Ο σύγχρονος άνθρωπος μόνο όταν γεμίσει με πνευματικά χρώματα τον «κήπο» της ψυχής του, θα καταφέρει να κατανοήσει μα και να βιώσει την ηδονική ψυχική αγαλλίαση που γεννά η σιωπή τον δακρύων.
Η λύπη αυτή όταν είναι ξενική προς κάθε τι άγιο, είναι λύπη κοσμική. Μία λύπη για τις αποτυχίες, τα λάθη, μα όχι για τα πάθη. Μία λύπη που δεν προέρχεται από πνευματική συναίσθηση της ανθρώπινης αμαρτωλότητας, αποχρωματισμένη από την ευωδία της ταπείνωσης στο θυμιατήρι της ψυχής. Ο όσιος Ιωάννης της Κλίμακος, γράφει σχετικά πως «γίνεται και λύπη χωρίς πνευματική ταπείνωση, κι εκείνοι που θλίβονται έτσι, νομίζουνε πως αυτό το πένθος καθαρίζει τις αμαρτίες, αλλά μάταια πλανιούνται, επειδή είναι στερημένοι από τη γλυκύτητα του πνεύματος που γίνεται μυστικά μέσα στο νοερό θησαυροφυλάκιο της ψυχής και δεν γεύονται από τη χρηστότητα του Κυρίου».
Η σιωπή τον δακρύων ξέρει καλά να σιωπά, μα με τη σιωπή της να μεταδίδει ισχυρότερα μηνύματα απ’ ότι οι λέξεις που χρησιμοποιούμε για να εκφράσουμε ένα συναίσθημα. Όπως γράφει και ο όσιος Ισαάκ ο Σύρος, «περισσότερο από όλα την σιωπή αγάπησε, διότι η σιωπή προκαλεί σε σένα καρποφορία αρετής, την οποία δεν είναι ικανή να εξηγήσει η ανθρώπινη γλώσσα». Η σιωπή των δακρύων δείχνει υπομονή, πίστη, ελπίδα, αγάπη. Εκείνος που ξέρει να σιωπά και να πενθεί για την αμαρτωλότητα του, να πενθεί για κάθε τι που τον οδηγεί στην απομάκρυνση και θέα του Τριαδικού Θεού, είναι άνθρωπος σοφός. Πνευματικά σοφός. Διότι ο άνθρωπος της εκδικητικότητας και της κακίας, δεν γνωρίζει να σιωπά. Η σιωπή είναι προνόμιο του χριστιανού. Εκείνου που λειτουργεί θεανθρωποκεντρικά στη ζωή του κι όχι εγωκεντρικά.
Στο ευαγγέλιο της Κυριακής, μεταξύ των άλλων διαβάζουμε πως «και εκείνος που δεν παίρνει τον σταυρό του και δεν με ακολουθεί δεν μου είναι άξιος». Η «τρέλα» αυτή που θέλει τον άνθρωπο να σηκώνει τον σταυρό του και να προχωρά, εναντιώνεται στην τρέλα της εποχής μας και που πηγάζει από την ακόρεστη δίψα του ανθρώπου για ικανοποίηση των γιγαντιαίων υλιστικών επιθυμιών του και για ενίσχυση της εν μέρει ύπαρξης του, της σωματικής. Απόρροια αυτής της μανίας είναι η «αμαύρωση» της ψυχικής δίψας για θεία νάματα και η νέκρωση της προς τον Θεό πορείας. Ο υλιστικός ευδαιμονισμός διδάσκει μία άνετη ζωή του ανθρώπου εις βάρος των άλλων, μία ζωή που αυτοκτονεί της αξίες του ανθρώπου (γι’ αυτό και ο Nietzsche κάνει λόγο για «μεταξίωση των αξιών»).
Ο δρόμος της σταύρωσης και της άρσης των δυσκολιών γεννά την αυτογνωσία και η αυτογνωσία το πένθος. Το πένθος αυτό δεν είναι μία μόνιμη καταθλιπτική συναισθηματική πραγματικότητα, μα μία ανάμεικτη βίωση της παρουσίας του παραδείσου με αφετηρία την επίγεια ζωή. Τη ζωή των δυσκολιών, των ανηφορικών δρόμων, τη ζωή της υπομονής που με λόγια δεν την νιώθει κανείς παρά με θέληση, αγάπη και διάκριση. Ο Σταυρός του Θεανθρώπου και η ίδια η ζωή της εκκλησίας που είναι σταυραναστάσιμη, γεννά το χαροποιόν πένθος που κάνει τον άνθρωπο να πονά, να δακρύζει, να «ματώνει», να ελπίζει και να χαίρεται. Η γλυκύτητα του πόνου αυτού έχει ευχάριστη «γεύση» μόνο και μόνο επειδή γεννιέται μέσα από τη χαρισματική και αγιαστική δύναμη του σταυρού του πάθους. Γράφει λοιπόν για το χαροποιόν πένθος και τη χαρμολύπη ο όσιος Ιωάννης της Κλίμακος: «Πένθος για τον Θεό, λέγει, είναι το να ναι σκυθρωπή η ψυχή σου και η καρδιά σου να ποθεί να πικραίνεται, και να αποζητά ολοένα αυτό που διψά κι επειδή δεν το βρίσκει, να το κυνηγά με πόνο και να τρέχει ξοπίσω του κλαίγοντας απαρηγόρητα…όποιος πορεύεται αδιάκοπα με θλίψη, αυτός γιορτάζει ακατάπαυστα κι όποιος ολοένα διασκεδάζει, αυτός μέλλεται να απολαύσει θλίψη αιώνια».
Η σιωπή λοιπόν δεν είναι αδυναμία, αλλά σοφία. Είναι εύστοχη η ρήση του Γάλλου ποιητή Alfred Victor de Vigny, πως δηλαδή «μόνο η σιωπή είναι μεγαλειώδης∙ όλα τα άλλα είναι αδυναμία». Είναι σύνεση που κάνει τον άνθρωπο να αντιμετωπίζει με διάκριση το κάθε τι. Χωρίς «ποικιλόχρωμες» εξάρσεις σε κάθε έκφανση της ζωής του. Τα «άδηλα λοιπόν και τα κρύφια της σοφίας» ενυπάρχουν μέσα στη σιωπή. Δυστυχώς δεν είναι εύκολη αυτή η σιωπή των δακρύων. Τα δάκρυα που κατά τον Ιωάννη της Κλίμακος είναι «ένας τρόπος γνώσης του εαυτού μας», πηγάζουν από τα μάτια του σώματος, εντοπίζονται όμως και ως δάκρυα της ψυχής, αφού ο άνθρωπος όταν πενθεί για τα πάθη του, τις αστοχίες του, νιώθει την ψυχή του να σφίγγεται, να δακρύζει. Η ταπείνωση του και η αληθινή συναίσθηση της αμαρτωλής του φύσης, τον κάνουν να δακρύζει αληθινά. Όμως παράλληλα και να σιωπά. Και η σιωπή αυτή διδάσκει. Λέει περισσότερα από τα λόγια. Έχει ασυγκράτητη δυναμική που λογικά εγκολπώνεται στην ψυχή και την κάνει να ταράσσεται, να είναι ασυγκράτητη, αλλά να παλεύει ώστε να μην επιτρέψει στα λόγια να πληγώσουν, να πονέσουν, να αδικήσουν. Ο «τεχνίτης του στίχου» Νίκος Εγγονόπουλος, σοφά θα μας πει σε ποίημα του πως «…πολύ σιωπηλά είναι όλα, κι η σιωπή είναι καλή μονάχα σαν κλείνει μέσα της χαρά∙ αλλιώς τη φοβάμαι…».
Ο σύγχρονος άνθρωπος βυθίζεται στο σκοτάδι της αγνωσίας την οποία και βαφτίζει «γνώση». Και ενθαρρύνεται με το γεγονός ότι η γνώση ανοίγει παραδεισένιους δρόμους κατάκτησης των πιο απόκρυφων μυστικών του κόσμου. Και σκοτώνει τον Θεό εκεί όπου γίνεται ο ίδιος Θεός. Και σκοτώνει τον Θεό εκεί που ζει ο ίδιος ως θεοποιημένος άνθρωπος. Και σκοτώνει τον Θεό εκεί που δεν σέβεται, δεν αγαπά και δεν νοιάζεται με διακονικό πνεύμα για τον συνάνθρωπο του. Και σκοτώνει τον Θεό όταν ξεχνά τον Θεό. Και σκοτώνει τον Θεό όταν δεν θέλει να γίνει κατά χάριν Θεός. Και ξεχνάει να υπομένει. Και ξεχνάει να ελπίζει. Και ξεχνάει να αγαπά. Και ξεχνάει να δακρύζει και να πονάει πνευματικά. Αλλά τα δάκρυα του είναι δάκρυα εγωισμού αφού το θέλημα του υποτάχθηκε για ακόμη μία φορά στο θέλημα του Θεανθρώπου. Και ξεχνάει να σιωπά με υπομονή, πίστη κι ελπίδα. Και τότε διαρρηγνύει κάθε συνεκτικό δεσμό με τον Θεό αλλά και με τον συνάνθρωπο του, αφού δεν έχει την υπομονή να μάθει να αγαπά τον Θεό δια της φανέρωσης Του στην κτίση και την ιστορία και τον συνάνθρωπο του ως εικόνα Θεού.
Όχι, δεν είναι εύκολο. Δεν είναι εύκολο να έχεις υπομονή. Δεν είναι εύκολο να βιώσεις τη σιωπή των δακρύων. Η σιωπή των δακρύων είναι σιωπή καρδιακή∙ απαγκιστρωμένη από κάθε επιθυμία για εκδίκηση. Η σιωπή των δακρύων είναι σιωπή αγιοπνευματική αφού ο Θεός ενεργεί μυστικά στον φανερά καταθληπτικό κόσμο του ανθρώπου, τον κόσμος της απιστίας, της ανυπομονησίας, της θέλησης για επίτευξη κάθε εγωιστικού πόθου, σχεδίου, ονείρου. Τα δάκρυα των ματιών δεν σιωπούν. Εκχυλίζουν εκρηκτικά το βάσανο της ψυχής, το βαθύ «κόκκινο» των ροδοπέταλων της καρδιάς. Τα δάκρυα της ψυχής πονάνε γλυκά. Απιστούν κι ελπίζουν αλλοπαρμένα από κάθε μεθυστική αύρα της αέρινης και άγιας δροσοσταλιάς που στάζει αργά και βασανιστικά σαν κρυφή ελπίδα και ποτίζει τους αναστεναγμούς της ψυχής….
Ηρακλής Αθ. Φίλιος
(e–mail:filios@trikalabiz.gr)