Το αυτοκίνητο στην Ελλάδα ήταν πάντα θέμα κύρους και πολιτισμού, ανάγκης και προόδου, ταμπού κι απελευθέρωσης.
Ένα πεδίο συζήτησης όπου ή ευχρηστία συναντά την τεχνολογία, οι «ευρωπαϊκοί» μας δρόμοι, την πολιτική ανικανότητα, τα δερμάτινα καθίσματα και οι αεροτομές τα «αξεσουάρ» για την ευρωπαϊκή εικόνα του έλληνα οδηγού, το Ράλλυ Ακρόπολις, το όραμα του «ανήκομεν εις την Δύσιν» και τέλος στο «καφενείο των ειδικών» οι ισοπεδωτικές συζητήσεις για τ’ αυτοκίνητο φτάνουν κάποιες φορές στ’ αυτιά μας σαν το ανέκδοτο του τσιγγάνου: «και το δικό σου DATSUN ,TOYOTA είναι;».
Όταν μετά τον πόλεμο, η Ελλάδα μπαίνει σε τροχιά ανάπτυξης, οι μεταφορές και η καλοπέραση είναι δύο από τους «τροχούς» της προόδου. Πατίνι, ποδήλατο, μηχανάκι, τρίκυκλο, αυτοκίνητο, ταξί, τρακτέρ, φορτηγό, τριαξονικό, όλα είναι επιθυμητά για τον έλληνα. Το θέμα είναι τι μας ταιριάζει περισσότερο.
Σε μια χώρα χωρίς βαριά βιομηχανία αλλά με μεγεθυμένη την επιθυμία της κατανάλωσης, η επιλογή αυτοκινήτου ήταν και είναι δισεπίλυτο πρόβλημα.
Στην επιλογή αυτή βοήθησαν τα περιοδικά, οι «ειδικοί», οι πεπειραμένοι οδηγοί και οι πάμπολλες διαφημίσεις αυτοκινήτων. Πολλές απ’ αυτές φωτίζουν το πρόβλημα, κάποιες αποκαλύπτουν κρυφές αρετές και λεπτομέρειες, άλλες στοχεύουν απλώς στην τσέπη, οι υπόλοιπες «γυαλίζουν» την πολυτέλεια κάμπτοντας τις αντιστάσεις επιβάλλοντας την ανάγκη.
Γιατί το αυτοκίνητο εκτός από όχημα είναι ένα αντικείμενο με ψυχή και συνήθειες, μια φροϋδική προέκταση της επιθυμίας, καθώς θέλουμε να χάσουμε τον έλεγχο πριν καλά-καλά το αποκτήσουμε και το οικειοποιηθούμε. Οι διαφημίσεις μας βοηθούν να «ζήσουμε» όλες τις αρετές της αυτοκίνησης ξεκινώντας από μια κόλλα χαρτί.
Το γυναικείο φύλλο είναι οι καλύτεροι κράχτες για την αγορά ενός τετράτροχου. Δεν θα ξεκινήσω με ημερολόγια συνεργείων, γράσα, βαλβολίνες, στουπιά και καλλίγραμμα κορμιά, γιατί το κείμενο θα βγει κατευθείαν ακατάλληλο, αλλά με δύο «στάρ» ολκής στα εξώφυλλα του ράλλυ ομορφιάς. «ΙΧ ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟΝ» Αλίκη Βουγιουκλάκη & Ζωή Λάσκαρη στα 1967.
Όταν οι γυναίκες διαλέγουν αυτοκίνητο, διαλέγουν πάντα Ιταλικό, σαν τον «πρωτόπλαστο» κόκκινο πειρασμό της Alfa-Romeo και την οικογενειακή πολυτελή κομψότητα της Alfa-Fulvia.
Κάποτε στην δεκαετία του ’70 οι έλληνες αγόραζαν αυτοκίνητα και από τις «κακές» κουμουνιστικές χώρες, Πολωνία, Ρουμανία, Γιουγκοσλαβία αλλά και την «μαμά» Ρωσία. Η πετρελαϊκή κρίση της δεκαετίας τα ανέδειξε ως τα ιδανικά αυτοκίνητα «ανατολικά της Εδέμ». Βέβαια τα περισσότερα ήταν «υβρίδια» της Ιταλικής FIAT για «αριστερά» πορτοφόλια πασπαλισμένα με καπιταλιστική «χρυσόσκονη». Έτσι καταλήξαμε στα Zastava 101, Polski 125p & Polonez 1300-«Το αυτοκίνητο του σύγχρονου έλληνα» όπως έλεγε και η διαφήμιση. Τι κι αν τα «ανατολικά» Wartburg, Barkas, Trabant, Polski, Polonez-1300 τα έκανε εισαγωγή ο πατέρας του πρώην υπουργού Πάνου Καμμένου, Ηλίας Καμμένος. Ο διορατικός και έξυπνος έμπορος κοιτά και αριστερά και δεξιά.
Στην Ελλάδα εκτιμήσαμε δεόντως και τα ρωσικά LADA και ειδικά το παντός καιρού τζιπ LADA NIVA. Ατσάλινη ανάρτηση για οδηγούς που θηρεύουν αγριογούρουνα και όχι για γιάπηδες που «κυνηγούν» περίοπτη θέση στάθμευσης στο Κολωνάκι. Στην δεκαετία όμως του ’50 κυκλοφορούσε και ένα άλλο ρωσικό «στολίδι», το επίσης σκληροτράχηλο ΜΟΣΧΟΒΙΤΣ.
Η διαφήμιση του ’70 έλεγε ότι το «LADA ταιριάζει στην Ελλάδα και …στους ελληνικούς (ανύπαρκτους) δρόμους». Οι διαφημίσεις του ’50 για το ΜΟΣΧΟΒΙΤΣ μιλούσαν από μόνες στην τσέπη μας για: «Σοβαραί ευκολίαι πληρωμής» όπως και για: «Κατάλληλα ακόμη και δι’ ανωμάλους δρόμους». Προσόν το γεγονός ότι το 1966 το ΜΟΣΧΟΒΙΤΣ είχε συμμετάσχει και στο «ΙΔ’ ΡΑΛΛΥ ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ». Η διαφήμιση στα 1980 του ρωσικού ΜΟΣΧΟΒΙΤΣ-2140 :«…αφήνει πίσω πολλά ευρωπαϊκά αυτοκίνητα» ήταν μέσα στο πνεύμα της ευγενούς άμιλλας που αναπτύσσονταν στην ΕΟΚ, με έξτρα προσόν για την εποχή του, υαλοκαθαριστήρες στα μπροστινά φανάρια. Αληθινή πρωτο-πορεία!!
Δεν ήταν όμως όλοι οι έλληνες…κουμουνιστές, αγόραζαν και ευρωπαϊκά αυτοκίνητα. Εγγλέζικα, Γαλλικά, Γερμανικά, Ιταλικά κλπ. Πέρα από τα «περίεργα» ρώσικα και πολωνικά υπήρχαν και «περίεργα» αγγλικά αυτοκίνητα. Στις δεκαετίες ’60 & ’70 κυκλοφορούσαν αγγλικά αυτοκίνητα που τ’ ονόματά τους έμοιαζαν με παρατσούκλια πρακτόρων που κυνηγούν τον James Bond στις λεωφόρους του ψυχρού πολέμου.
Το κίτρινο SUNBEAM-HUNTER-1971 της διαφήμισης, έμοιαζε περισσότερο με ταξί που οδηγεί ο «πράκτωρ-Twitty» και κυνηγά τον «γάτο-Sylvester». Όσο για το VAUXHALL-CHEVETTE-1979 εκτός του ότι η προφορά και η εμφάνισή του ταίριαζε περισσότερο στο βραδύγλωσσο βάτραχο Κέρμιτ, παρότι εγγλέζικο, στην Ελλάδα εισάγοντας από την «ΕΛΛΗΝΟ-ΙΑΠΩΝΙΚΗ ΑΕ».
Δεν μιλήσαμε καθόλου για το «θαύμα» της γερμανικής βαριάς αυτοκινητοβιομηχανίας και τις επιπτώσεις στα μεταπολεμικά καταναλωτικά μας ήθη.
Ας μιλήσουμε λοιπόν για τους Έλληνες μετανάστες «γκασταρμπάιτερ», για τα τραγούδια της ξενιτιάς του Καζαντζίδη, γι’ αυτούς που άφησαν τα ελληνικά χωράφια για να φτιάξουν αυτοκίνητα, με όνειρο να φέρουν ατελώνιστο και γυαλιστερό έξω από το σπίτι τους ένα γερμανικό «θαύμα». Έτσι φτάσαμε στην παντοδυναμία της «λαϊκής» Volkswagen, των «μεσοαστικών» DKW-OPEL, στα «αριστοκρατικά» AUDI-MERCEDES και φυσικά στην ατίθαση BMW, την χαϊδεμένη «μπέμπα». Οι διαφημίσεις μας γνωρίζουν με ευφάνταστο τρόπο αυτή την τεχνολογική τελειότητα και πολυτέλεια. Γιατί όμως το 1966 η AUDI διαφημιζόταν ως «μικρή MERCEDES»; Μιμούνταν αξεπέραστα πρότυπα; Όχι, γιατί απλούστατα το 1959 το 100% της εξαγοράστηκε από την Daimler-Benz. Μια άλλη «ταξική» διαφήμιση της AUDI εν έτει 1967 μας έλεγε απερίφραστα ότι πρόκειται: «Για το οικονομικώτερο μεγάλο αυτοκίνητο που κάνει οικονομία στην βενζίνη, ενώ προορίζεται για ανθρώπους που δεν ενδιαφέρονται για την οικονομία». Πολυτέλεια και οικονομική ρητορεία, δύο σ’ ένα, σα ν’ αγοράζεις σαμπουάν και μαλακτικό μαζί. Όσο για την MERCEDES –πόθο και καημό του έλληνα ακόμη και σήμερα- το όνομα της είναι πάντα το διαβατήριο. Τόσο ψηλά είχε βάλει η ίδια τον πήχη, που στα 1953-54 σε Χριστουγεννιάτικη διαφήμιση, οι μάγοι με τα δώρα πήγαιναν στην φάτνη, όχι με καμήλες, αλλά εποχούμενοι σε MERCEDES. Όσο για το άστρο της Βηθλεέμ έχει μετατραπεί στο άστρο της εταιρείας. Απορία χωρίς απάντηση. Η επίσημη εκκλησία τότε γιατί δεν διαμαρτυρήθηκε; Είχαν πάρει όλοι οι ιεράρχες δώρο από μια MERCEDES; Ή κατά το σύνθημα «ένα είναι το κόμμα» η γερμανική επικυριαρχία είχε ως σλόγκαν το «ένα είναι το άστρο»;
Εκτός από την γερμανική τεχνολογική υπεροχή, στην Ελλάδα υπήρχε πάντα και ο γαλλικός άξονας φιλίας και συμφερόντων, το γνωστό «Ελλάς-Γαλλία Συμμαχία». Έτσι το 1974 όταν η χούντα Ιωαννίδη υπέγραφε την αγορά των Mirage F1 για να συσφίξει τις ελληνογαλλικές σχέσεις και η φιλελεύθερη μεταπολίτευση τα παραλάμβανε μαζί με τα «προεδρικά» PEUGEOT-604 τονώνοντας την αμυντική μας ασφάλεια, γευόμασταν λίγο απ’ αυτήν την προεδρική πολυτέλεια. Από το 1974 ως 2021 πέρασε σχεδόν μισός αιώνας και από τον πρόεδρο Βαλερί Ζισκάρ ντ’Εσταίν περάσαμε στον Εμανουέλ Μακρόν. Από τα Mirage F1 περάσαμε στα Rafale, από το PEUGEOT-604 στο υβριδικό PEUGEOT-3008. Η τεχνολογία αλλάζει, οι εποχές αλλάζουν, η νοσταλγία δεν είναι από μόνη της υπνωτικό φάρμακο, αλλά όταν οι «φιλίες» έχουν βάση δισεκατομμυρίων μένουν για πάντα.
Θα αδικούσαμε όμως τους εαυτούς μας αν δεν κάναμε όνειρα, ασπρόμαυρα-έγχρωμα δεν έχει σημασία. Μπορεί να μην κατορθώσαμε να φτιάξουμε βαριά βιομηχανία –ο τουρισμός δεν μετρά– αλλά κάναμε φιλότιμες προσπάθειες να φτιάξουμε αυτοκίνητα. Ο οραματιστής Γιώργος Δημητριάδης το 1962 ίδρυσε την «Βιοπλαστίκ ΑΕ». Γόνος της προσπάθειας του το αυτοκίνητο “ATTICA CARMEL-12” με την άδεια της ισραηλινής Autocars Co. Ltd. βασισμένο στο μοντέλο του ισραηλινού “SUSSITA” που είχε χρησιμοποιήσει τεχνολογία της βρετανικής RELIANT. Δυστυχώς παρόλη την τεχνολογική σκυταλοδρομία η προσπάθεια έμεινε χωρίς συνέχεια.
Το ελληνικό πείσμα επανέρχεται όμως στην δεκαετία του ’70 με την “NAMCO AE” που κατασκευάζει το περίφημο τζιπ PONY, το γνωστό και ως «Τζιπ των φτωχών». Στις διαφημίσεις το PONY φορτώνει από Αιγινίτικα κανάτια, μέχρι που παίρνει μέρος και σε «αμφίβιους» αγώνες. Τρέμε James Bond. Επιτυχία του, το χαμηλό κόστος λειτουργίας-συντήρησης και η αξιοπιστία του. Η είδηση είναι ότι το 2021 υπάρχει πληροφορία για επιστροφή του στην ελληνική αγορά. Είδωμεν και αναμένομεν. Μια άλλη πρωτοπορία ήταν το ENFIELD8000, το πρώτο ηλεκτρικό αυτοκίνητο στην ελληνική αγορά. Κατασκευασμένο το 1973 στο Νεώριο της Σύρου συμφερόντων Γουλανδρή. Γραφειοκρατία και πολιτική το άφησαν και αυτό χωρίς «ρεύμα» και συνέχεια.
Το διαχρονικό μας σύνθημα «προτιμάται τα ελληνικά προϊόντα» τελικά μάλλον αφορά φακές, ντομάτες, αγγουράκια, φασόλια και άλλα είδη λαϊκής μαναβικής κατανάλωσης.
Γιατί να μην αφήσουμε λοιπόν την ξενόφερτη πολυτέλεια να μας προσπεράσει, όλοι κυνηγούμε χίμαιρες και ιδανικά όνειρα. Όλοι θα θέλαμε να είμαστε ο Tom Cruise, ο Brad Pitt ή ο James Dean με ή χωρίς Porsche. Στα θηλυκά μας όνειρα θα θέλαμε να κρατάμε το μικρόφωνο της Marilyn Monroe την ώρα που τραγουδά το “Happy Birthday Mr. President”, θα μας έφτανε να πίνουμε Martini στο απέναντι μπαλκόνι όπου η Monica Belluci κάνει ηλιοθεραπεία και θα αρκούμασταν στην ευχαρίστηση να χαρίσουμε στον εαυτό μας μια Alfa Romeo Sportwagon σαν αυτή που στην εμπνευσμένη διαφήμιση η Catherine Zeta Jones οδηγεί σαν κόσμημα, αφού και ο ίδιος ο Θεός δεν την θέλει τελείως γυμνή. Είναι γνωστό ότι η διαφήμιση κάνει το μαύρο άσπρο. Φυσικά ο κανόνας ισχύει και για τ’ αυτοκίνητα. Πολλοί διάσημοι ζήλεψαν θρυλικά αυτοκίνητα όπως ζηλέψαμε τ΄ αυτοκίνητα του James Bond, όπου η λέξη super-car έγινε συνώνυμη του ήρωα. Τον Roger Moore ως “James Bond” στο “Octopussy” να διαφημίζει το “TOYOTA CORONA SEDAN”-1983, το οποίο σε πολλές χώρες έγινε συνώνυμο του Taxi δεν είναι κάτι που τον κολακεύει, ίσως μόνο τα χρήματα που πήρε για την διαφήμιση.
Επειδή η ιστορία γράφεται από τους νικητές και τους διάσημους, γνωστά «λαϊκά» αυτοκίνητα για κάθε βαλάντιο με το χαρακτηριστικό τους «σουλούπι», το παρατσούκλι τους και τα κατορθώματά τους πέρασαν στην αθανασία κι έγιναν αστικά σύμβολα. Έτσι το περίφημο FIAT-500 ή «Ποντικάκι», το CITROEN-2CV ή απλά «Ντεσεβό», το MINI-COOPER ή «Μίνι» και το διάσημο VOLKSWAGEN-Typ1 γνωστό ως «Σκαραβαίος» «Κατσαριδάκι» ή «Χελώνα», εκτός των άλλων χρήσεων έγιναν και σειρά γραμματοσήμων. Με «καύσιμο» το σάλιο, απλά τα κολλάς και «ταξιδεύεις».
Κι αν τα παραπάνω έγιναν συλλεκτικά, μπήκαν σε μουσεία, κυκλοφορούν ακόμη στους δρόμους, υπάρχουν και οι «φτωχοί» τους συγγενείς που αν και οι διαφημιστές έκαναν τ’ αδύνατα δυνατά για να τα προωθήσουν, η ιστορία τους παραχώρησε ένα μικρό κομμάτι μνήμης, περιμένοντας με υπομονή στην άκρη το διεγερτικό της αναπόλησης που θα κάνει την αποκάλυψη. Τα «θολά» σκήπτρα κρατούν οι χώρες του πρώην Ανατολικού μπλοκ. Αυτοκίνητα όπως το WARTBURG, που το σοσιαλιστικό σλόγκαν έλεγε: «Αν το ήξεραν, όλοι θα είχαν αυτοκίνητο», με τον πρωτοποριακό κινητήρα Wankel, το σκληροτράχηλο NSU-TT το επονομαζόμενο και «η Porsche του φτωχού», μέχρι την λιμουζίνα NSU-Ro80 που είχε βγει αυτοκίνητο της χρονιάς 1968. Όλα ήταν από άλλη «ράτσα». Τα γερμανικά DKW, κάποτε θυγατρική της AUDI, γνωστά στην δεκαετία του ’60 με εισαγωγική εταιρεία στην Ελλάδα την «ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΕΛΛΑΔΟΣ»!!. Τέλος τα εγγλέζικα HILLMAN, όπως το HILLMAN-HUSKY, που δεν ήταν σκυλί αλλά «αυτοκίνητο-σκυλί» διπλής χρήσης (station-wagon) για ατέλειωτες οικογενειακές στιγμές.
Δεν ξέρω πόσοι αγόρασαν ή αγοράζουν πολυτελή αυτοκίνητα στην Ελλάδα. Περιέργως για την κυνική εποχή μας, σήμερα περισσότεροι. Νεόπλουτοι αλλά και «νεόπτωχοι» έλληνες που στην περίοδο του «δανεικά κι αγύριστα» βρήκαν χώρο και τρόπο να γευτούν «απαγορευμένους» καρπούς. Η σημερινή ταυτότητα του lifestyle και της μουσικής τ-ραπ παρουσιάζει ως πετυχημένα πρότυπα βαθυστόχαστους καλλιτέχνες τύπου Snik, Sin-Boy και Mad-Clip με στίχους γεμάτους κοινωνική «άποψη» όπως: «Έσκασε το πορτοφόλι απ’ τα πενηντάρικα…Θέλω κότερα, ελικόπτερα, θέλω οικόπεδα γούστα ακριβά, έχω γούστα ακριβά».
Αν σήμερα η μόδα επιτάσσει στα «χαϊδεμένα» lifestyle τέκνα να αγοράζουν «πειραγμένες» PORSCHE, «εξελιγμένες» MERCEDES, υβριδικά BMW-i8 και «άγριες» JAGUAR για τις «πασαρέλες» της παραλιακής, των περιοδικών, της TV, του Instagram, κάποτε όσο κι αν φαίνεται απίστευτο υπήρχαν και στο βαθύ παρελθόν διαφημίσεις στην Ελλάδα για Supercar, από διαφημιστές με «όραμα» αφού προφανώς υπήρχαν και αγοραστές με θεό-ρατες τσέπες.
Το 1973 λίγο πριν λήξει η «επταετής επανάσταση» αν ως «επαναστάτης» είχες αντί για σπίτι κάστρο, η αγορά μιας JAGUAR παρκαρισμένη μπρος από το κάστρο σου πήγαινε γάντι. Τι σημασία είχε αν η αντιπροσωπεία εισαγωγής στην Ελλάδα λεγόταν ταπεινά «ΗΝΙΟΧΟΣ ΑΕ», λεπτομέρειες.
Η ελληνική «πραγματικότητα» στην δεκαετία του ’70 πάει ακόμη πιο πέρα αφού υπήρχε διαφήμιση για την θρυλική “DE TOMASO PANTERA” τότε το αυτοκίνητο των play-boys, σήμερα μάλλον των golden-boys. Όσοι βλέπαν την θρυλική σειρά “Miami Vice” στην δεκαετία του ΄80 ξέρουν. Αν όλ’ αυτά γίνονταν στα χρόνια της συντηρητικής δεξιάς, η «αλλαγή» του ΠΑΣΟΚ τι καινούργιο θα έφερνε;
Πολλά, στην εποχή ΠΑΣΟΚ, τα μπουζούκια έγιναν «πολιτιστικά» κέντρα, η ρετσίνα ξαφνικά μετουσιώθηκε σε CHIVAS-12, τα πεντοχίλιαρα έγιναν «πετσετάκια» γιατί λοιπόν η PORSCHE –κατά το σλόγκαν της τότε αφίσας- να μην γίνει «ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑ»; Τι άλλο θα βρουν οι διαφημιστές να μας πουν ένα «παραμύθι», λόγω σοσιαλισμού μας αμβλύνθηκαν τα ήθη. Ξεχάσανε βέβαια ότι ο εμπνευστής και ιδρυτής της, Ferdinand Porsche έφτιαξε την αυτοκρατορία της PORSCHE στην Γερμανία με τις ευλογίες και τις χρηματοδοτήσεις του Χίτλερ. Ασήμαντες προπαγανδιστικές και αναχρονιστικές λεπτομέρειες που φρενάρουν την ανάπτυξη θα πουν κάποιοι. Όπως άλλωστε είπε και Κωνσταντίνος Μητσοτάκης «Σε 10 χρόνια, θα το έχουμε ξεχάσει».
Ποιοι σοσιαλιστές αγοράζουν σήμερα PORSCHE; Αντιγράφω από δελτίο τύπου «Η Porsche Hellas έκανε τη σωστή επιλογή στο πρόσωπο της Μαρίας Σάκκαρη ως πρέσβειρα της μάρκας. Και η Μαρία έκανε τα υπόλοιπα φτάνοντας μια ανάσα πριν τον τελικό του φετινού Roland Garros»
Για να ξεκινήσουμε από εκεί που αρχίσαμε, υπάρχει σκοτεινό παρελθόν, υπάρχει φωτεινό μέλλον αλλά στο ενδιάμεσο, καλλιεργούνται ήθη, συνήθειες, εμμονές, πάθη, παράλληλοι βίοι, τα πάντα ρεί.
Τέλος μερικές πραγματικά σοσιαλιστικές διαφημίσεις από το μακρινό παρελθόν. Το κάποτε τσέχικο SKODA που είναι πάντα «όλο προσόντα» και «σκληρό καρύδι» «μας προσπέρασε κι έφτασε κιόλας», όπως και το κάποτε Ρουμάνικο DACIA του 1985 ήταν «η ανατολική πρόκληση», κρυμμένη βέβαια στα βουνά και στα λαγκάδια.
Έως ότου το αυτοκίνητο από βενζινοκίνητο γίνει υβριδικό, πλήρως ηλεκτρικό και στην συνέχεια πιθανώς αποκτήσει «φτερά και πούπουλα», γίνει drone-car και στο απώτερο μέλλον ίσως γυαλιστερό UFO, ας βολευτούμε με τα υπάρχοντα.
ΣΤΕΡΓΙΟΣ ΒΟΛΟΓΚΑΣ