκε και εξαπολύθηκε παρουσία του ίδιου του Μουσολίνι. Η επίθεση εκδηλώθηκε κυρίως εναντίον του υψώματος 731 το οποίο υπεράσπιζε το ΙΙ/5 τάγμα με διοικητή τον Δημήτριο Κασλά. Στο ύψωμα 731 συνετρίβησαν οι πανίσχυρες μεραρχίες των Ιταλών και στην ουσία μ’ αυτό τον τρόπο κρίθηκε ο ελληνοϊταλικός πόλεμος.
Τι απέγινε ο ταγματάρχης Κασλάς μετά τον πόλεμο;
Μετά την κατάρρευση του μετώπου ο Δημήτρης Κασλάς επέστρεψε στο Πουρί και κατά την γερμανοϊταλική κατοχή πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση στις τάξεις του ΕΛΑΣ ως Διοικητής του 52ου Συντάγματος. Ο Κασλάς «επιστρατεύθηκε» από τον ΕΛΑΣ και συμμετείχε στην Αντίσταση κατά των κατακτητών μέσα από τις τάξεις του, όπως και πολλοί άλλοι. Το Σύνταγμα δραστηριοποιήθηκε στην περιοχή Λαμίας-Καρπενησίου-Καρδίτσας με πολύ μεγάλες επιτυχίες. Για τις υπηρεσίες του προς την πατρίδα μετά την απελευθέρωση εξορίστηκε από το 1945 έως το 1948 στα νησιά Σέριφο-Ικαρία-Σαντορίνη…
Τελικά αποκαταστάθηκε από την ελληνική πολιτεία;
Με την αναγνώριση της Εθνικής Αντίστασης το 1985 προήχθη, μετά θάνατον, σε ταξίαρχο. Απεβίωσε στις 22/02/1966 από καρδιακό επεισόδιο ενώ είχε προηγηθεί και εγκεφαλικό. Του είχαν απονεμηθεί: Χρυσούν Αριστείο Ανδρείας, Πολεμικός Σταυρός Γ’ Τάξεως, Αργυρούς Σταυρός του Β΄ Τάγματος, Μετάλλειον στρατιωτικής αξίας Δ’ Τάξεως.
Τι σκέφτεστε να κάνετε για να διασωθεί και να γίνει ευρύτερα γνωστή η ιστορία του;
Στην περιοχή καταγωγής του Δημήτρη Κασλά, στο Πουρί του δήμου Ζαγοράς-Μουρεσίου, με αντίστοιχη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου και της Εταιρείας Ανάπτυξης Πηλίου μέσω του ευρωπαϊκού προγράμματος «Leader+» δημοπρατείται άμεσα η υλοποίηση «Χώρου Μνήμης Δ. Γ. Κασλά» στον χώρο του παλιού δημοτικού σχολείου Πουρίου. Αυτός ο εκθεσιακός χώρος θα φιλοξενήσει το μεγαλύτερο σύνολο του αρχειακού υλικού, καθώς και επιλεκτικά αντικείμενα με στόχο να υλοποιούνται σ’ αυτό τον επισκέψιμο χώρο εκπαιδευτικά προγράμματα, αφιερώματα και περιοδικές εκθέσεις για το κοινό όλης της Ελλάδος.
Επίσης σχεδιάζω ένα καινούριο βιβλίο με εντυπωσιακά γραφικά, χάρτες, σχεδιαγράμματα και εντυπωσιακά τεκμήρια για την ιστορία του υψώματος 731 και τη δράση του ταγματάρχη Κασλά το οποίο θα είναι και ένα εργαλείο για τους εκπαιδευτικούς για τη διδασκαλία της ιστορίας αλλά και των εθνικών επετείων. Οι γονείς και μαθητές θα έχουν στα χέρια ένα χρήσιμο εγχειρίδιο που θα μπορούν με οπτικοποιημένο τρόπο να κατανοήσουν τα κρίσιμα γεγονότα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και ειδικότερα την απόκρουση της «Εαρινής επίθεσης».
Οι νέες τεχνολογίες μπορούν να βοηθήσουν ώστε να μην ξεχαστεί η ιστορία του Κασλά;
Ήδη στις δράσεις που έχουμε δρομολογήσει έχει χρησιμοποιηθεί η τεχνολογία τόσο κατά τη φάση της ψηφιοποίησης (2D και 3D ψηφιοποίηση), της τεκμηρίωσης (ιστολόγιο, λήμμα στη Wikipedia, ψηφιακές παραγωγές, ντοκιμαντέρ, κ.ά.), και της ανάδειξης του αρχείου (λεύκωμα, χώρος μνήμης με διαδραστικά ψηφιακά μέσα, κ.ά.). Ωστόσο στη συνέχεια θα σχεδιαστεί μία ιστοσελίδα που θα αφορά τον χώρο μνήμης του Ταγματάρχη Δ.Γ. Κασλά όπου θα περιέχει όλη την ιστορία εκείνης της περιόδου, τεκμήρια του αρχείου, προφορικές μαρτυρίες, εκπαιδευτικό υλικό, κ.ά.
Πιστεύετε ότι η ιστορία του Κασλά θα πρέπει να διδάσκεται μέσα από τα σχολικά βιβλία;
Θεωρώ ότι η ιστορία του Ταγματάρχη Δ. Κασλά αποτελεί χαρακτηριστική περίπτωση ιστορίας που ζωντανεύει μέσα από πραγματικά τεκμήρια και ντοκουμέντα που διέσωσε ο ίδιος με πολύ κόπο και αυταπάρνηση. Η περίπτωση του Κασλά ξεπερνά τα ζητήματα τοπικής ιστορίας που αφορούν την Θεσσαλία και εκτείνεται σε όλη την Ελλάδα. Προφανώς ένα μέρος αυτού του υλικού του αρχείου και της έκδοσης (λεύκωμα και ντοκιμαντέρ) μπορεί να ενσωματωθεί σε παράλληλα κείμενα για τη διδασκαλία της ιστορίας.
*Δημοσιεύθηκε στη “ΜτΚ” στις 26-27.10.2024