Κείμενα μαθητών/τριών ως εκπαιδευτικό υλικό που προέκυψε από τη διδασκαλία του μαθήματος της Φιλοσοφίας με θέμα:” Η σημασία της φιλοσοφίας ως μαθήματος στην ανθρώπινη ζωή “ (Θέμα: «Ποια είναι η σημασία της φιλοσοφίας στην ζωή μας ; Να εκθέσετε τις σκέψεις και τις απόψεις σας, σε ένα κείμενο που θα κυμαίνεται από χίλιες μέχρι τρεις χιλιάδες λέξεις»).
5ο Γενικό Λύκειο Τρικάλων
Ταχυδρομική διεύθυνση
Καλαμπάκας & Σταυροπούλου. Τρίκαλα, Τ.Κ. 42100
Τηλέφωνο: 2431033780 ΦΑΞ : 2431071559
E-MAIL: mail@5lyk-trikal.tri.sch.gr
Site: http://5lyk-trikal.tri.sch.gr/
Σχολικό Έτος 2020-21
Υπεύθυνη-διδάσκουσα καθηγήτρια:
Ηλιάδη Αμαλία, φιλόλογος-ιστορικός (ΠΕ02), Δ/ντρια 5ου ΓΕΛ Τρικάλων
ΤΙΤΛΟΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ:
«Η σημασία-αξία της Φιλοσοφικής αναζήτησης και η συμβολή του μαθήματος της Φιλοσοφίας στη διεύρυνσή της»
Πρακτική Φιλοσοφία: Από τη θεωρία στο βίωμα και στην πράξη: «Εκθέστε αναλυτικά: Παρουσιάστε τις σκέψεις και τις απόψεις σας σαν έκθεση ιδεών, αλλά επί προσωπικού… αναφερθείτε στις σκέψεις, στις απόψεις σας για το μάθημα της Φιλοσοφίας, στα σχέδια και τα όνειρά σας για το μέλλον… προχωρήστε χωρίς φόβο και πάθος σε εκτεταμένη έκθεση και ανάλυση όλων αυτών…)
5o Γενικό Λύκειο Τρικάλων-Τάξη: Β’ ,τμήμα: Β΄1.
«Φιλοσοφία και Βίος: Περιγραφή, ανάλυση και φιλοσοφική ερμηνεία της πρακτικής φιλοσοφίας της ζωής μας: Η διαχρονική αξία της Φιλοσοφίας ως μάθηση ».
Οι μαθητές/τριες προβληματίστηκαν, αναρωτήθηκαν, συζήτησαν, εκφράστηκαν, αντάλλαξαν απόψεις και θέσεις πάνω στις ακόλουθες θεματικές ενότητες/άξονες:
Ξεκινώντας από την απορία
Κατανοώντας τα πράγματα
Αναζητώντας τη γνώση
Αξιολογώντας την πράξη
Μιλώντας για τον πολιτισμό
Ορίζοντας το δίκαιο
Θαυμάζοντας το ωραίο με τις επόμενες Λέξεις κλειδιά: αισθητική, αισθητική & πολιτική, αναπαράσταση, αξιολόγηση καλλιτεχνικών έργων, γούστο, έκφραση και τέχνη, ελευθερία της τέχνης, ερμηνεία καλλιτεχνικών έργων, λογοκρισία, μίμηση, σύμβολα, τέχνη και μη τέχνη, ωραίο κ.τ.λ.
Επίσης, συνέθεσαν σύντομα δοκίμια με βάση τις έννοιες: Θέση, Νους, Θεός, αντίθεση ύλης πνεύματος και φύση του ανθρώπου, περί των ιδεών θεωρία του Πλάτωνα, διερεύνηση των ορίων της ουσιαστικής γνώσης για τον άνθρωπο και την κοινωνία, για τον άνθρωπο και τον κόσμο, φυσικό και μεταφυσικό, ατέλεια και τελειότητα, γνωσιολογία και πρακτική φιλοσοφία.
Εισαγωγική εισήγηση της Αμαλίας Ηλιάδη:
Το βιβλίο της Φιλοσοφίας της Β’ Λυκείου (Αρχές Φιλοσοφίας, Υπουργείο Παιδείας & Θρησκευμάτων, Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής, Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών και εκδόσεων «Διόφαντος», συγγραφείς: Στέλιος Βιρβιδάκης, Βασίλης Καρασμάνης, Χαρινέλα Τουρνά, έκδοση του 2015) είναι, κατά την εκτίμησή μου, φλύαρο, γενικόλογο, γεμάτο ανούσιες- πολλές φορές- λεπτομέρειες, επεξηγήσεις που πλατειάζουν χωρίς να προσφέρουν σαφείς διευκρινήσεις, αλλά επίσης έχει υπέροχα παραθέματα, εύστοχη επιλογή εικαστικού υλικού, ζωγραφικών πινάκων κ.τ.λ. και πολύ ενδιαφέρουσα βιβλιογραφία. Κράτησα λοιπόν για μένα τη βιβλιογραφία, για τους μαθητές/τριές μου προόρισα τα παραθέματα και τους πίνακες, και προσάρμοσα τη διδακτέα ύλη, έτσι ώστε να ενδιαφέρονται για το μάθημα, να εκφράζονται με ζωντάνια και αμεσότητα σε αυτό και να νιώθουν ελεύθεροι να διατυπώσουν τις ιδέες τους για φιλοσοφικά προβλήματα και υπαρξιακές αναζητήσεις ή να εκφράζουν, χωρίς φόβο, εφηβικές αναρωτήσεις. Αυτό το έχουν δηλώσει αρκετές φορές, με λόγια και με πράξεις.
Κάνοντας μια ειλικρινή τοποθέτηση στους μαθητές μου για το μάθημα της φιλοσοφίας, τους εξέφρασα το «παράπονο» και τη βεβαιότητα πως, ενδεχομένως, δεν θα θυμούνται, αργότερα στο πέρασμα του χρόνου, στοιχειώδη δεδομένα, όπως τη διαίρεση της φιλοσοφίας σε κλάδους, και τους ρώτησα στη συνέχεια να μου πουν τι νιώθουν για τη φιλοσοφία ως μάθημα. Οι προφορικές και γραπτές απαντήσεις τους στο κεντρικό μου ζητούμενο που ήταν η αυθόρμητη κατάθεση απόψεων, εντυπώσεων και προσδοκιών εκ μέρους τους, για το μάθημα της Φιλοσοφίας, με ικανοποίησαν και επιβεβαίωσαν την βασική μου θεωρητική θέση: ότι σκοπός του μαθήματος είναι η φιλοσοφική και ιστορικο-φιλοσοφική κατανόηση του ζητήματος της διδασκαλίας της φιλοσοφίας, και όχι κατ’ αρχήν η πρόταση μιας ειδικής διδακτικής της φιλοσοφίας.
Στην προοπτική αυτή, συζήτησα με τους μαθητές/τριές μου το ερώτημα αν είναι διδακτή η φιλοσοφία, με αναφορά στην προβληματική που ανέπτυξαν ορισμένοι φιλόσοφοι και ορισμένες παραδόσεις. Έγινε ιστορική επισκόπηση της διδασκαλίας της φιλοσοφίας (το πότε, από ποιους και με ποιον σκοπό και μέθοδο έχει διδαχθεί), επισκόπηση που προϋποθέτει –και προχωρεί παράλληλα με– την ίδια την ιστορία της φιλοσοφίας. Στη συνέχεια προτάθηκαν και παρουσιάστηκαν τρόποι διδασκαλίας της φιλοσοφίας (θεματοκεντρικοί και κειμενοκεντρικοί). Με τον τρόπο αυτό δείχθηκε ότι η διδασκαλία της φιλοσοφίας είναι και μπορεί να γίνει ένα φιλοσοφικό «πρόβλημα».
Στις μέρες μας πολλοί συνεχίζουν να επιχειρηματολογούν (ή πιστεύουν ότι δεν χρειάζεται καν να επιχειρηματολογήσουν) υπέρ του σημαντικού (ή και του θεμελιώδους) ρόλου της φιλοσοφίας στη Μέση Εκπαίδευση, ακόμη και στην κοινωνία.
Το αν και πώς διδάσκεται η φιλοσοφία συνδέεται με την αντίληψη για τη φύση της μάθησης και της γνώσης και προϋποθέτει, τελικά, μία θέση για τη φύση και το έργο της ίδιας της φιλοσοφίας. Ως τέτοιο, ως φιλοσοφικό ερώτημα, προσείλκυσε παραδοσιακά την προσοχή των φιλοσόφων, οι οποίοι δεν το άφησαν στα χέρια των ειδικών της διδακτικής (που, εξάλλου, ελάχιστες φορές το καταδέχθηκαν).
Η σημερινή κατάσταση της φιλοσοφίας εντός των εκπαιδευτικών θεσμών (της δευτεροβάθμιας, της τριτοβάθμιας και της διά βίου εκπαίδευσης) μάς αναγκάζει να θέσουμε εκ νέου το ερώτημα, ως επείγον ερώτημα παιδείας και με επίγνωση της ιστορικότητάς του.(Βλ. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Γιώργος Ζωγραφίδης «Η διδασκαλία της φιλοσοφίας. Σκοπός, δομή και περιεχόμενο μαθήματος». Έκδοση: 1.0. Θεσσαλονίκη 2014. Διαθέσιμο από τη δικτυακή διεύθυνση:
https://opencourses.auth.gr/courses/OCRS456/.
Για ποιο λόγο, όμως, το εκπαιδευτικό σύστημα της Γαλλίας επιμένει τόσο πολύ στο να διδάσκονται οι μαθητές λυκείου τις βασικές αρχές της φιλοσοφίας; Αυτό το ερώτημα διατυπώνει ο Βρετανός ανταποκριτής του BBC στο Παρίσι, Χιού Σκόφιλντ. Σύμφωνα με δημοσιογραφικές πηγές, οι δεκαεπτάχρονοι μαθητές στη Γαλλία, στα πλαίσια της μελέτης για το Baccalaureat ( το δικό μας αντίστοιχο απολυτήριο Λυκείου), έχοντας επιλέξει το Bac Litteraire, δηλαδή την «φιλολογική» κατεύθυνση που δίνει έμφαση σε μαθήματα όπως η Φιλολογία και η Φιλοσοφία, μελετούν εντατικά την τελευταία.
Μπορείτε να φανταστείτε ότι οι μαθητές θα περάσουν, τουλάχιστον τέσσερις ολόκληρες ώρες διανοητικής εξάσκησης αναπτύσσοντας εξαντλητική επιχειρηματολογία για το θέμα: «Είναι η αλήθεια προτιμότερη από την ειρήνη;». ‘Η «Υπάρχει εξουσία χωρίς βία;». ‘Η «Μπορεί κάποιος να έχει δίκιο και όταν τα γεγονότα τον διαψεύδουν;».
Υπάρχει, βέβαια, και η εναλλακτική επιλογή να ασχοληθούν με μία άσκηση που ζητάει να σχολιάσουν γραπτώς ένα κείμενο. Σ’ αυτή την περίπτωση, μπορούν να διαλέξουν ανάμεσα σ’ ένα απόσπασμα από το έργο «Tractatus Theologiko-Politico» που έγραψε το Σπινόζα το 1670 και σε μία άποψη του Σενέκα για τον αλτρουισμό».
Στη φιλολογική κατεύθυνση μαθητές και μαθήτριες στη Γαλλία διδάσκονται, επί οκτώ σχολικές ώρες την εβδομάδα, πάρα πολλά στοιχεία για το έργο κορυφαίων στοχαστών όπως ο Πλάτωνας, ο Καντ, ο Σοπενχάουερ, ο Χάιντεγκερ και ο Σαρτρ. Μερικά από τα θέματα που πραγματεύονται στην τάξη, στη μελέτη και στις εξετάσεις είναι: η συνείδηση, ο άλλος, η τέχνη, η ύπαρξη και ο χρόνος, η ύλη και το πνεύμα, η κοινωνία, ο νόμος, το καθήκον, η ευτυχία.
Υπάρχουν κι άλλες γενικές κατευθύνσεις που μπορεί να επιλέξει ένας μαθητής Λυκείου στη Γαλλία, όπως η επιστημονική. Αλλά ακόμη κι εκεί υπάρχει η φιλοσοφία ως διδασκόμενο μάθημα, αναπόσπαστο τμήμα της διδακτέας ύλης.
Προς τί λοιπόν τόση προσκόλληση στη φιλοσοφία; Θεωρείται ότι στόχος του γαλλικού εκπαιδευτικού συστήματος είναι οι μαθητές όχι απλώς να καταλάβουν τις πιο σημαντικές φιλοσοφικές ιδέες, αλλά κυρίως να μπορούν να τις χρησιμοποιήσουν στην ενήλικη ζωή τους, στην περίπτωση μιας συνομιλίας.
Κι αυτό, κατά την άποψή μου, συμβαίνει μόνο στη Γαλλία, όπου οι ρίζες της διδασκαλίας της φιλοσοφίας στη μέση εκπαίδευση είναι παμπάλαιες. Το μπακαλορεά της Γαλλίας εισήχθη το 1809 από τον ίδιο τον αυτοκράτορα Ναπολέοντα Βοναπάρτη με τη φιλοσοφία να αποτελεί ένα από τα κύρια μαθήματα.
Η χρησιμότητα της διδασκαλίας της φιλοσοφίας ήταν και παραμένει η εξής: να ολοκληρωθεί η μάθηση ενός παιδιού με στόχο αυτό με τη σειρά του να μάθει να σκέφτεται.
Η Φιλοσοφία σε σχέση με την Ιστορία αποτελεί έναν τομέα επιστημονικού ενδιαφέροντος με μη άμεσα ή απτά αποτελέσματα και αυτό αποθαρρύνει τους μαθητές για τη μελέτη της, γιατί είναι συντονισμένοι με την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της γρήγορης εφαρμογής και των άμεσων αποτελεσμάτων. Επίσης, οι έννοιες που πραγματεύεται είναι πολλές φορές υψηλού επιπέδου αφαίρεσης και παρουσιάζουν δυσκολίες ως προς την κατανόησή τους… Από την άλλη μεριά, η Ιστορία της Τέχνης είναι αδερφή επιστήμη της Ιστορίας και της Φιλοσοφίας και αποτελεί ένα χρήσιμο και βοηθητικό εργαλείο κατά την εκπαιδευτική διαδικασία. Η αξιοποίησή της και η εξοικείωση των μαθητών με αυτήν, μπορεί να συνεισφέρει στην επίτευξη στόχων που αναγράφονται στο διαθεματικό ενιαίο πλαίσιο του προγράμματος σπουδών και να βοηθήσει στην οπτικοποίηση της Ιστορίας της Φιλοσοφίας και της Φιλοσοφίας αυτής καθεαυτής, στο να γίνει ορατή και πιο ελκυστική στα παιδιά, ενώ, παράλληλα, η χρήση εικόνων έργων τέχνης μπορεί να συμβάλλει στην αισθητική τους καλλιέργεια και την ανάπτυξη κριτικού στοχασμού.
Η νέα τάση στην εκπαίδευση είναι η συνθετική, διαθεματική προσέγγιση και η μάθηση μέσα από την πρόκληση συναισθηματικών αντιδράσεων και συνδέσεων.Ο κατακερματισμένος και αποσπασματικός τρόπος προσέγγισης της γνώσης, ανήκει στο παρελθόν και αντικαθίσταται από τη διασύνδεση των γνωστικών αντικειμένων, τη σφαιρική ανάλυση βασικών θεμάτων, την έμφαση στο συγκείμενο και την πολυπαραγοντική διάσταση της λήψης της γνώσης. Η στείρα και άγονη παράθεση γεγονότων και ημερομηνιών δίνει τη θέση της στην σχεσιακή διάσταση, στον τρόπο που μπορεί να σχετιστεί ο εκπαιδευόμενος με το γνωστικό αντικείμενο, με απώτερο σκοπό να κινητοποιηθεί και να το αντιμετωπίσει όσο γίνεται πιο οντολογικά, ως αυτόνομη ύπαρξη η οποία μπορεί να συντελέσει σε γενικότερη αλλαγή της συνειδησιακής του κατάστασης.
Η τέχνη είναι ο κυριότερος τροφοδότης αυτής της κοσμογονικής και δημιουργικής πρόσληψης γνώσης, της απόκτησης σχέσης μεταξύ εκπαιδευομένου και βιωματικής, ενεργητικής μάθησης, καθώς είναι πλέον επιστημονικά εδραιωμένος ο ολιστικός χαρακτήρας της.
Για όλους τους παραπάνω λόγους μπορούν να αξιοποιηθούν δημιουργικά μέθοδοι ενσωμάτωσης της τέχνης ως μιας συμπληρωματικής – εναλλακτικής διδακτικής προσέγγισης επιτυγχάνοντας αφενός την εμβάθυνση πάνω στο γνωστικό αντικείμενο της Φιλοσοφίας και αφετέρου την ενίσχυση της κριτικής σκέψης των μαθητών/τριών μέσω της γόνιμης και δημιουργικής επαφής τους με την τέχνη(βλ. θεωρία του Jack Mezirow για τη «Μετασχηματίζουσα Μάθηση» καθώς και την εξέλιξή της από τον Αλέξη Κόκκο με τη μέθοδο “Μετασχηματίζουσα Μάθηση μέσα από την Αισθητική Εμπειρία”).
Εμπνεόμενοι από εικόνες και σχετικά κείμενα και διαπνεόμενοι από δημιουργικότητα και ερευνητική διάθεση, οι μαθητές και οι μαθήτριές μου διατύπωσαν τις σκέψεις, τις απόψεις, τις αντιλήψεις τους για το μάθημα και την αξία της φιλοσοφίας και της σχέσης της με την πρακτική φιλοσοφία της καθημερινότητας, εκτιμώντας τη σημασία της πολιτιστικής, ελληνικής και ευρωπαϊκής μας κληρονομιάς και εκφράζοντας παράλληλα τα συναισθήματά τους για το αγαθό της φιλοσοφικής ενασχόλησης και μελέτης καθώς και της αυτοσυνειδησίας…
Η Υπεύθυνη-διδάσκουσα Καθηγήτρια Ηλιάδη Αμαλία ΠΕ02 εύχομαι, σε αρμονική και στενή συνεργασία με τους μαθητές και τις μαθήτριές μου, να συνεχίσουμε να παράγουμε εύχρηστο και ουσιαστικής σημασίας εκπαιδευτικό υλικό που τόσο το έχει ανάγκη η εκπαιδευτική κοινότητα για την προαγωγή της εκπαιδευτικής μας συνείδησης και το βάθεμα της εσωτερικής μας σοφίας. Όπως οι μαθητές/τριές μας, έτσι κι όλοι μας απολαμβάνουμε, από άποψη περιεχομένου και μορφής, ουσίας και αισθητικής, το ισορροπημένο ερευνητικό αποτέλεσμα του παιδαγωγικού μας μόχθου.
Ακολουθούν τα Κείμενα μαθητών/τριών-εκπαιδευτικό υλικό που προέκυψε από τη διδασκαλία του μαθήματος της Φιλοσοφίας:
https://en.calameo.com/books/004625396d31b4798b16f