Του Βασίλη Πανάγου*
Ο αθλητισμός είναι κοινωνικό αγαθό και θεωρείται συνταγματικό δικαίωμα το οποίο προστατεύεται και τελεί υπό την ανώτατη εποπτεία του κράτους (άρθρο 16, παρ. 9). Τα οφέλη του αθλητισμού στον άνθρωπο είναι γνωστά και πολλαπλά. Προάγει πανανθρώπινες αξίες και συμβάλει στη βελτίωση της φυσικής κατάστασης, τη σωματική υγεία και την ψυχική ευεξία.
Ο ρόλος της αυτοδιοίκησης είναι καθοριστικός στην ανάπτυξη του αθλητισμού, καθώς λειτουργεί ως διαμεσολαβητικός κρίκος ανάμεσα στο κράτος και τον πολίτη. Πρωταρχικό καθήκον του δήμου είναι η διασφάλιση κανόνων που θα προσφέρουν σ’ όλους τους πολίτες ίσες ευκαιρίες συμμετοχής στον αθλητισμό, λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη τις ανάγκες του πληθυσμού. Επιπροσθέτως, η δημιουργία αθλητικών εγκαταστάσεων πρέπει να σχεδιάζεται με κριτήριο την πλειοψηφία των αθλούμενων πολιτών ως προς τη χρήση και την εξυπηρέτηση τους (μαζικός, σχολικός, σωματειακός αθλητισμός). Όσο πιο καθολική είναι η συμμετοχή του κόσμου στους χώρους άθλησης, τόσο μεγαλύτερα είναι τα οφέλη στην ατομική και κοινωνική υγεία.
Οι φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης πρέπει να προωθούν μοντέλα βιωσιμότητας για τις αθλητικές εγκαταστάσεις που δημιουργούνται. Τα φαραωνικά αθλητικά έργα είναι πολυδάπανα ως προς την κατασκευή, τη λειτουργία και τη συντήρηση. Το αυξημένο κόστος που απαιτείται θα το επωμιστεί ο δήμος. Βιώσιμα και λειτουργικά είναι τα μη ενεργοβόρα κλειστά γυμναστήρια και μικρά κολυμβητήρια, τα υπαίθρια γήπεδα αθλοπαιδιών, τα αθλητικά πάρκα και οι οργανωμένοι χώροι άσκησης και αναψυχής στη φύση (τζόκινγκ, περπάτημα, ποδηλασία, κλπ). Είναι εξαιρετικά σημαντικό οι αθλητικές εγκαταστάσεις να βρίσκονται κοντά στις σχολικές μονάδες, για την αποτελεσματική υλοποίηση του αναλυτικού προγράμματος σπουδών στο μάθημα της φυσικής αγωγής και για τη διεξαγωγή των σχολικών αθλητικών δραστηριοτήτων.
Το σχολείο, δεν είναι μόνο χώρος όπου καλλιεργείται η γνώση, είναι τόπος έκφρασης και δημιουργίας. Είναι ο χώρος που αναπτύσσεται η κοινωνική ζωή, η συναίσθηση, η ευαισθητοποίηση, η αυτοεκτίμηση, ο σεβασμός, η φιλία, η συμπεριφορά, ο χαρακτήρας, κλπ. Είναι το μέρος που προετοιμάζει τους νέους να αντιμετωπίζουν τις προκλήσεις της ζωής, να γίνουν υπεύθυνοι και ενεργοί πολίτες της κοινωνίας. Τα σχολεία είναι πυρήνες βιωματικής μάθησης, ανάπτυξης δεξιοτήτων, πολιτισμού και αθλητισμού. Η αυτοδιοίκηση έχει την υποχρέωση να αναπτύσσει ιδιαίτερους δεσμούς στήριξης και αλληλεγγύης με τις σχολικές μονάδες. Οφείλει να προωθεί δράσεις για την κατασκευή, διαχείριση και βελτίωση των υλικοτεχνικών υποδομών του εθνικού συστήματος της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας Παιδείας (ΦΕΚ 114/8-1-2006). Το μάθημα της φυσικής αγωγής και ο σχολικός αθλητισμός γενικότερα αποτελούν τη βάση για τη δια βίου άθληση και τον αθλητισμό υψηλού επιπέδου. Η τοπική αυτοδιοίκηση πρέπει να συνεργάζεται με τις σχολικές κοινότητες, τους συλλόγους γονέων και κηδεμόνων, τους εκπαιδευτικούς και τις μαθητικές κοινότητες.
Η δημιουργία αθλητικών εγκαταστάσεων μέσα στα σχολεία αποτελεί την οικονομικότερη και προσφορότερη λύση. Είναι ο πλέον ιδανικός και αποδοτικός τρόπος για την καλύτερη δυνατή χρήση και τη μαζικότερη συμμετοχή των παιδιών της σχολικής ηλικίας με αθλητικές δραστηριότητες. Ενδεικτικά αναφέρω ότι, στην πόλη των Τρικάλων το Δημοτικό Αθλητικό Κέντρο Μπάρας βρίσκεται απέναντι από το 1ο Γυμνάσιο, 1ο Λύκειο, 10ο Δημοτικό σχολείο και πολύ κοντά στο 1ο ΕΠΑΛ και Εσπερινό Λύκειο. Το Δημοτικό Στάδιο Τρικάλων και το Κλειστό Γυμναστήριο βρίσκονται δίπλα από το 2ο Γυμνάσιο, 2ο Λύκειο και 9ο Δημοτικό Σχολείο. Το Δημοτικό Στάδιο, το κλειστό γυμναστήριο και το κολυμβητήριο Καρδίτσας, βρίσκονται δίπλα από 1ο Γυμνάσιο, 4ο Γυμνάσιο, 6ο Γυμνάσιο, το 9ο Δημοτικό Σχολείο και κοντά στο 1ο Λύκειο. Αντίστοιχη χωροταξική διάταξη υπάρχει σε πολλές μικρές και μεγάλες πόλεις της χώρας. Αυτή η επιλογή δεν έγινε τυχαία, αλλά με γνώμονα ότι οι αθλητικές εγκαταστάσεις πρέπει να υπηρετούν τον σχολικό αθλητισμό.
Πρόσφατα, ο περιφερειάρχης κ. Κουρέτας ανήγγειλε την κατασκευή κολυμβητηρίου στην Πύλη. Η μελέτη προβλέπει την κατασκευή κλειστής πισίνας μήκους 25 μέτρα, η οποία θεωρείται εξαιρετικά χρήσιμη για την εκμάθηση της κολύμβησης στα παιδιά και γενικότερα την εξάσκηση των πολιτών. Τα κολυμβητήρια θεωρούνται αθλητικές εγκαταστάσεις ιδιαίτερα δαπανηρές ως προς την κατασκευή και τη λειτουργία τους. Ένα κλειστό κολυμβητήριο απαιτεί μεγάλη κατανάλωση ενέργειας, και για το λόγο αυτό χρησιμοποιούνται σύγχρονα θερμομονωτικά υλικά εξοικονόμησης ενέργειας που αυξάνουν το κόστος κατασκευής (πχ. φωτοβολταϊκά στέγης υψηλής απόδοσης, θερμομονωτικά πάνελ, ηλιακοί συλλέκτες, το κατάλληλα επιλέξιμο καύσιμο, κλπ). Επίσης, η λειτουργία ενός κολυμβητηρίου διέπεται από ειδικούς κανόνες ασφάλειας και υγιεινής. Τα τελευταία χρόνια, αρκετά κολυμβητήρια στην Ελλάδα αναγκάστηκαν να βάλουν λουκέτο για κάποιο χρονικό διάστημα, λόγω αύξησης του ενεργειακού κόστους και επειδή δεν πληρούνταν οι προϋποθέσεις υγιεινής. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να κατασκευάζονται κολυμβητήρια, αλλά θα πρέπει να επιλέγεται ο κατάλληλος χώρος ως προς τη χρήση και την ασφάλεια. Για την κατασκευή μιας πισίνας διαστάσεων 25 μέτρα, σύμφωνα με τα τεχνικά χαρακτηριστικά της Περιφέρειας Θεσσαλίας, το οικόπεδο δεν ξεπερνά τα 1.000 m2. Συνεπώς, ο χώρος του σχολικού συγκροτήματος του Γυμνασίου – Λυκείου Πύλης (ο. τ. 78) είναι υπεραρκετός για τη στέγαση του κολυμβητηρίου (ο αύλειος χώρος νότια του Λυκείου είναι πάνω από 5 στρέμματα). Το σχολικό οικόπεδο, εκτός του ότι πληροί τις προδιαγραφές ως προς την έκταση, επιπλέον προσφέρει τα εξής σημαντικά πλεονεκτήματα: 1) Βρίσκεται στον πολεοδομικό ιστό της Πύλης, που είναι η έδρα του δήμου και η μεγαλύτερη σε πληθυσμό τοπική κοινότητα. Η τοποθεσία του είναι πάνω στο σταυροδρόμι που συνδέονται όλα τα χωριά του δήμου Πύλης (ορεινά, πεδινά και ριζά), τα οποία εξυπηρετούνται συγκοινωνιακά. 2) Η Πύλη, είναι το εκπαιδευτικό κέντρο του δήμου Πύλης, με τον συνολικό αριθμό των μαθητών να υπερβαίνει τους 500. Λειτουργούν σχολεία προσχολικής αγωγής, πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (τα τελευταία είναι τα μόνα που υπάρχουν στον Δήμο Πύλης). Επίσης, όλες οι κτιριακές υποδομές των σχολικών μονάδων της Πύλης βρίσκονται κοντά στο σχολικό συγκρότημα του Γυμνασίου και Λυκείου (ο. τ. 78). 3) Το κολυμβητήριο μπορεί να συνδεθεί με το φυσικό αέριο, το οποίο διανέμεται σ’ όλα τα σχολικά διδακτήρια της Πύλης. Η χρήση του φυσικού αερίου είναι λύση οικονομικότερη σε χρήμα και ενέργεια, εύχρηστη και πρακτική ως προς τη διάθεση και φιλικότερη στο φυσικό περιβάλλον. 4) Ο χώρος προστατεύεται αποτελεσματικά και είναι ασφαλέστερος τόσο για τους αθλούμενους όσο για τις κτιριακές εγκαταστάσεις, αποτρέποντας στο ελάχιστο τυχόν φθορές. Επίσης, σε πολύ μικρή απόσταση υπάρχει Κέντρο Υγείας, Αστυνομικό Τμήμα και Πυροσβεστική Υπηρεσία. 5) Τα σχολεία χρηματοδοτούνται για τις λειτουργικές δαπάνες από το υπουργείο εσωτερικών με χρηματικά ποσά που διατίθενται στους δήμους.
Η διδασκαλία της κολύμβησης στον χώρο της εκπαίδευσης εντάχθηκε με νόμο του 1977 (ΦΕΚ 347Α, 12/11/1977). Ωστόσο, η έλλειψη κολυμβητηρίων ήταν ο κυριότερος λόγος που το μάθημα δεν διδάσκονταν στα σχολεία. Το 2003, η κολύμβηση καθιερώνεται ως μάθημα της φυσικής αγωγής, και υλοποιείται ανάλογα με τις δυνατότητες της σχολικής μονάδας (Υ.Α.21072β/Γ2,ΦΕΚ 304/τΒ/13.3.2003). Το 2016, το περιεχόμενο του μαθήματος της κολύμβησης εγκρίθηκε από το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής (πράξη 11/24.3.2016), και απευθύνεται κυρίως σε παιδιά της Γ΄ τάξης και της Δ΄ τάξης του Δημοτικού Σχολείου. Πραγματοποιούνται 10 ωριαίες παρακολουθήσεις για το κάθε τμήμα, σε μία από τις τρεις περιόδους (Α΄, Β΄ ή Γ΄ τρίμηνο). Εντούτοις, παρότι η κολύμβηση προβλέπεται από το νομοθετικό πλαίσιο ως μάθημα στα σχολεία, η διδασκαλία του γίνεται προαιρετικά (όπου υπάρχουν δυνατότητες). Σύμφωνα με έρευνα του Υπουργείου Παιδείας που διενεργήθηκε κατά το σχολικό έτος 2023-2024, από τα 4.514 δημοτικά σχολεία της χώρας, διδάχτηκαν το μάθημα της κολύμβησης τα 1.159 (ποσοστό 25,67%, που αντιστοιχεί στο ¼ των σχολικών μονάδων). Τα σχολεία που απάντησαν ότι δεν μπόρεσαν να πραγματοποιήσουν μαθήματα κολύμβησης, ανέφεραν τους εξής λόγους: 1. Δεν υπάρχει κοντά στο σχολείο κολυμβητήριο: 810 σχολεία. 2. Δεν υπάρχει καθηγητής φυσικής αγωγής: 347 σχολεία. 3. Δεν υπάρχει ενδιαφέρον των μαθητών για να συμμετάσχουν: 245 σχολεία, και 4. Δεν καλύφθηκαν τα έξοδα μετακίνησης: 205 σχολεία.
Αξιολογώντας τα αποτελέσματα της έρευνας, διαπιστώνεται ότι, το σημαντικότερο πρόβλημα είναι η έλλειψη κολυμβητηρίου κοντά στο σχολείο, πράγμα που απαιτεί μεταφορά των μαθητών με λεωφορείο και έξοδα μετακίνησης (ποσοστό 63,16%). Η απουσία εκπαιδευτικού φυσικής αγωγής είναι ο δεύτερος κατά σειρά σοβαρός λόγος, με ποσοστό 21,59%. Ο τρίτος λόγος είναι η έλλειψη ενδιαφέροντος για την κολύμβηση από την πλευρά των μαθητών (ποσοστό 15,24%). Το ενδιαφέρον των παιδιών εστιάζεται σε διάφορα αίτια, κοινωνικά, ψυχολογικά, κλπ. Όμως, μια αθλητική εγκατάσταση που βρίσκεται στο γνώριμο σχολικό περιβάλλον αποτελεί παράγοντα θετικής στάσης για την ενίσχυση του ενδιαφέροντος των μαθητών, με τη συμμετοχή στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής και τις σχολικές αθλητικές δραστηριότητες.
Τα τελευταία πέντε χρόνια, οι μαθητές του Δημοτικού Σχολείου Πύλης με τη συνοδεία των δασκάλων μετακινούνται με λεωφορείο στο Κολυμβητήριο Τρικάλων. Σε περίπτωση που δεν θα κατασκευαστεί κοντά στα σχολεία της Πύλης, θα συνεχίσουν να χρησιμοποιούν μεταφορικό μέσο, με ότι αυτό σημαίνει σε δαπάνες και σε θέματα ασφάλειας κατά τη μετακίνηση.
Για τους παραπάνω λόγους, καθίσταται αναγκαία η κατασκευή του κολυμβητηρίου στο οικόπεδο των σχολικών μονάδων του Γυμνασίου και Λυκείου Πύλης.
- Ο Βασίλης Πανάγος είναι καθηγητής Φυσικής Αγωγής, συγγραφέας, πρώην Γυμνασιάρχης και Τεχνικός Σύμβουλος Σ.Ε.Γ.Α.Σ.