Οι αντιθέσεις της ζωής συνθέτουν; Το διαφορετικό συνάδει με το άκρο του; Το «άθεο» μπορεί άραγε να σμίξει με το ιερό; Άραγε σκέφτηκες ποτέ πως οι πιο γνωστοί άθεοι (αν και πιο δόκιμος είναι ο όρος «άθρησκος») αν δεν υπερεκτιμούσαν τις νοησιαρχικές τους αντιλήψεις και τις υπερδυνάμεις του νου και της σκέψης (κάτι σαν τον «υπεράνθρωπο» του Nietzsche) θα ήταν οι πιο θερμοί και συνειδητοί πιστοί άνθρωποι; Έχω την εντύπωση πως αν οι ανησυχίες τους, συναντούσαν τη θεότητα του Θεανθρώπου, θα ολοκληρώνονταν εν Χριστώ. Κι έτσι τα συγγράμματα τους θα ήταν μία πραγματικά απίστευτη μεθυστική πανδαισία στη ζωή, τον έρωτα και το θάνατο.
Ήταν σαν πριν λίγες μέρες. 1 Ιουλίου 1876, όταν μία ανήσυχη μορφή έφευγε από την επίγεια ζωή, αφήνοντας πίσω της μία παρακαταθήκη που εντούτοις είναι παρεξηγημένη και σε αρκετά σημεία αποδυναμωμένη. Όμως μία μορφή σαν εκείνη, σπανίζει στις μέρες μας. Δεν ήταν απλά ένας άνθρωπος που δημιουργούσε επαναστάσεις, που εναντιώθηκε στον Μαρξ, στο κράτος και τον Θεό. Ήταν ο πρώτος θεωρητικός του αναρχισμού. Ενός επαναστατικού αναρχισμού που πέρα από θεωρητικές κατευθύνσεις και εντρυφήσεις σε θεωρητικά σχήματα, κατάφερε να εμπνεύσει και να ξεσηκώσει.
Ο Ρώσος θεωρητικός του αναρχισμού Μιχαήλ Μπακούνιν άστοχα θα έλεγα πως θεωρείται ο πατέρας των αναρχικών. Κι αυτό διότι οι σημερινοί αναρχικοί πολλές φορές από συνήθεια ή μία νεανική τάση της καταστροφής και ισοπέδωσης, χωρίς να προτείνουν λύσεις, καταστρέφουν τα πάντα, εναντιώνονται στο κράτος και σε κάθε μορφή εξουσίας. Ο γνήσιος όμως εκφραστής της αναρχικής τάσης που θέλει τον λαό στην εξουσία και τάσσεται κατά κάθε μορφής αυτής, είναι ο Μπακούνιν. Ο ίδιος δεν επιδίωξε την διάλυση των πάντων, την επικράτηση της αναρχίας και την υπονόμευση της δημοκρατίας. Δημοκρατία είναι ο λαός. Αρχή είναι ο λαός. Και αναρχία είναι η αμφισβήτηση της κυριαρχίας εκείνων που υποδούλωναν τον λαό και τον υποτιμούσαν. Γι’ αυτό ο ίδιος επεσήμανε συνεχώς δύο πυλώνες για την ανατροπή των πάντων. Τη δύναμη της σκέψης του λαού και την ελευθερία του. Κι αυτές οι δύο αρχές ήταν οι μόνες που μπορούσαν να θεμελιώσουν την ισότητα και τη δικαιοσύνη μέσα από τη δημοκρατική διακυβέρνηση. Έτσι λοιπόν άστοχα και ανόητα κατηγορείται ο μέγας αυτός θεωρητικός (αλλά στην ουσία πρακτικός επαναστάτης) ότι είναι πατέρας των αναρχικών.
Μία από τις μεγαλύτερες επιτυχίες του ήταν το γεγονός της σύλληψης της ιδέας όχι απλά του αναρχισμού, αλλά ενός παγκόσμιου αναρχισμού, αφού ο ίδιος παρήγγειλε «τη διεθνή αλληλεγγύη των εργαζομένων κάθε επαγγέλματος και κάθε χώρας, των εργατικών μαζών κάθε γλώσσας και κάθε έθνους». Ο ίδιος αν και γόνος αριστοκρατικής οικογένειας, δεν επαναπαύτηκε στην οικονομική ευρωστία των γονέων του, αλλά από νεανική κιόλας ηλικία άρχισε να εμβαθύνει στις ανησυχίες του, χωρίς να περνά ώρες και ώρες γράφοντας συγγράμματα, αλλά αγωνιζόμενος και δημιουργώντας μυστικές επαναστατικές οργανώσεις με σκοπό και μόνο το δίκαιο των αδυνάτων όλης της οικουμένης (έκανε τόσα ταξίδια σε χώρες του εξωτερικού). Ο Μιχαήλ φυλακίστηκε για τις ιδέες του. Ποτέ δεν έπαψε να δραστηριοποιείται στο ριζοσπαστικό κίνημα της Ευρώπης και ασκούσε μεγάλη επιρροή, πράγμα που οφειλόταν στο γεγονός ότι αντιμετωπιζόταν ο ίδιος από τους ευρωπαϊκούς κύκλους ως μια «ηθική προσωπικότητα παρά ως μια πνευματική αυθεντία».
Συχνά ο Μιχαήλ κατηγορείται ως άθεος και πολέμιος του Θεού. Με όλο το σεβασμό απέναντι στη φιλοσοφία του, θα έλεγα πως το λάθος στο οποίο υπέπεσε ήταν ότι αντιμετώπισε τον Θεό ως αρχή καταπιεστικής εξουσίας (τις αφορμές είχε δώσει όντως η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία καθώς και τα μετέπειτα έκτροπα του ορθόδοξου κλήρου στη Ρωσία τον 20ο αιώνα) και ως μία καταπιεστική ταξική αρχή. Αν και στο γνωστό του έργο «Θεός και Κράτος», αντιμετωπίζει τον Θεό ως κυρίαρχο δυνάστη απέναντι στον υποδουλωμένο λαό, εντούτοις το έργο του διαπνέεται από σπερματικές αλήθειες περί της θεότητας του Χριστού. Το γεγονός λοιπόν της αντιμετώπισης του Θεού από τον Μπακούνιν ως δυνάστη Θεού, υπό το πρίσμα της κοινωνιολογικής προσέγγισης και της κοινωνιολογικών κριτηρίων και συσχετισμών στη βάση της εξουσίας – υποδούλωσης, θεωρώ πως είναι ένα ολίσθημα του ιδίου, που εντούτοις δεν μπορεί να αμαυρώσει την προσφορά του μέσα από τις συχνές επαναστατικές του επαναστάσεις για το δίκαιο του ευρωπαϊκού και οικουμενικού λαού.
Αρνούμαι να κλείσω με διθυραμβικούς λόγους. Αρνούμαι να συμβιβαστώ με καταστάσεις του «είναι». Αρνούμαι να κυνηγήσω ό,τι έχασα. Αρνούμαι να ζήσω με τις επιταγές ενός κόσμου που ξέχασε να είναι ελεύθερος, να εκφράζεται ελεύθερα και να ζει ελεύθερα. Αρνούμαι να υποδουλωθώ. Θέλω όμως μόνο ένα. Να είμαι ελεύθερος και να αμφισβητώ. Γιατί μόνο έτσι μαθαίνω.
Όσο η οικουμένη θα διαπνέεται από τη φιλοσοφία ενός ανθρώπου που περισσότερο αγωνίστηκε παρά έγραψε φιλοσοφίες, τόσο θα ζούμε στις νότες ενός πιστού φίλου του Μπακούνιν. ΤουCarl Friedrich Wagner.Καιαρεσκόμενοι στην υπέροχη αυτή ακουστική τουLohengrin, WWV 75, I: “Prelude” του Wagner,θα αγωνιζόμαστε για την ελευθερία, την άρνηση και την αμφισβήτηση. Εξάλλου όπως έλεγε και ο Μιχαήλ Μπακούνιν, «το πάθος για την καταστροφή, είναι και δημιουργικό πάθος», κάτι το οποίο στην πνευματική ζωή ανασταίνει στον άνθρωπο μέσα από την πτώση, τη φθορά, την αμαρτία και το θάνατο.
Ιάκωβος Αναστασίου
(e-mail: iakovostrk@gmail.com)
.